Έχει μερικές μέρες που κάνει το γύρο του ελληνικού ίντερνετ ένα βίντεο του youtube με έναν μεγάλο καβγά σε δρόμο της Αθήνας.
Άσχετα με το περιστατικό πάνω, αναρωτιέται κανείς αν η ένταση και οι καβγάδες που παρατηρούμε στους δρόμους έχουν στ' αλήθεια αυξηθεί τα τελευταία χρόνια λόγω της κρίσης. Σίγουρα υπήρχαν εντάσεις στην καθημερινότητα των Ελλήνων, όμως το Σπιρτόκουτο (του 2002, τότε που υπήρχε μια σχετική οικονομική άνεση και μια ευφορία για την έλευση των Ολυμπιακών Αγώνων) είχε αντιμετωπιστεί από πολλούς σαν ταινία επιστημονικής φαντασίας. «Μα αποκλείεται» έλεγαν, «κανείς δε μιλάει έτσι, κανείς δεν ξεσπά τόσο βίαια χωρίς σημαντικό λόγο, η ταινία είναι υπερβολική».
Έκτοτε η πραγματικότητα άρχισε να θυμίζει την ταινία. Οι εξαιρετικά σπάνιοι καβγάδες που άκουγα στο δρόμο (ακόμα και κάτω απ' το σπίτι μου) είναι πλέον συχνότατοι. Παλιά έβγαινα στο μπαλκόνι με μια ανάλαφρη, σχεδόν, κουτσομπολίστικη περιέργεια να δω ποιος μαλώνει και γιατί - πλέον είναι τόσο συχνό που ψυχοπλακώνομαι και κλείνω γερά την μπαλκονόπορτα.
Φταίει για την ταραχή που νιώθουμε η κρίση;
«Είναι η Ελλάδα στο ντιβάνι τελευταία εξαιτίας τις οικονομικής κρίσης;» είχε ρωτήσει η LIFO πριν χρόνια τον Ματθαίο Γιωσαφάτ, γνωστό Ψυχίατρο-Νευρολόγο κι αυτός είχε απαντήσει:
«Έχουν επικρατήσει φόβος και πανικός. Ο φόβος της πείνας. Δεν παθαίνει κανείς, όμως, ψυχικά προβλήματα από μια οικονομική κρίση. Στενοχωριέται, φωνάζει, απεργεί, αλλά τίποτα παραπάνω. Ίσα ίσα, σε περιόδους μεγάλου άγχους οικονομικού, επειδή μπαίνει σε προτεραιότητα, μειώνονται οι εσωτερικές ψυχικές αντιδράσεις. Η κατάθλιψη είναι εσωτερικό γεγονός. Γι' αυτό και πολλοί άνθρωποι έχουν πάρα πολλά προβλήματα όταν δεν έχουν πολλά εξωτερικά προβλήματα. Είναι φυσιολογικά αυτά τα αισθήματα, όχι παθολογικά.»
—Η αγία ελληνική οικογένεια παραμένει ο πυρήνας της κοινωνίας;
Έχει αλλάξει, γιατί άλλαξαν και οι συνθήκες στην κοινωνία. Ο φεμινισμός έφερε μεγάλη αλλαγή. Ο τρόπος που ανατρέφουν τα παιδιά είναι καλύτερος γιατί ο κόσμος είναι πιο μορφωμένος. Η ελληνική οικογένεια είναι πολύ καλύτερη σήμερα απ' ό,τι παλιά. Παλιά ήταν απαίσια. Από τις χειρότερες μορφές οικογένειας που υπήρχαν. Πατριαρχική, τα παιδιά δεν είχαν καμία σχέση με τους γονείς, η σχέση του αντρόγυνου ήταν ανύπαρκτη, οι άντρες αγαπούσαν και έκαναν επαφή μόνον με άλλους άντρες. Αυτή ήταν η «αγία ελληνική οικογένεια». Σήμερα οι σύζυγοι έχουν επαφή, γι' αυτό χωρίζουν και πιο εύκολα. Δεν δέχονται μια σχέση που δεν τους ικανοποιεί. Επίσης, στα σημερινά αρνητικά είναι η εργασία της γυναίκας τα πρώτα χρόνια της ζωής του βρέφους.
