O Κυριάκος Ιωσηφίδης είναι μέλος της ομάδας Urbanact και Bikeart.gr. Aσχολείται ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία, έχει εκδώσει κατά καιρούς λευκώματα με θέματα που σχετίζονται με τη δημόσια τέχνη (murals και γκραφίτι), και επιμελείται εκθέσεις, φεστιβάλ και projects σε δημόσιους χώρους. Τελευταία του κυκλοφορία είναι το φετινό λεύκωμα "Το Ποδήλατο στην Ελλάδα, 1880-2012", από τις Εκδόσεις Κέρκυρα. Μία ενδελεχής καταγραφή της ιστορίας και της παρουσίας του ποδηλάτου στην χώρα από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Ξεφυλλίζουμε τις φωτογραφίες- ντοκουμέντα του βιβλίου, αλλά και αδημοσίευτο υλικό που συγκέντρωσε επί σειρά ετών ο συγγραφέας.
— Περί τίνος πρόκειται το "Το Ποδήλατο στην Ελλάδα, 1880-2012";
Ουσιαστικά πρόκειται για μία πρώτη προσπάθεια καταγραφής της παρουσίας του ποδηλάτου στην Ελλάδα. Το λεύκωμα ξεκινάει με μια σύντομη ανασκόπηση της ιστορίας του ποδηλάτου στο εξωτερικό, και ακολουθεί μια όσο το δυνατόν πληρέστερη καταγραφή της ιστορίας του στη χώρα μας με συνεντεύξεις από ανθρώπους του χώρου (δεύτερη και τρίτη γενιά εμπόρων, καταστηματαρχών, και κατασκευαστών), από ανθρώπους των αθλητικών σωματείων, των συλλόγων και των ποδηλατικών κινηματικών δράσεων, και φυσικά από έλληνες αθλητές. Όλο το παραπάνω υλικό παρουσιάζεται ανά νομό και πόλη.
Συμπεριλαμβάνεται, επίσης, και μια σειρά άρθρων για την ποδηλασία που έχουν γραφτεί από ειδικούς όπως οι Θάνος Βλαστός, Χριστίνα Κουλούρη, Γεώργιος Πιττερός, Απόστολος Παπαδόπουλος, Οδυσσέας Σαβόπουλος, Άλκης Ζερβός, Μάριος Βακάκης και Σπύρος Παπαγεωργίου.
Το λεύκωμα κλείνει με μια επιπλέον παράθεση γενικών πληροφοριών για το ποδήλατο, και ιστορικών στοιχείων για την ελληνική αθλητική ποδηλασία.
Στην αρχή ήταν μια σχέση μόδας. Μία απόπειρα να πλησιάσει και να γευτεί η εύπορη τάξη τις ανακαλύψεις του έξω κόσμου. Όταν το ποδήλατο πέρασε στα χέρια του ευρέος κοινού αποτέλεσε βασικό εργαλείο εργασίας, είτε στην επαρχία είτε στο άστυ, αλλά και εργαλείο αναψυχής και ψυχαγωγίας.
— Τι σε ώθησε στο συγκεκριμένο εγχείρημα;
Η επανεμφάνιση της χρήσης του ποδηλάτου τα τελευταία χρόνια στη χώρα και το γεγονός ότι δεν υπήρχε κάτι που να συνδέει όλες τις προσπάθειες που γίνονται είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο για την προώθησή του ήταν κάποια από τα ερεθίσματα. Από την άλλη, το ποδήλατο είναι η δεύτερη μου αγάπη μετά τα σπρέι και το γκράφιτι, για τα οποία έχω γράψει μια σειρά λευκωμάτων (το Χρώμα της Πόλης, Γκραφφ, στο Δρόμο, MuralArt κ.α.).
— Γιατί ξεκινάει η καταγραφή της παρουσίας του ποδηλάτου στη Ελλάδα από το 1880;
Είναι μια χρυσή τομή στις αναφορές που υπάρχουν (τεκμηριωμένες και μη) για την πρώτη έλευση ποδηλάτου στην Ελλάδα, και μια προσέγγιση της περιόδου που αρχίζει το ποδήλατο να κάνει σπασμωδικά αισθητή την παρουσία του στη χώρα.
