Το νόημα του τίτλου των Δικαίων των Εθνών συνοψίζει με τον ακριβέστερο ίσως τρόπο η φράση «Όποιος σώζει μια ζωή, σώζει τον κόσμο όλο», που προέρχεται από το ιερό βιβλίο των Εβραίων, Ταλμούδ. Το Ίδρυμα Yad Vashem, φροντίζοντας να διατηρεί ζωντανή τη φλόγα της ιστορικής μνήμης, απονέμει τον τίτλο σε ανθρώπους που με κίνδυνο της ίδιας τους της ζωής έσωσαν Εβραίους συμπολίτες τους στην περίοδο της Κατοχής.
Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει και η Βασιλική Αθυρίδου. Στα 106 της χρόνια δεν μπορούσε να κρύψει τη συγκίνησή της, όταν κλήθηκε να παραλάβει από τα χέρια της συμβούλου της ισραηλινής πρεσβείας στην Ελλάδα, Σαουσάν Χασόν, το πιστοποιητικό του τίτλου των Δικαίων των Εθνών, που απονεμήθηκε στην ίδια και τον σύζυγό της Κώστα Αθυρίδη, ο οποίος δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή.
Το ζεύγος Αθυρίδη ήταν αυτό που αψηφώντας τον κίνδυνο άνοιξε το σπίτι και την αγκαλιά του και έσωσε από τη ναζιστική μηχανή θανάτου τον Μάρκο και την Ίντα Ασσαέλ μαζί με τα τρία παιδιά τους, Φρέντυ, Ζανίν και Ζακλίν (Λουλού).
Εμφανώς συγκινημένη η Βασιλική Αθυρίδου ευχαρίστησε αυτούς που την τίμησαν αλλά και όλους όσοι έσπευσαν να σταθούν στο πλευρό της στη μεγάλη αυτή μέρα, στο Κολλέγιο Ανατόλια. Κρατώντας στο χέρι το βραβείο, επέστρεψε στη θέση της, δίνοντας τον λόγο στον εγγονό της, Γιάννη Αθυρίδη, ο οποίος "σύστησε" στο κοινό τη γιαγιά του.
«Γεννήθηκε οθωμανή υπήκοος, είναι η μοναδική πια αυτόπτης μάρτυρας της μεγάλης πυρκαγιάς (το 1917), την οποία θυμάται με πάρα πολλές λεπτομέρειες, βίωσε το πρώτο αυτοκινητιστικό ατύχημα στη Θεσσαλονίκη, όταν το ταξί στο οποίο επέβαινε συγκρούστηκε με λεωφορείο, έζησε δύο παγκόσμιους πολέμους, έναν εμφύλιο και πολλά άλλα και ακόμη περισσότερα" εξηγούσε από βήματος ο Γιάννης Αθυρίδης, για να προσθέσει πως το "μυστικό" της μακροζωίας της δεν είναι άλλο από το "ασίγαστο πάθος για τη ζωή, αυτό το οποίο την οδηγεί ακόμη και στα 106 χρόνια της να ζωγραφίζει έναν πίνακα για τα δισέγγονά της».
Μίλησε, όμως, και για τον παππού του, έναν "συνηθισμένο άνθρωπο, χωρίς εξάρσεις και χαμηλών τόνων", που "δεν έπινε, δεν κάπνιζε, δεν τραγουδούσε, και προς παράπονο της γιαγιάς μου, δεν του άρεσε ούτε ο χορός", αλλά ήταν "επιτυχημένος αγωνιστής της ζωής μιας και ήρθε από την Πόλη θεόφτωχος στα δεκαπέντε του, το 1915, και [...] με σκληρή δουλειά και συνέπεια έφτιαξε όντως κάτι το οποίο και εμείς ακόμη σήμερα απολαμβάνουμε".
Περιέγραψε τον "καλύτερο παππού για χιλιάδες μικρές και μεγάλες λεπτομέρειες που έδειχναν το συνεχές ενδιαφέρον του για μας, ουσιαστικό, χωρίς τυμπανοκρουσίες, χωρίς καμιά διάθεση ανταπόδοσης", τον "απόλυτο αντιήρωα ή έναν ήρωα με παντόφλες", από το είδος των απλών καθημερινών ανθρώπων, οι οποίοι όποτε χρειαστεί στέκονται στο ύψος τους και μπορούν να διαπράξουν τα μεγαλύτερα κατορθώματα και μετά να γυρίσουν ήσυχα σπίτι τους αισθανόμενοι ότι δεν έκαναν κάτι σπουδαίο, "απλώς σεβάστηκαν τους εαυτούς και τις αρχές τους".
Αλλά κι έναν άνθρωπο, που μαζί με τη γιαγιά του, την κυρία Βασιλική, "ενστερνίζονταν απόλυτα το ό,τι η πρόοδος μια κοινωνίας φαίνεται επίσης περισσότερο από την αλληλεγγύη μεταξύ των μελών και τη φροντίδα που δείχνει στους ασθενέστερους, και όχι από τις οικονομικές επιδόσεις κάποιων ολίγων", και ποτέ δεν "...έστριβε διά του αρραβώνος".
