Υπάρχει κάτι σ’ αυτή τη θέα που κρύβουν οι πολλές πλαγιές της Ικαρίας, οι ντυμένες με ελαιόδεντρα και οι γυμνές, γεμάτες βράχια, κάτι που ακούγεται σαν κάλεσμα που επαναλαμβάνεται με την φωνή των τζιτζικιών. Πολλές φορές είναι η ηχώ του εαυτού μας που ζητάει το ραχάτι, έναν ρυθμό ανθρώπινο να ζήσει, και άλλες φορές είναι απλά η τραχιά ομορφιά του τοπίου και η απόκοσμη ησυχία, που την λησμονούμε εγκλωβισμένοι στο γκρίζο και τον θόρυβο. Σε ένα τέτοιο κάλεσμα ανταποκρίθηκε ο Λευτέρης Τρικιριώτης όταν πήρε την απόφαση να μετακινηθεί από την Αθήνα πίσω στον τόπο των γονιών του, την Ικαρία, επιλέγοντας την απομόνωση σε ένα παλιό πέτρινο σπίτι στην χαράδρα του ποταμού Χάρακα. Μετά από χρόνια πειραματισμών και εξοικείωσης με όσα έχει να προσφέρει η φύση σε αυτό το νησί του Ανατολικού Αιγαίου, ο Λευτέρης νοιώθει πώς έχει επιτύχει το σκοπό του: να αρκείται στα λίγα και να ζει από την γη, μέσα από την συλλογή αλλά και καλλιέργεια ενός από τους πιο παραγνωρισμένους καρπούς της Ελληνικής γης, το κρίταμο.
Με αναγνωρισμένες τις θρεπτικές και θεραπευτικές του ιδιότητες ήδη από την αρχαιότητα, το κρίταμο είναι μια πλούσια και ευεργετική τροφή για τον οργανισμό, και μυστικό της μεσογειακής γαστρονομίας που μπορεί να νοστιμίσει σχεδόν τα πάντα.
Το κρίταμο είναι παχύφυλλο φυτό που αναπτύσσεται στις παραθαλάσσιες περιοχές της Μεσογείου. Στην κουζίνα μας το έχουμε συνηθίσει σαν γαρνιτούρα για τον ντάκο ή βάση για μαγειρεμένα ψάρια, συνήθως επεξεργασμένο ως τουρσί. Το άγριο κρίταμο του Λευτέρη, ωστόσο, δεν είναι τουρσί. Τα σαρκώδη φύλλα του φυτού ωριμάζουν σε κρασόξυδο που τα διατηρεί σαν φρέσκα και αναδεικνύει την έντονη και τραγανή γεύση του κρίταμου, με μια διακριτική πικρίλα στο βάθος, σαν αυτή που έχουν τα άγρια χόρτα του βουνού. Με αναγνωρισμένες τις θρεπτικές και θεραπευτικές του ιδιότητες ήδη από την αρχαιότητα, το κρίταμο είναι μια πλούσια και ευεργετική τροφή για τον οργανισμό, και μυστικό της μεσογειακής γαστρονομίας που μπορεί να νοστιμίσει σχεδόν τα πάντα. Σε ένα διάλειμμα από τις ασχολίες του, που το τελευταίο διάστημα τον κρατούν απασχολημένο για περισσότερες από 12 ώρες την ημέρα, μιλήσαμε με τον Λευτέρη και εκείνος μοιράστηκε μαζί μας γεύσεις, σκέψεις και τους στόχους του, ζωντανεύοντας μπροστά μας, μια βιώσιμη λύση στην κρίση: το πρότυπο της ‘αποανάπτυξης’, ανθρώπων δηλαδή, που επιδιώκουν μια νέα σχέση με τον εαυτό τους, την φύση και το χρήμα.
