«Να σας δώσουμε ένα δωράκι;», «Να σας ψεκάσουμε με λίγο άρωμα;», «Να σας κάνουμε μια ερώτηση;», «Θέλετε να δοκιμάσετε αυτό το μολυβάκι;»: αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που γνωρίζει εκ των προτέρων ότι θα ακούσει κάποιος που αποφασίζει να κάνει μια βόλτα στον πεζόδρομο της Ερμού, ιδίως τις ώρες αιχμής, καθημερινές και Σάββατα. Περπατάς να κάνεις τα ψώνια σου ή τη βόλτα σου και ανά δέκα μέτρα έρχεσαι στη δύσκολη θέση να αποκρούσεις κι από έναν προωθητή προϊόντος.
Η αντίδραση των περισσότερων από εμάς είναι να τους προσπεράσουμε χωρίς ούτε ένα τυπικό «Ευχαριστώ, δεν θέλω». Φοβάσαι πως και μισή κουβέντα να ανταλλάξεις μαζί τους, θα καταλήξεις σε κάποιο κοντινό γραφείο όπου θα κληθείς να αποφασίσεις αν θα κάνεις αποτρίχωση στο μπικίνι με αυτήν «τη μοναδική προσφορά που ισχύει μόνο για σήμερα και είναι μόνο για εσένα, επειδή σε έφερε εδώ πάνω η Λίτσα και είσαι απίστευτα τυχερή». Πολλές φορές, μάλιστα, έχω πιάσει τον εαυτό μου (φαντάζομαι κι εσείς) να εκνευρίζεται μαζί τους –καθώς δεν είναι λίγοι αυτοί που είναι επίμονοι και επιδεικνύουν τέτοιο ζήλο για τη δουλειά τους, που φτάνουν στα όρια του θράσους–, μιλώντας τους άσχημα.
Αυτή είναι η μία πλευρά του νομίσματος. Πώς όμως κυλάει η μέρα για όσους δουλεύουν στο promotion και καλούνται να τα βγάλουν πέρα με τις αντιδράσεις των περαστικών, που δεν είναι πάντα οι καλύτερες; Από πού αντλούν τη δύναμη και πώς αναπτύσσουν τα επικοινωνιακά skills τους; Χοντραίνει όντως το πετσί τους με τον καιρό ή γυρνούν καθημερινά στο σπίτι με ψυχολογία κουρελιασμένη, εξαιτίας της φύσης της δουλειάς τους; Ποιες είναι οι συνθήκες εργασίας;
«Έκλαιγα πολύ, όμως τώρα πια συνήθισα και σκέφτομαι τι μπορεί να περνάνε κι αυτοί... Μπορεί κάποιος να έχει χάσει το παιδί του, να τον έχει παρατήσει ο σύντροφός του – δεν ξέρεις πόσα έχουν δει τα μάτια μου τόσο καιρό στον δρόμο. Με έχουν χτυπήσει κιόλας!»
Ο μόνος τρόπος να πάρω απαντήσεις είναι να μιλήσω μαζί τους, είτε προσποιούμενη ότι ενδιαφέρομαι γι' αυτό που διαφημίζουν/πωλούν είτε μπαίνοντας κατευθείαν στο ψητό. Ο υπεύθυνος –έτσι τον ονομάζουν εκείνοι, τσεκαδόρος είναι στην πραγματικότητα – καραδοκεί σε μια γωνιά, δυσκολεύοντας το ρεπορτάζ. (Πλησίασα την πρώτη κοπέλα που βρήκα στην Όθωνος να μοιράζει «μία πρόσκληση» για έναν νέο χώρο κοσμητικής αισθητικής και τη ρώτησα πώς είναι η δουλειά που κάνει, αν είναι δύσκολη. Θεώρησα ότι θα το εκλάμβανε ως περιέργεια ή απλό ενδιαφέρον κι έτσι θα πιάναμε την κουβέντα. Εκείνη όμως νόμισε ότι ενδιαφέρομαι για το πόστο. Πριν καν το καταλάβω, ένας κύριος, όχι πάνω από 40, εμφανίστηκε ανάμεσά μας να με ρωτήσει αν ενδιαφέρομαι για τη δουλειά. Είπα να πάω με το flow κι έτσι πληροφορήθηκα πως πρέπει να είμαι εξωστρεφής και επικοινωνιακή και πως αν δεν το έχω αυτό μάλλον θα τα βρω σκούρα, αν και, φυσικά, θα υπάρξει μια περίοδος εκπαίδευσης. Είπα ότι θα το σκεφτώ κι έφυγα, καθώς ο «υπεύθυνος» δεν έλεγε να ξεκολλήσει από εκεί.) Τα ονόματα που χρησιμοποιούνται στο παρακάτω κείμενο δεν είναι αληθινά, προκειμένου να προστατευτούν τα προσωπικά δεδομένα όσων συμμετέχουν σε αυτό, και συνεπώς η θέση τους.