Η μάνα, και αυτό έχει αποδειχθεί, πρέπει να είναι συνέχεια με το παιδί της τον πρώτο χρόνο. Είμαι φεμινιστής και έχω αγωνιστεί για χρόνια να δοθεί ένας μισθός στις μητέρες τον πρώτο χρόνο του παιδιού. Πράγμα που συμβαίνει μόνο στο Δημόσιο.
Ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Παπαδημητριάδης είχε δηλώσει πριν από μερικούς μήνες πως «εχει καταγραφεί αύξηση στις διαταραχές του ύπνου και συγκεκριμένα μείωση της διάρκειας του ύπνου, αύξηση του ύπνου κακής ποιότητας με εφιάλτες, εφιδρώσεις, άπνοιες, αλλά και του αισθήματος υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας. (...) Οι ασθενείς με χαμηλό εισόδημα έχουν εξαιρετικά μεγαλύτερο κίνδυνο σε σύγκριση με εκείνους που έχουν υψηλό εισόδημα για μια μεγάλη ποικιλία λόγων, όπως, για παράδειγμα, η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Εξάλλου, η κατάθλιψη είναι γνωστό ότι διπλασιάζει από μόνη της τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων. Επιπλέον, η απώλεια εισοδήματος συνήθως οδηγεί σε κακή διατροφή.
Ο Παύλος Σακκάς είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών και είχε γράψει πριν χρόνια στο Βήμα:
"Οι νέοι κάτω των 30, μπήκαν στην κρίση αργότερα από όλους. Η χρονική επέκταση της οικογενειακής φροντίδας, τους προστάτεψε αρχικά. Όπως επίσης και η «αυτιστική» ενασχόληση τους αποκλειστικά με συνομηλίκους τους, τους κράτησε σε απόσταση από τα πραγματικά οικονομικά προβλήματα. Το κράτος κατέρρεε και αυτοί ανέβαζαν φωτογραφίες τους στο face book, έκαναν καταλήψεις στις Σχολές τους, ή τσακωνόταν μέσα και έξω από τα γήπεδα, εκτονώνοντας με αυτόν τον τρόπο την νεανική τους ορμή. Πίστευαν ότι με τον «τσαμπουκά» τους θα ανάγκαζαν τους «μεγάλους» και «ισχυρούς», να τους δώσουν πίσω τα εφηβικά τους όνειρα, που η κρίση τα απομακρύνει, αν δεν τα ακυρώνει.
Τελικά η κρίση για αυτή την ηλικιακή ομάδα μπορεί να αποδειχθεί ευλογία. Γιατί δυστυχώς δεν υπήρχε άλλος τρόπος επαναπροσδιορισμού τους, σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, που εξελίσσεται ραγδαία. Οι γονείς τους είναι ευνουχισμένοι από την ανώδυνη ανάπτυξη των προηγουμένων δεκαετιών και είναι ανίκανοι να δείξουν με το παράδειγμά τους τον δρόμο προς τον ανταγωνισμό. Ενώ η πνευματική και πολιτική ηγεσία δεν γεννά ιδανικά, αφού είναι απαξιωμένη στα μάτια της νεολαίας, από την αποκλειστική σχεδόν ενασχόλησή της με την διατήρηση της εξουσίας, μέσα από την διαπλοκή και την διαφθορά.
Όσοι νέοι αντιληφθούν νωρίς, ότι είναι μάταιο να περιμένουν διορισμό ή επιδότηση και καταστρώσουν εναλλακτικά σχέδια για την ζωή τους, θα ανακαλύψουν ευκαιρίες επιτυχίας. Η δημιουργία είναι αποτέλεσμα της αναζήτησης και η αναζήτηση δυστυχώς είχε ατονήσει από την εύκολη ανάπτυξη. Η οικονομική κρίση δίνει ακριβώς αυτό το κίνητρο που χρειαζόταν οι νέοι μας."
Έχουν αυξηθεί η δυσθυμική διάθεση, η απάθεια, η παθητικότητα, η αίσθηση ματαιότητας, η «επίκτητη ανημπόρια» (η αίσθηση ότι δεν έχουμε έλεγχο των καταστάσεων, οπότε η προσπάθεια δεν έχει νόημα).