FacebookTwitter Αγώνες ανεξαρτήτων αθλητών στα Λευκαδήτεια. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο Στέλιος Αλμπέρτος
— Πόσο καιρό σου πήρε η ολοκλήρωση του λευκώματος, και πόσο δύσκολη ήταν η έρευνα και η εύρεση του υλικού;
Η προσπάθεια κράτησε πέντε περίπου χρόνια ταξιδιών, ατελείωτων ημερών πάνω από αρχεία εφημερίδων και περιοδικών, ταξινόμησης του νεοεισελθέντος υλικού, και συναντήσεων με ανθρώπους του χώρου του ποδηλάτου. Η προσπάθεια συνεχίζεται με νέα στοιχεία, διορθώσεις, και νέες γνωριμίες. Η μεγαλύτερη δυσκολία για την εύρεση υλικού ήταν το γεγονός ότι αυτό δεν υπήρχε καν!
Σπάνια οι άνθρωποι του χώρου είχαν φροντίσει να έχουν στα χέρια τους πρωτογενές φωτογραφικό υλικό, και ό,τι βρέθηκε ήταν σε ξεχασμένα συρτάρια και μετά από αρκετή προσπάθεια πειθούς. Κομμάτι κομμάτι ενώθηκε το παζλ, χάρη στη ζεστασιά και την προθυμία των ανθρώπων αυτών.
FacebookTwitter Ναυτική στρατιωτική παρέλαση με ποδήλατα, 1936-40. Πηγή: Ιδιωτική συλλογή
— Πού πρωτοεμφανίστηκε το ποδήλατο στην Ελλάδα;
Τις πρώτες παρουσίες ποδηλάτων στην Ελλάδα τις έχουμε είτε από ξένους έμπορους που έμεναν εδώ, είτε από 'Έλληνες μετανάστες που κατά τον επαναπατρισμό τους έφερναν μαζί τους και ποδήλατα. Έτσι, υπάρχουν αναφορές για την Πάτρα με τους εγγλέζους εμπόρους σταφίδας, στην Κέρκυρα, στην Τρίπολη και φυσικά στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη.
— Και ποιες ήταν οι πρώτες χρήσεις του;
Στην αρχή ήταν μια σχέση μόδας. Μία απόπειρα να πλησιάσει και να γευτεί η εύπορη τάξη τις ανακαλύψεις του έξω κόσμου. Όταν το ποδήλατο πέρασε στα χέρια του ευρέος κοινού αποτέλεσε βασικό εργαλείο εργασίας, είτε στην επαρχία είτε στο άστυ, αλλά και εργαλείο αναψυχής και ψυχαγωγίας. Άρχισε να "σβήνει" όμως με την εμφάνιση του μηχανοκίνητου (μοτοποδήλατα, μηχανάκια, αυτοκίνητα) αλλά και από την επέλαση του ποδοσφαίρου, όσον αφορά τον αθλητικό τομέα.
— Μπορούμε να μιλάμε για ελληνική παράδοση στο ποδήλατο; Ήταν η Ελλάδα μία χώρα με παράδοση στην ποδηλατική κουλτούρα, όπως άλλες ευρωπαϊκές χώρες;
Μπορούμε να μιλήσουμε για μια μικρή ελληνική ποδηλατική λαογραφία, που δεν έχει όμως καμία σχέση με την ποδηλατική παράδοση του εξωτερικού. Δυστυχώς, δεν υπήρξε ποτέ μια οργανωμένη προσπάθεια να στηριχθεί το ποδήλατο στην Ελλάδα. Η ενημέρωση των πολιτών, η εκπαίδευση στην ποδηλατική κουλτούρα, η παροχή κινήτρων και κατάλληλων συνθηκών κυκλοφορίας, και φυσικά η βιομηχανική κατασκευή ποδηλάτου απουσίαζε ανέκαθεν από την χώρα.
Υπήρξαν βέβαια πόλεις στις οποίες το ποδήλατο συνέχισε να αποτελεί για πολλά χρόνια το βασικό μέσο μετακίνησης, για λόγους οικονομικούς κυρίως, και το "δέσιμο" αυτό δεν χάθηκε και διατηρείται μέχρι και σήμερα: Η Καρδίτσα, τα Τρίκαλα, η Καλαμάτα, το Μεσολόγγι είναι μερικές μόνο από τις μικρότερες πόλεις όπου το ποδήλατο αρχίζει και ανακάμπτει αποκτώντας πρωταγωνιστικό ρόλο στην μετακίνηση, μέσα από οργανωμένες προσπάθειες.