Τα «δωράκια» από τα ινστιτούτα αισθητικής
«Είμαστε απόλυτα νόμιμοι. Δουλεύουμε με ένσημα και όλα. Είναι απλώς μια κυρία εδώ που παραπονιέται συχνά, δεν έπρεπε καν να έρθετε. Δεν χρειάζεται». Ένας ψηλός άνδρας και μία κοπέλα με χακί μπουφάν –εκείνα με τη φούξια γούνα– που στέκονται σε γνωστό σποτ στην αρχή της Ερμού και σε προσκαλούν να πάρεις «ένα δωράκι» από τα καλαθάκια με τα πολύχρωμα σακουλάκια που κρύβουν κάποια προσφορά από παραπλήσιο ινστιτούτο αισθητικής προσπαθούν να πείσουν έναν αστυνομικό ότι η εργασίας του δεν είναι παράνομη. Είναι η κατάλληλη ευκαιρία για να μπορέσω να τους προσεγγίσω, σκέφτομαι, χωρίς να χρειαστεί να περάσω τη διαδικασία που ανέφερα παραπάνω.
Η Έλλη (37) είναι χωρισμένη με δύο παιδιά και δουλεύει σε αυτό το πόστο τα τελευταία 5 χρόνια. Έχει σπουδάσει κομμωτική και μακιγιάζ, βρέθηκε όμως στο promotion μετά από πρόσκληση μιας φίλης της που έκανε καιρό τη δουλειά και έβγαζε καλά χρήματα. «Δουλεύω 8ωρο, κανονικά, με ένσημα και όλα. Ο μισθός μου είναι 650 συν bonus. Ανάλογα με το πόσους πελάτες θα πάω επάνω, μπορεί να φτάσω και τα 1.700 ευρώ». Αναρωτιέμαι αν όντως καταφέρνει να φτάνει σε τέτοια πόσα. Μου φαίνεται κομμάτι δύσκολο. «Στην αρχή, επειδή είμαι και πολύ ευαίσθητος άνθρωπος, είχα φτάσει να πάθω κατάθλιψη από τον τρόπο που με αντιμετώπιζε ο κόσμος. Έκλαιγα πολύ, όμως τώρα πια συνήθισα και σκέφτομαι τι μπορεί να περνάνε κι αυτοί... Μπορεί κάποιος να έχει χάσει το παιδί του, να τον έχει παρατήσει ο σύντροφός του – δεν ξέρεις πόσα έχουν δει τα μάτια μου τόσο καιρό στον δρόμο. Με έχουν χτυπήσει κιόλας! Ήταν μια κυρία με τον σύζυγό της που έρχονταν προς το μέρος μου και όπως πλησίασα την κυρία, εκείνη με προσπέρασε, αλλά ο άντρας της κοντοστάθηκε και μου έριξε μια αγκωνιά! Πλέον, όμως, σου είπα, σκέφτομαι τι μπορεί να τραβάνε κι αυτοί... Μου αρέσει η δουλειά μου, η επικοινωνία με τον κόσμο. Ουσιαστικά, διαφήμιση κάνω». Νιώθω ότι κάπως μου τα γυρίζει η Έλλη. Πώς ένας ευαίσθητος άνθρωπος τελικά σκληραίνει τόσο και συνηθίζει; Ίσως μου λέει ότι της αρέσει η δουλειά της επειδή της αποκάλυψα την ιδιότητά μου.