Αναμφισβήτητα, οι περισσότεροι από εμάς δεν νιώθουμε και δεν περνάμε τόσο καλά όσο πριν, τονίζει στη LIFO η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Τζίνα Χονδρού. «Να τέσσερις κατηγορίες προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε πλέον πιο συχνά από ποτέ:
Στρες και ψυχοσωματικά συμπτώματα. Η αβεβαιότητα και οι φόβοι οδηγούν συχνά σε κρίσεις πανικού και άλλες αγχώδεις διαταραχές. Παρουσιάζονται, επίσης, σωματοποιήσεις, δηλαδή το άγχος εκφράζεται σε ένα σωματικό σύμπτωμα, π.χ. δερματικό, πεπτικό, πονοκέφαλοι, αϋπνίες. Γενικά, γινόμαστε πιο επιρρεπείς σε οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας, ειδικά σε όσα είχαμε ήδη προδιάθεση. Αυτό συμβαίνει γιατί οργανισμός μας βιώνει την κρίση ως παρατεταμένο στρες. Η σχέση στρες, διάθεσης και σωματικών συμπτωμάτων είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη.
Μειωμένη αυτοεκτίμηση. Τα οικονομικά προβλήματα, τα χρέη και η ανεργία δημιουργούν ντροπή, ανασφάλεια, ενοχές, αίσθημα μειονεξίας. Τα άτομα χάνουν την αίσθηση της προσωπικής τους αξίας. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι μέσης ηλικίας που αναγκάζονται να αλλάξουν καριέρα, να επανεκπαιδευτούν, να γίνουν πιο επινοητικοί, να δικτυωθούν. Βιώνουν κόπωση και απογοήτευση και πρώην αυτόνομοι, πετυχημένοι επαγγελματίες πλέον εξαρτώνται από τους γονείς τους. Έτσι, ναι μεν στρέφονται στην αυτογνωσία και στη διερεύνηση των δυνατοτήτων τους, αλλά υποφέρουν από αμφιβολία για το αν τελικά θα μπορέσουν ή το αξίζουν. Η ανεργία και οι οικονομικές απώλειες κλυδωνίζουν τις σχέσεις και δημιουργούν και συναισθηματικές απώλειες. Το έντονο στρες για τα οικονομικά, που είναι βασικός παράγοντας διατήρησης της ηρεμίας στα ζευγάρια, ρίχνει την ερωτική διάθεση και τη διάθεση για κοινή δημιουργία, αυξάνει τους τσακωμούς και τους χωρισμούς.
Κατάθλιψη. Η κλινική (διαγνωσμένη) κατάθλιψη έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε σχέση με τα χρόνια πριν από την κρίση. Έχουν αυξηθεί η δυσθυμική διάθεση, η απάθεια, η παθητικότητα, η αίσθηση ματαιότητας, η «επίκτητη ανημπόρια» (η αίσθηση ότι δεν έχουμε έλεγχο των καταστάσεων, οπότε η προσπάθεια δεν έχει νόημα). Οι αναποτελεσματικοί χειρισμοί των πολιτικών και η αίσθηση ότι η διαφθορά είναι πολύ εκτεταμένη χειροτερεύει την ήδη πεσμένη διάθεση. Κάποιοι αντιδρούν βρίσκοντας νέα χόμπι κι ασχολίες. Άλλοι όμως, λόγω έντονου άγχους, αντιδρούν με ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας κι έτσι συνεχίζουν συμπεριφορές που προσφέρουν μόνο προσωρινή ανακούφιση. Για παράδειγμα, κάνουν παράτολμες επενδύσεις ή αγορές και τελικά βουλιάζουν περισσότερο στην κατάθλιψη.
Δύσκολες προσωπικές σχέσεις. Η ανεργία και οι οικονομικές απώλειες κλυδωνίζουν τις σχέσεις και δημιουργούν και συναισθηματικές απώλειες. Το έντονο στρες για τα οικονομικά, που είναι βασικός παράγοντας διατήρησης της ηρεμίας στα ζευγάρια, ρίχνει την ερωτική διάθεση και τη διάθεση για κοινή δημιουργία, αυξάνει τους τσακωμούς και τους χωρισμούς. Διαλύονται ευκολότερα οι σχέσεις που βασίζονταν στο συμφέρον και οι ψεύτικες φιλίες. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως πλέον πολλοί Έλληνες γονείς εφήβων και νέων ενηλίκων ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να μεταναστεύσουν. Βέβαια, υπάρχουν και οι θετικές αλλαγές, όπως η αναζήτηση πιο ουσιαστικών σχέσεων. Καθώς, όμως, οι αναγκαστικές αλλαγές και τα νέα ξεκινήματα δημιουργούν έντονο στρες, γυρνάμε πάλι στην αρχή...»