— Τι πιστεύεις ότι συνέβαλε ώστε να γνωρίσει το ποδήλατο αυτήν την εκ νέου άνθηση που παρατηρείται και στην Αθήνα;
Τα τελευταία χρόνια το ποδήλατο άρχισε να εμφανίζεται ξανά στο προσκήνιο είτε για λόγους οικονομικούς, είτε για λόγους υγείας (μόλυνση, καθιστική κι ανθυγιεινή ζωή στην πόλη κ.α.) Οι πόλεις γέμισαν με ποδηλατάδικα.
Αλλά και πάλι, παρά την ευτυχή αυτή συγκυρία δεν φαίνεται φως στο τούνελ, ούτε η πρόθεση να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία και να σπρώξουμε το ποδήλατο στη ζωή μας.
Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν υπάρχει καμία στήριξη από την πολιτεία ούτε καν στην αθλητική ποδηλασία, όπου έχουμε βγάλει τα τελευταία χρόνια παγκόσμιους πρωταθλητές (Περικλής Ηλίας, Χρήστος Βολικάκης), επαγγελματίες που διαπρέπουν (Γιάννης Ταμουρίδης), προπονητές (Βασίλης Αναστόπουλος) κ.α.. Από το πρόσφατο ευρωβαρόμετρο που δημοσιεύτηκε είδαμε ότι μόλις το 2% του ενήλικου πληθυσμού της Ελλάδας χρησιμοποιεί το ποδήλατο.
Διεκδικώντας περισσότερο χώρο για το ποδήλατο, διεκδικούμε περισσότερο χώρο για εμάς. Πρέπει ο καθένας μόνος του, και όλοι μαζί σπρώχνοντας σιγά σιγά τις καταστάσεις, να κάνουμε το ποδήλατο συνήθεια και να του δώσουμε ένα ρόλο πιο σοβαρό στην καθημερινή μας ζωή.
FacebookTwitter Παλιό ποδηλατικό κατάστημα του Κασιμάτη στην πλ. Ιπποδάμειας στον Πειραιά. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Γ. Κασιμάτη FacebookTwitter Το κατάστημα του Θόδωρου Ζενέτου, επί της Κηφισίας τη δεκαετία του ’60. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Θ. Ζενέτος FacebookTwitter Ποδηλατάδα στη Μεσογείων πριν από 50 χρόνια. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Σ. Κεραμίδας FacebookTwitter Αριστερά, ο Νικόλαος Λιβαρτζινός με φίλους του το 1946 στο ποδηλατικό του κατάστημα στην Χαϊμαντά στο Χαλάνδρι. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Θ. Λιβαρτζινός FacebookTwitter Γύρος θριάμβου για την Πρωταθλήτρια Ελλάδος ΑΕΚ στο γήπεδο της ΑΕΚ. Βαλμάς, Νταλίπης, Λουλούκος, Μαραγκός και Χατζηστεφάνου. Πηγή: Αρχείο Π.Α.Σ. «Ερμή» Μαρκοπούλου. FacebookTwitter Οι ποδηλάτες του «Ερμή», Αθανασιάδης, Κώστας Μητσάκης και Βαγγέλης Τσιριδήμος στο Καλιμάρμαρο, στη γιορτή της Ολυμπιακής Ημέρας το 1971. Πίσω από τους ποδηλάτες του «Ερμή» διακρίνονται ποδηλάτες του «Απόλλωνα» Αθηνών. Πηγή: Αρχείο Π.Α.Σ. «Ερμή» Μαρκοπούλου. FacebookTwitter Διασυλλογικό ποδηλατικό σιρκουϊ στο Μαρούσι, περίοδος 1969. FacebookTwitter Αθήνα, Παναθηναϊκό Στάδιο, 1929, Cardpostal. Ποδηλάτης με ποδήλατα και ανταλλακτικά, μπροστά στο Πρόπυλο Κορινθιακού ρυθμού. Το Πρόπυλο κατασκευάστηκε ενόψει της Μεσολυμπιάδας το 1906 στα πλαίσια ανακατασκευής του Παναθηναϊκού Σταδίου με σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά και κατεδαφίστηκε το 1952. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Δημήτρης Δαμαλάς / “Kali-thea” FacebookTwitter Αθήνα Προπολεμικά στο Ηρώδειο. Πηγή: Εβραϊκό Μουσείο της FacebookTwitter Ο Δημήτρης Δημητρόπουλος (ακα Piranha) με φίλο του στην Αλσούπολη το 1984. Στο βάθος, ο χώρος όπου κτίστηκε μετέπειτα το Ολυμπιακό στάδιο. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Δ. Δημητρόπουλος FacebookTwitter Στο Καλιμάρμαρο, στη γιορτή της Ολυμπιακής Ημέρας το 1971. Αναστασιάδης, Κώστας Μητσάκης και Βαγγέλης Τσιριδήμος. Πίσω από τους ποδηλάτες του «Ερμή» διακρίνονται ποδηλάτες του ΠΑΟ, πιθανώς οι Ραφτόπουλος, Ξύκης και Καραμανίδης FacebookTwitter Αρχείο Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, συλλογή Αρχείο ΒΑΟ FacebookTwitter Στο στάδιο της Χ.Α.Ν.Θ., στις 29-8-1931. Οι νικητές των Α’ Παμμακεδονικών Αγώνων Ποδηλασίας που οργάνωσε ο ΒΑΟ. Από αριστερά, διακρίνεται ο αθλητής του ΒΑΟ Α. Ρογκότης (νικητής στα 10 χλμ.), ο αθλητής του ΠΑΟΚ Θ. Χατζηαναστασίου (νικητής στο 1 χλμ.) και ο αθλητής του ΒΑΟ Αθανάσιος Τσιμπής (νικητής στα 75 χλμ.). Από τη συλλογή του Αθανασίου Τσιμπή. Πηγή: Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού. FacebookTwitter Ο αθλητής του ΠΑΟΚ Αριστοτέλης Σαχτούρης. Αρχές της δεκαετίας του ‘30. Πηγή: Αρχείο Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, συλλογή Αρ. Σαχτούρη & Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού. FacebookTwitter Ποδήλατο με εξωτερική θέση στη Λάρισα, 1947. Φωτογράφος Τάκης Τλούπας. Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο Βασιλική Τλούπα. FacebookTwitter Περί το 1955 στο ποδηλατικό κατάστημα του Ανανία Ανανιάδη στην 2ας Νοεμβρίου στο Βόλο. Εξ αριστερών ένας πελάτης μηχανοδηγός, ο Ανανιάδης Ανανίας, η σύζυγος του, ένας ξάδελφος και ο βοηθός του καταστήματος. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Α. Ανανιάδης FacebookTwitter Ο Δημήτριος Δάμτσας το 1954 στην οδό Μαγνήτων με Νικοτσαρά στο Βόλο σε ακροβατικό. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Βικιώτης-Δάμτσας FacebookTwitter Βόλτα με ποδήλατα με φόντο τον Κίσαβο, 1950. Φωτογράφος Τάκης Τλούπας. Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο Βασιλική Τλούπα. FacebookTwitter Τα αδέρφια Στέλιος και Κώστας Κοκότης στο πρώτο μαγαζί της οικογένειας Κοκότη στη Λάρισα. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Αφοί Αθ. Κοκότη Α.Ε.Β.Ε. FacebookTwitter Ο Δημήτρης Ράπτης μικρός πάνω στο ποδήλατο και δεξιά, ο Βασίλης Ράπτης στην οδό Καραϊσκάκη στην Καρδίτσα, το 1952. Πηγή: Ιδιωτικό Αρχείο Δ. Ράπτη FacebookTwitter Ποδηλατική παρέα με κοστούμια εποχής στα Τρίκαλα. Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο Κέντρου Ιστορίας και Πολιτισμού Εταιρείας «Κλιάφα». FacebookTwitter Πρωτομαγιάτικη ποδηλατάδα στις Σέρρες. Πηγή: Ιδιωτική Συλλογή FacebookTwitter Πρωτομαγιά στην Πρέβεζα, δεκαετία του 1950. Πηγή: Ιδιωτική Συλλογή FacebookTwitter Δεξιά στη φωτογραφία ο Αλέκος Παπαγεωργίου το σχολικό έτος 1915–1916. Αριστερά Τούρκος μαθητής αγνώστων στοιχείων. Πηγή: Ιδιωτική Συλλογή FacebookTwitter O Iωάννης Λουκαΐτης, από τους πρώτους ποδηλάτες στην Τρίπολη, σε αναμνηστική φωτογραφία, τέλη 