— Λευτέρη πώς αποφάσισες να μετακινηθείς στην Ικαρία; Πόσο εύκολη / δύσκολη απόφαση ήταν αυτή για εσένα;
«Μεγάλωσα σε μια μικρή Ικαριώτικη ‘αποικία’ το Πέραμα, αλλά δεν έζησα όλη μου τη ζωή εκεί. Στην Ικαρία, κύριο τόπο καταγωγής της οικογένειας μου, μετακόμισα, όταν αποφάσισα να παραιτηθώ από μια καλοπληρωμένη δουλειά σε βιομηχανικό περιβάλλον το καλοκαίρι του 2005. Aφού πέρασα ένα χρόνο στην Κρήτη, εργαζόμενος ως πλανόδιος βιβλιοπώλης, επισκέφθηκα την Ικαρία για διακοπές, όπως έκανα σχεδόν κάθε καλοκαίρι, και μια αλληλουχία γεγονότων με κράτησε στο νησί έως σήμερα. Τα εννιά χρόνια που μένω στο νησί έχω κάνει διάφορες δουλειές, όπως άλλωστε είθισται στην Ικαρία, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν αυτές του βοτανοσυλλέκτη και του ξεναγού υπαίθρου. Δεν δυσκολεύτηκα να πάρω την απόφαση να συνεχίσω τη ζωή μου εκτός Αθήνας. Ακολούθησα την εσωτερική μου φωνή και αφέθηκα στο να διαμορφώσω την πορεία της ζωής μου, όπως ένιωθα και όχι όπως μου επέβαλλε το κοινωνικό μοντέλο της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας. Φεύγοντας από την Αθήνα, μονάχα ένα πράγμα ήξερα, ότι δεν ήθελα να εργάζομαι ως μισθωτός έναντι οποιουδήποτε χρηματικού αντιτίμου, εφόσον αυτή η επιλογή δεν με κάλυπτε ψυχικά και πήγαινε κόντρα στη συνείδηση μου.
— Πως αποφάσισες να ξεκινήσεις την καλλιέργεια και την συλλογή κρίταμου;
Για πολλούς ανθρώπους στη χώρα μας το φυσικό περιβάλλον είναι σαν το μαύρο κουτί ενός αεροπλάνου. Εγώ άρχισα να εξερευνώ το νησί ως επαγγελματίας ξεναγός υπαίθρου, αλλά και για προσωπική ψυχαγωγία και έφτασα να ανακαλύψω κυριολεκτικά ένα νέο κόσμο. Η σταδιακή εξοικείωση μου με τα φυτά έφερε τις πρώτες γευστικές δοκιμές και τις πρώτες προσπάθειες μεταποίησης αγροτικών προιόντων, ένα εκ των οποίων ήταν και το κρίταμο. Το λάτρεψα, καθώς είναι σκληροτράχηλο και λιτό και πίστεψα ότι μπορώ να δουλέψω με αυτό το φυτό και να ασκήσω μια βιώσιμη επαγγελματική δραστηριότητα σε βάθος χρόνου. Στην πορεία με έρευνα και πληροφόρηση και δοκιμές αναπαραγωγής του φυτού διαπίστωσα ότι πολλαπλασιάζεται και κάποια στιγμή αποφάσισα να δοκιμάσω και την καλλιέργεια του με τη βοήθεια ενός φίλου και της συντρόφου μου.
— Τι χρειάζεται κανείς για να καλλιεργήσει κρίταμο και πόσο εύκολο είναι να το βρεις ελεύθερο στη φύση;
Χρειάζεται να γνωρίζεις την ύπαρξη και την εδωδιμότητα αυτού του αυτοφυούς καλοκαιρινού χορταρικού και να έχεις αρκετή μούρλα να καλλιεργήσεις κάτι που κανείς άλλος γύρω σου δεν καλλιεργεί. Σε πολλά νησιά του Αιγαίου και παράκτιες περιοχές της Ελλάδας και της Μεσογείου φύεται σε μεγάλους πληθυσμούς, ενώ σε άλλα συναντάται ελάχιστα ή και καθόλου. Εγώ απλά έτυχε να επιλέξω να ζήσω σε ένα νησί που από κάποια στιγμή και μετά είχαμε πυκνές συναντήσεις με το συγκεκριμένο φυτό, που φύεται σε μεγάλο τμήμα της βραχώδους ακτογραμμής του νησιού.
