Αφορμή για την επίσκεψη στη γειτονιά η ταινία Πλατεία Αμερικής που βγήκε πρόσφατα στους κινηματογράφους, η οποία με φόντο την πολυπολιτισμική και πολύβουη πλατεία Αμερικής πραγματεύεται κάποια επίκαιρα ζητήματα στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, όπως η ξενοφοβία, η μετανάστευση, αλλά και η ελπίδα. Όπως έχει πει και ο σκηνοθέτης της ταινίας Γιάννης Σακαρίδης, εξηγώντας τους λόγους που επέλεξε να τοποθετήσει την ιστορία του στην περιοχή, η πλατεία Αμερικής έχει εξελιχθεί σε μια σύγχρονη Καζαμπλάνκα, όπου συρρέουν χιλιάδες πρόσφυγες για να βρουν πλαστά χαρτιά ή έναν «οδηγό» που θα οργανώσει το παράνομο ταξίδι τους προς τη Γη της Επαγγελίας. Το πώς φθάσαμε ως εδώ έχει επίσης ενδιαφέρον.
Το αρχικό όνομα της πλατείας που βρίσκεται στο μέσον της οδού Πατησίων, 2 χιλιόμετρα από την Ομόνοια και 2,5 από το τέρμα της οδού στα Άνω Πατήσια, ήταν «Ανθεστηρίων», καθώς, ως εξοχή της τότε Αθήνας, υπήρξε τόπος εορτασμού της Πρωτομαγιάς. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, επικράτησε να ονομάζεται «πλατεία Αγάμων» λόγω μιας παρέας αμετανόητων εργένηδων που σύχναζαν σε ένα συγκεκριμένο καφενείο της περιοχής κοντά στο σημείο όπου έκανε τέρμα ο ιπποτροχιόδρομος, το πρώτο μέσο μαζικής μεταφοράς της πρωτεύουσας. Όπως γράφει ο Κ. Μπίρης στο βιβλίο Αι τοπωνυμίαι της πόλεως και των περιχώρων των Αθηνών, το 1877 ένα μέλος της παρέας «αποσκίρτησε» και παντρεύτηκε, όμως μετάνιωσε σχεδόν αμέσως και το επόμενο πρωί φόρτωσε τη γυναίκα του με τα πράγματά της σε ένα κάρο και την έστειλε πίσω στους γονείς της. Αυτό έγινε αμέσως πρώτο θέμα στην «Εφημερίδα των Κυριών», την οποία έβγαζε η Καλλιρρόη Παρρέν και η οποία είχε προτείνει ήδη να ψηφιστεί ένας νόμος που να φορολογεί όλους τους άγαμους άνδρες από τριάντα χρονών και πάνω, επειδή υπήρχαν πολλές ανύπαντρες γυναίκες που ήθελαν να κάνουν οικογένεια και δεν έβρισκαν γαμπρούς. Έχει καταγραφεί επίσης και μια διαμαρτυρία των αγάμων το 1893 στην πλατεία, όταν η κυβέρνηση επιχείρησε να τους φορολογήσει, με το επιχείρημα ότι οι παντρεμένοι πληρώνουν περισσότερους φόρους. Άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι το όνομά της το πήρε επειδή υπήρξε τόπος συνάντησης ανύπαντρων ζευγαριών. Όπως και να 'χει, το 1927, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, η πλατεία μετονομάστηκε σε «Αμερικής» προς τιμήν του φιλελληνικού κινήματος των ΗΠΑ κατά την Επανάσταση του 1821.
Κόσμημα της πλατείας το διατηρητέο Άττικα, που, όπως καταγγέλλουν κάτοικοι, αποχαρακτηρίστηκε εν μια νυκτί για να ανεγερθεί στη θέση του συγκρότημα πολυτελών κατοικιών που όμως δεν προχώρησε και στη γειτονιά «κληροδοτήθηκε» ένα βάραθρο που επηρέασε τη στατικότητα των κτιρίων σε όλο το οικοδομικό τετράγωνο.