Έχω την αίσθηση ότι σε τέτοια πόστα οι εργασιακές συνθήκες δεν είναι ό,τι καλύτερο. Ρωτάω, λοιπόν, την Έλλη αν δικαιούται διάλειμμα ή αν μπορεί να πάει τουαλέτα όποτε το θελήσει. «Φυσικά! Όποτε θέλω να φάω, το λέω στον υπεύθυνό μου, τρώω και γυρίζω. Τουαλέτα πάω όποτε το θελήσω και έχω και το κανονικό μου διάλειμμα, που είναι μισή ώρα». Ίσως, τελικά, να είναι ευχαριστημένη με τη δουλειά της.
Τα κορίτσια των αρωματοπωλείων
Την τελευταία τριετία έχουν ανθίσει οι επιχειρήσεις που πωλούν «αρώματα τύπου επωνύμων», όπως αποκαλούνται, ή αλλιώς απομιμήσεις των δυσπρόσιτων, για πολλές γυναίκες, επώνυμων αρωμάτων κραταιών οίκων μόδας, και στοιχίζουν περίπου 5 ευρώ τα 50 ml. Όπως είναι φυσικό, πριν επεκταθούν σε κάθε συνοικία και καταλάβουν κάθε κλειστό μαγαζί (όπως είχε συμβεί, άλλωστε, με την επιδημία του frozen yogurt στις αρχές της κρίσης), τα περισσότερα αρωματοπωλεία άνοιξαν αρχικά στο κέντρο της Αθήνας. Τα περισσότερα από αυτά στην οδό Αιόλου. Αν παρατηρήσει κανείς προσεχτικά, θα δει πως κατά μήκος της οδού Ερμού, εντός των στοών της, λειτουργούν πολλά τέτοια καταστήματα. Ίσως το γεγονός ότι δεν τα πιάνει το μάτι σου με την πρώτη να ανάγκασε τους ιδιοκτήτες τους να προσλάβουν κράχτες για να τονώσουν την επιχείρηση.
Πλησιάζω δύο κορίτσια που στέκονται μπροστά από μία στοά, λίγο πριν από την Καπνικαρέα, και κρατούν δύο καλαθάκια με τρία μπουκαλάκια άρωμα και χαρτάκια, τα οποία ψεκάζουν κάθε τόσο με μία από τις εσάνς. Το ένα μόλις που πρόλαβε να σταματήσει μία κυρία για να τη ρωτήσει: «Να σας αρωματίσουμε λίγο;». Το άλλο κορίτσι (21), μια κοπέλα με μακριά μαύρα μαλλιά, λίγη ακμή και σαρκώδη κερασένια χείλη, κάνει κίνηση να με πλησιάσει. Της αποκαλύπτω ότι είμαι δημοσιογράφος και τη ρωτάω αν την παρακολουθεί κάποιος υπεύθυνος. «Να σου μιλήσω, αλλά θα πάρει πολύ; Γιατί είναι το αφεντικό, που τσεκάρει...». Της προτείνω να προσποιηθεί ότι μου μιλάει για τα αρώματα κι έτσι πιάνουμε την κουβέντα. «Δουλεύω σε αυτό το πόστο από τον Σεπτέμβρη – εργαζόταν μια φίλη μου πριν εδώ και μου το πρότεινε. Είναι 6ωρο και αμείβομαι με την ημέρα. Είναι δύσκολη δουλειά, πρέπει να είσαι επικοινωνιακός και εγώ προσωπικά δεν το έχω και πολύ, αλλά προσπαθώ». Μου λέει πως αν καταφέρει να αρωματίσει μια κυρία, τότε πρέπει να την οδηγήσει στο κατάστημα για να δει τις προσφορές στα αρώματα που τις έδωσε να μυρίσει και, φυσικά, να αγοράσει. Είναι εύλογο πως από κει και πέρα αναλαμβάνει το μεγάλο αφεντικό, που περιμένει καρτερικά μέσα στο κατάστημα να σε μπουρδουκλώσει ώστε να πάρεις το μυρωδάτο μπουκαλάκι. Τη ρωτώ πόσες γυναίκες στις 10 μπαίνουν τελικά μέσα στο κατάστημα. «Σήμερα, που είναι καθημερινή και δεν έχει κόσμο, είναι πολύ δύσκολο να μπει κανείς, τα Σάββατα όμως δέχονται αρκετές κυρίες». Αν δεν καταφέρει να τσιμπήσει αρκετές πελάτισσες, το πιο πιθανό είναι ότι θα χάσει τη θέση της, εξομολογείται.