— Ποιες είναι οι δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει ένας σύγχρονος τροφοσυλλέκτης;
Το επάγγελμα του τροφοσυλλέκτη είναι σπάνιο, ολίγον ασαφές, νομικά μη κατοχυρωμένο, ασφαλιστικά στον αέρα και δύσκολο να εξασφαλίσει βιωσιμότητα σε κάποιον ενδιαφερόμενο. Η γραφειοκρατία δεν επιτρέπει την απρόσκοπτη άσκηση της συγκεκριμένης δραστηριότητας, καθώς δεν υπάρχει εθνικό διαχειριστικό πλάνο για την άγρια φύση, με αποτέλεσμα ακόμη και να θέλει κάποιος να ασκήσει νομότυπα με υπευθυνότητα και σεβασμό το συγκεκριμένο επάγγελμα, να προσκρούει σε δυσεπίλυτα αδιέξοδα. Εκεί απαιτείται φαντασία και αποφασιστικότητα για να δημιουργήσει κανείς ζωτικό χώρο που δεν έχει προβλεφθεί και ταξινομηθεί από τις αρμόδιες αρχές. Χρειάζεται, επίσης, να τα βάλλεις με διάφορες φανταστικές και αφάνταστες δημόσιες υπηρεσίες, παρωχημένης λογικής και πλήρης ακαμψίας. Πρακτικά το επάγγελμα απαιτεί βαθιά αγάπη και σεβασμό για τη φύση, που μας προσφέρει απλόχερα πλούσια τροφή στα ποικίλα φυσικά της οικοσυστήματα. Μπορείς να βρεις πολλά τέτοια ακόμα και σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου, όπως η Ικαρία. Για να γίνεις τροφοσυλλέκτης πρέπει να εξερευνήσεις για χρόνια τον τόπο δραστηριοποίησης σου, πρέπει να πειραματιστείς, αλλά και να δοκιμάσεις τα διάφορα αυτοφυή εδώδιμα είδη του τόπου. Τα χορταρικά, τα φρούτα, οι καρποί, τα μανιτάρια, οι βολβοί και τα φύκια του τόπου σου, μπορούν να δώσουν καινούριες ιδέες για την διατροφή μας και για νέες καλλιέργειες. Ειδικά στην Ελλάδα που διαθέτουμε μια από τις πλουσιότερες χλωρίδες στην Ευρώπη, σε σχέση πάντα με την έκτασή της, υπάρχουν πολλά είδη φυτών να ανακαλύψουμε και να αξιοποιήσουμε.
— Ποια είναι η καθημερινότητά σου στο νησί; Μπορείς να μου περιγράψεις μία συνηθισμένη μέρα σου;
Δεν υπάρχει ‘συνηθισμένη μέρα’ στο νησί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει επανάληψη. Στην Ικαρία, όπως και παντού στην ύπαιθρο, η ζωή ακολουθεί μία πιο φυσική ροή ανάλογα την εποχή, τις αγροτικές εργασίες και τα τερτίπια του καιρού. Ο χειμώνας, για παράδειγμα, μπορεί να είναι βροχερός και ανεμοδαρμένος, με συνέπεια καμιά φορά να σε εγκλωβίζει στο σπίτι σου για μέρες ή και εβδομάδες. Η δουλειά του τροφοσυλλέκτη – βοτανοσυλλέκτη δεν είναι δουλειά ρουτίνας και την επέλεξα παρά τις αποτροπές των συγγενών και φίλων. Όταν ασκείς ένα τέτοιο επάγγελμα δεν έχεις κάποιου είδους μισθολογική ασφάλεια. Υπάρχει, ωστόσο, αρκετή ελευθερία για να συνεχίζω να δουλεύω με χαρά, να αυτοσχεδιάζω και να διαμορφώνω συχνά το ημερήσιο πρόγραμμα μου κατά βούληση. Η καλλιέργεια ενός απλού τρόπου ζωής και η επιδίωξη ποιοτικού ελεύθερου χρόνου είναι δυο βασικοί άξονες που χαρακτηρίζουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή στο νησί. Αυτή τη συνθήκη τη μοιράζομαι και με τη σύντροφο μου, που ζούμε μαζί σε ένα παλιό πέτρινο σπίτι, σε ένα μικρό ελαιώνα στη χαράδρα του Χάρακα ποταμού τα τελευταία δύο χρόνια.