Το αριστοκρατικό παρελθόν της περιοχής γύρω από την πλατεία Αμερικής είναι ακόμα εμφανές σε πολλά σημεία και δηλώνεται από τον νεογοτθικό πύργο της Θήρας, την κατοικία της αντιστασιακής Λέλας Καραγιάννη, το μέγαρο Σέυλον κ.ά. Έναν δρόμο δίπλα από την πλατεία, στη Λέλας Καραγιάννη, κοντά στη συμβολή με την Πατησίων, βρίσκουμε το 41ο Λύκειο Αθηνών, ένα σχολείο με μεγάλη ιστορία, καθώς στον χώρο του, έως και το 1982, στεγαζόταν το εμβληματικό «Αθηναϊκό Λύκειο» του Α. Τυχόπουλου, με έτος ίδρυσης το μακρινό 1934. Όλη η περιοχή, άλλωστε, ήταν φημισμένη για τα ιδιωτικά ιδρύματά της, κυρίως μέσης εκπαίδευσης. Όπως έχει γράψει ο Λέανδρος Σλάβης στην εφημερίδα «Η Πατησίων ζει», δύο παράγοντες φαίνεται ότι συνέβαλαν σ' αυτή την εκπαιδευτική άνθηση της περιοχής: «Ο πρώτος, τις προπολεμικές δεκαετίες του 20ού αιώνα, ήταν (όπως και σήμερα) η αναζήτηση εξοχικού περιβάλλοντος σε μικρή απόσταση από τις αστικές συνοικίες της πόλης. Ο δεύτερος, κυρίως τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, η εγκατάσταση σε πολλές από τις συνοικίες που διασχίζει ο δρόμος των τότε ανερχόμενων αστικών τάξεων».
Στην πλατεία Αμερικής υπήρχαν και πολλοί κινηματογράφοι. Κόσμημα της πλατείας το διατηρητέο Άττικα, που, όπως καταγγέλλουν κάτοικοι, αποχαρακτηρίστηκε εν μια νυκτί για να ανεγερθεί στη θέση του συγκρότημα πολυτελών κατοικιών. Το σχέδιο όμως εγκαταλείφθηκε και στη θέση του κινηματογράφου που κατεδαφίστηκε στη γειτονιά «κληροδοτήθηκε» ένα βάραθρο που επηρέασε τη στατικότητα των κτιρίων σε όλο το οικοδομικό τετράγωνο (Αμερικής, Σπάρτης, Μοσχονησίων, Μηθύμνης).
Σε επόμενη στήλη θα συνεχίσουμε την περιήγησή μας και θα στραφούμε στην εναλλακτική ιστορία της περιοχής, στη θρυλική Rebound, στα κόκκινα φανάρια εκεί κοντά στη Φυλής κ.α.
Για την Πατησίων
✔ Στα χρόνια του βασιλέως Όθωνος η Πατησίων αποτέλεσε το κεντρικό σημείο ψυχαγωγίας για τις κυρίες και τους νέους όλων των κοινωνικών τάξεων, αλλά και τους ξένους προσκεκλημένους που κατέφευγαν σ' αυτήν και στο Πεδίον του Άρεως για περίπατο τις Κυριακές και τις αργίες. Η στρατιωτική μπάντα παιάνιζε σύγχρονους μουσικούς ρυθμούς και έτερπε τους επισκέπτες, πάνω σε μια πολυγωνική εξέδρα.
✔ Στα χρόνια μετά την Κατοχή το τμήμα του δρόμου από την αρχή του στην οδό Πανεπιστημίου έως την οδό Αγίου Μελετίου από Πατησίων μετονομάστηκε σε οδό 28ης Οκτωβρίου, προς τιμήν της νεότερης εθνικής επετείου του ελληνικού κράτους. Η ονομασία αυτή όμως δεν επικράτησε, ούτε στον προφορικό ούτε στον γραπτό λόγο και η ονομασία «Πατησίων» είναι ο κοινός τρόπος αναφοράς στην οδό.
σχόλια