19ου αιώνα. Πηγή: Ιδιωτική Συλλογή Γεώργιος Ι. Ζαχαρόπουλος FacebookTwitter Στη Ρόδο περί το 1940. Εβραιοπούλες σε περίπατο. Πηγή: Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος. FacebookTwitter Το Ολυμπιακό Ποδηλατοδρόμιο στο Φάληρο, το οποίο κατασκευάστηκε με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 στην Αθήνα. FacebookTwitter Τα πρώτα βήματα του Στέλιου Βάσκου στην ποδηλασία, όταν ξεκίνησε από τα Τρίκαλα για να πάει στην Αθήνα με το ποδήλατο, το 1969. Πηγή: Ιδιωτική Συλλογή Στ. Βάσκος FacebookTwitter Ο Στέλιος Βάσκος τερματίζει τρίτος στο Βαλκανικό Πρωτάθλημα που διεξήχθη στη Ρόδο τον Αύγουστο του 1975. Πηγή: Αρχείο Π.Α.Σ. «Ερμή» Μαρκοπούλου. FacebookTwitter Ο Χρήστος Κοβάνης τερματίζει στα «Λευκαδήτεια», στον ποδηλατικό αγώνα στη διαδρομή Αθήνα-Άργος, το 1974. Πηγή: Ιδιωτική Συλλογή Χρ. Κοβάνης FacebookTwitter Από τον ποδηλατικό αγώνα «5 Στροφές Τατόι», το 1952. Πηγή: Ιδιωτική Συλλογή Χρ. Τσιπίδης. FacebookTwitter Ποδηλατικοί αγώνες στη Θεσσαλονίκη στις 21 Απριλίου του 1901, σε χώρο που είχε διαμορφωθεί σε ποδηλατοδρόμιο. Στον αγώνα των 40 γύρων νικητής αναδείχθηκε ο Τζαβάρας από την Αθήνα, στον αγώνα των 10 γύρων νικητής ο Θεσσαλονικιός Τουρτουλής και στον αγώνα ταχύτητας δύο γύρων νικητής ο Σωτηριάδης. Πηγή: Ιδιωτική συλλογή Απ. Παπαδόπουλου FacebookTwitter Ακροβατικά σε ποδήλατα από μαθητές σε ιδιωτικό σχολείο. Πηγή: Ιδιωτική συλλογή FacebookTwitter Ο Σπύρος Πανταζής σε ακροβατικό στην Καρδίτσα το 1951. Πηγή: Ιδιωτική συλλογή. FacebookTwitter Σέρρες, πάρκο Οβα Τσεσμέ, 1935 FacebookTwitter Αύγουστος 1931. Στο στάδιο της Χ.Α.Ν.Θ. κατά τη διάρκεια των Α’ Παμμακεδονικών Αγώνων Ποδηλασίας που οργάνωσε ο ΒΑΟ. Η άφιξη των νικητών των 75χλμ. Στο στάδιο της Χ.Α.Ν.Θ. . Από αριστερά: Τσιμπής, Χρήστος Μαυροκορδάτος και Ιωάνης Εμμανουήλ. Πηγή: Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού. FacebookTwitter O Αριστείδης Κωνσταντινίδης ο οποίος κέρδισε το 1896 στους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας - παρά τις δύο πτώσεις και το σκασμένο του λάστιχο- το χρυσό μετάλλιο στον αγώνα αντοχής 87 χλμ. στη διαδρομή Φάληρο–Μαραθώνας–Παναθηναϊκό Στάδιο. Συμμετείχαν στο ίδιο αγώνισμα χωρίς όμως να τερματίσουν, οι Γεώργιος Παρασκευόπουλος, Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου, Μιλτιάδης Ιατρού και ο Κερκυραίος Γεώργιος Ασπιώτης. FacebookTwitter Διαφημιστική καταχώρηση στον «Αθλητικό Κόσμο», Ιούλιος 1926 FacebookTwitter Διαφημιστική καταχώρηση στον «Οδηγός Ιγγλέση», 1905 FacebookTwitter Άδειες ποδηλάτων στην Θεσσαλία. Πηγή: Ιδιωτικό αρχείο Χαρ. Βελετζάκος FacebookTwitter Ποδηλάτης του «Εθνικού» Αλεξανδρούπολης, προπολεμικά. Πηγή: Αρχείο Μ.Γ.Σ. «Εθνικού», Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης. FacebookTwitter Το ποδηλατικό κατάστημα των Αφοί Πανίδη στην οδό Σκρα 2 στις Σέρρες, το 1958. Πηγή: Ιδιωτική συλλογή Αφοί Πανίδη
Tο άρθρο δημοσιεύθηκε πρώτη φορά το 2014 από την Άλκηστη Γεωργίου