Με αυτή τη βαθιά πίστη στην αλληλεγγύη, οι "συνηθισμένοι αυτοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας, χωρίς τίποτα ηρωικό στη συμπεριφορά", όπως χαρακτηριστικά εξηγούσε ο κ. Αθυρίδης, κατάφεραν να ορθώσουν ανάστημα και να φέρουν εις πέρας μια πράξη, η οποία "...απαιτούσε πολλά κότσια, ειδικά όταν απέναντι από το σπίτι σου, όπου κρύβεις τους κυνηγημένους, εδρεύει η Κομαντατούρ".
Την "ηρωική πράξη" του ζεύγους Αθυρίδη, που τιμά, όπως τόνισε, "όλους τους Χριστιανούς της πόλης" εξήρε ο Ανδρέας Ασσαέλ, γιος του Φρέντυ και εγγονός του Μάρκου Ασσαέλ, παίρνοντας τον λόγο. Θυμήθηκε τη μεγάλη συγκίνηση του παππού του, όταν ο Κώστας Αθυρίδης τού είπε πως ήταν πλέον ελεύθερος -"ήταν τέτοια η συγκίνησή του που βγήκε στον δρόμο με τις παντόφλες!" είπε χαρακτηριστικά- αλλά και το γεγονός ότι τη δεκαετία του '70, η οικογένειά του, μαζί με την οικογένεια Αθυρίδη και την οικογένεια Κονιόρδου (σ.σ. η συμβολή της οικογένειας Κονιόρδου ήταν καθοριστική στη διάσωση των Ασσαέλ) συγκατοικούσαν στη Σοφούλη και ο ίδιος είχε την τύχη να παίζει με τα εγγόνια των άλλων οικογενειών, ενώ απολάμβανε, όπως σημείωνε χαριτολογώντας, τη ζεστή φιλοξενία της οικογένειας Αθυρίδη, καθώς η κυρία Βασιλική ήταν η πρώτη που είχε τηλεόραση στην πολυκατοικία.
"Θέλω να ευχαριστήσω τον Κώστα και την Κίτσα (Βασιλική) Αθυρίδη γι' αυτά που έκαναν για την οικογένειά μου, που έσωσαν τον παππού και τον πατέρα μου και χάρη σ' αυτούς βρίσκομαι κι εγώ εδώ, μπροστά σας" τόνισε, καταδεικνύοντας το μεγαλείο της νίκης της ζωής απέναντι στο μένος της ναζιστικής μηχανής θανάτου· τη νίκη μέσα από πράξεις όπως αυτές της οικογένειας Αθυρίδη.
Για το "μάθημα ζωής" και τη δύναμη μιας υπόσχεσης -αυτή που είχε δώσει ο Κώστας Αθυρίδης ότι δεν θα ξεχνούσε ποτέ το καλό που τού έκανε κάποτε ο Μάρκος Ασσαέλ- μια υπόσχεση σωτήρια για τη ζωή της πενταμελούς εβραϊκής οικογένειας, μίλησε -μεταξύ άλλων- η σύμβουλος στην πρεσβεία του Ισραήλ στην Ελλάδα Σαουσάν Χασόν, ενώ στους αφανείς ήρωες που έσωσαν Εβραίους στη διάρκεια της Κατοχής αλλά και στο μεγαλείο της πράξης της οικογένειας Αθυρίδη αναφέρθηκε ο πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου (ΚΙΣ) και της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (ΙΚΘ) Δαυίδ Σαλτιέλ, ο οποίος, με αφορμή την παρουσία πολλών νέων παιδιών, μαθητών του Κολλεγίου Ανατόλια, στη σημερινή εκδήλωση, υπογράμμισε πως τα παιδιά είναι αυτά που πρέπει να αντιληφθούν τα ολέθρια αποτελέσματα τέτοιων πρακτικών, όπως αυτών των ναζί, προκειμένου να μην ξανασυμβούν παρόμοια γεγονότα στην Ιστορία.
"Μόνο μέσα από τα νέα παιδιά έχουμε τη συνέχιση της μνήμης" τόνισε στον χαιρετισμό της και η πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης Καλυψώ Γούλα, ενώ για τους νέους και το "φωτεινό παράδειγμα" που πρέπει να παίρνουν από πράξεις, όπως αυτές της οικογένειας Αθυρίδη, μίλησε ο πρόεδρος του Κολλεγίου Ανατόλια Πάνος Βλάχος, ο οποίος αναφέρθηκε και στους μαθητές, αποφοίτους και διδάσκοντες του κολλεγίου, οι οποίοι χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά τα ονόματά τους έμειναν χαραγμένα στη συλλογική μνήμη.
Η εκδήλωση έκλεισε με ένα μουσικοθεατρικό δρώμενο εμπνευσμένο από την ιστορία της διάσωσης, όπως αυτή καταγράφεται στα επίσημα αρχεία του Yad Vashem, τού καθηγητή στο Κολλέγιο Ανατόλια και μέλους της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης Λέοντα Ναρ, ο οποίος, με τη σειρά του, ευχαρίστησε τον συνάδελφό του Θανάση Φωτιάδη για τη συνεργασία, όπως και τους μαθητές Φαίδρα Στυλιανού και Ηλία Ναχμία.
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από την προσωπική συλλογή της οικογένειας Αθυρίδη και τις παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ το Κολλέγιο Ανατόλια.