«Τις περισσότερες φορές ο κόσμος δεν σταματά και μιλάει πολύ άσχημα». Έχεις βάλει ποτέ τα κλάματα επειδή κάποιος σου μίλησε απότομα; «Πολλές φορές» απαντά, αφήνοντας ένα αμήχανο γέλιο στο τέλος της πρότασης, ενώ διατείνεται ότι είναι φοιτήτρια και κάνει αυτήν τη δουλειά για να βοηθά την οικογένειά της, ωστόσο δεν με έπεισε – νιώθω πως της έδωσα την απάντηση έτοιμη, όταν τη ρώτησα αν σπουδάζει παράλληλα. Επίσης, όταν τη ρωτώ τι μισθό παίρνει αποφεύγει να μου απαντήσει και αρκείται απλώς στο να μου αποκαλύψει ότι δεν δουλεύει με ποσοστά.
Το αγόρι με την πινακίδα για τα ρολόγια
Το πόστο που με εξέπληξε δυσάρεστα και στάθηκε μάλιστα αφορμή γι' αυτό το ρεπορτάζ ήταν κάτι που παρατήρησα πολύ πρόσφατα στον πολυσύχναστο πεζόδρομο. Ένα αγόρι περιφέρεται κρατώντας πάνω από τους ώμους του μια μακρόστενη ταμπέλα με ένα παχύ κόκκινο βέλος γεμάτο με τα ονόματα ημιεπώνυμων ρολογιών και την ένδειξη 20%, σαν επαναλαμβανόμενο pattern δεξιά, αριστερά, σχεδόν παντού, πάνω στην ταμπέλα. Περπατά πάνω-κάτω και ανά δευτερόλεπτα αλλάζει το χέρι με το οποίο κρατά το πλακάτ. «Δουλεύω 4ωρο. Είμαι φοιτητής και προσπαθώ να συμπληρώσω το εισόδημά μου» μου λέει και το αγόρι, όμως μοιάζει πολύ μεγάλος για φοιτητής. Όπως και να 'χει, δεν μπορώ καν να φανταστώ πόσο επώδυνο μπορεί να είναι να κρατάς επί 4 ώρες μια ταμπέλα πάνω από τους ώμους σου. «Νομίζω ότι βλέπω την υπεύθυνή μου να βγαίνει από το μαγαζί και... είναι πολύ κτητική, δεν γίνεται να σου μιλήσω άλλο» λέει με νόημα. Καταφέρνω μονάχα να του αποσπάσω το ότι δεν χρειάζεται να ενημερώνει τους περαστικούς για τις προσφορές (άλλωστε τα λέει όλα η ταμπέλα) και πώς μόνο αν του κάνουν κάποια πολύ εξειδικευμένη ερώτηση τους προτρέπει να μπουν στη στοά και να βρουν το κατάστημα.
Η προώθηση προϊόντων δεν εμφανίστηκε ξαφνικά εξαιτίας της κρίσης. Θυμόμαστε όλοι τα κορίτσια στα σούπερ-μάρκετ που μας πρότειναν το τάδε νέο απορρυπαντικό ή το δείνα γευστικό τυρί και κορίτσια στα καταστήματα καλλυντικών που κι αυτά ήθελαν να μας ψεκάσουν με το ολοκαίνουριο άρωμα κάποιου διάσημου οίκου. Αυτό όμως ήταν σε ένα άλλο πλαίσιο, στον κλειστό χώρο του καταστήματος, μια άλλη εποχή, που δεν ήμασταν όλοι βυθισμένοι στην κατάθλιψη ή γεμάτοι οργή. Σήμερα, στην Ερμού, είμαστε εμείς, που δεν έχουμε διάθεση να αρνηθούμε ευγενικά και φοβόμαστε ποιος όποιος μας πλησιάσει θέλει να μας ζητήσει χρήματα που δεν έχουμε να διαθέσουμε, εναντίον εκείνων που προσπαθούν επίσης να επιβιώσουν, κάνοντας δουλειές από τις οποίες μπορεί να μην είναι τόσο ευχαριστημένοι όσο θέλουν να φαίνονται.