Αυτή την περίοδο του χρόνου εργάζομαι πιο εντατικά και δεν προλαβαίνω να σκεφτώ και πολλά πράγματα. Άλλες φορές πάλι, όταν το μηχάνημα κρασάρει, κάνουμε σύντομες ολιγόωρες αποδράσεις σε κάποια όμορφη ερημική παραλία ή σε κάποια φυσική πισίνα στα πολλά ποτάμια που διασχίζουν το νησί. Μετά από την έντονη εργασία, ανυπομονώ συνήθως να επιστρέψω στο σπίτι, να δω πως πάνε τα λαχανικά, τα φρουτόδεντρα στον κήπο μου και να ξαναγκαλιάσω τη σύντροφο μου. Αναζητώ λίγη ξεκούραση και την παρέα φίλων για να σβήσει γλυκά η μέρα μέχρι το επόμενο πρωινό που αρχίζει και πάλι η εντατική εργασία. Συχνά η σκέψη που έρχεται ως επιστέγασμα όλης αυτής της προσπάθειας για τη κάλυψη των χρηματικών μου αναγκών είναι να ζητώ τα ελάχιστα και να αρκούμαι στα λίγα.
— Πώς θα χαρακτήριζες τη ζωή στο νησί;
Η ζωή στην Ικαρία είναι σκληρή, οικονομικά δύσκολη μα κοινωνικά πλούσια. Οι ανταμοιβές της είναι σπάνιες, σε κρατούν ζωντανό και φυσικά εξαρτάται κυρίως από τον άνθρωπο και όχι από το κοινωνικό του περιβάλλον το πως θα βιώσει έναν τόπο. Μια βόλτα σε ένα συννεφιασμένο δάσος υπεραιώνοβιων βελανιδιών για κυνήγι μανιταριών, ένα συννεφιασμένο πρωινό του Φθινοπώρου, αρκεί για να σε μαγέψει και να σε κάνει να ρισκάρεις τα πάντα για να μείνεις εκεί. Κάθε τόπος έχει να προσφέρει πολλά, φυσικά τοπία, κοινωνικές σχέσεις, χαρές, δυσκολίες αρκεί να εκτίθεσαι και να τον βιώνεις.
— Ποια είναι τα σχέδιά σου για το μέλλον;
Να βρω λίγο χρόνο να κάνω λίγες ημέρες διακοπές στο τέλος του Αυγούστου μετά από εννιά χρόνια εντατικής τρίμηνης καλοκαιρινής εργασίας και από το φθινόπωρο να συμπληρώσω με φυντάνια κρίταμου την καλλιέργεια που έχω ξεκινήσει. Θέλω, επίσης, να φτιάξω ένα σπίτι με φυσικά υλικά για να στεγάσω το σαρκίο μου και να διαμορφώσω γύρω από αυτό ένα αγρόκτημα φυσικής καλλιέργειας.
— Πώς σου αρέσει να τρως το κρίταμο;
Ωμό την ώρα που το μαζεύω με το θαλασσινό αλάτι να το νοστιμίζει και το ιώδιο να βάφει τα δάχτυλα μου. Φρέσκο αχνιστό με λαχανικά από τον κήπο μου, φυσικό ρύζι ή δημητριακά, σε μια απλή σαλάτα με ντομάτα και μπόλικο λαδολέμονο, σε μια γρήγορη ομελέτα με φρέσκα αυγά από τις αλανιάρες κότες του γείτονα μου ή σε ένα κρύο σάντουιτς με καθούρα ( φρέσκο ντόπιο τυρί από κατσικίσιο γάλα ) και ντομάτα, ψιλοκομμένο σε πουρέ οσπρίων ( φάβα, κουκιά, ρεβύθια, λούπινα ) κ.α.
Το Άγριο Κρίταμο Ικαρίας θα το βρείτε σε επιλεγμένα καταστήματα βιολογικών ειδών σε όλη την Ελλάδα.
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 6974042417.
Οι φωτογραφίες είναι από την ταινία Little Land του Νίκου Νταγιαντά, σε παραγωγή της ΑΝΕΜΟΝ. Την ταινία μπορείτε να την κατεβάσετε από εδώ.
σχόλια