Κυρίως με το όνομα αρκουδιάρης, αρκουδέης ή και αρκουδόγυφτος φερόταν συνήθως ο τσιγγάνος εκείνος που παλαιότερα περιήγαγε αρκούδα σε υπαίθριες παρουσιάσεις - επιδείξεις και με αυτό τον τρόπο χρηματιζόταν.
Αλλά και σήμερα σε διάφορα μέρη της Ελλάδος όπως π.χ. στη Σάμο στη περίοδο της Αποκριάς χορεύεται προς αστεϊσμό ο «αρκουδιάρικος» χορός σε μίμηση κατά μελωδία και χορό εκείνου της αρκούδας του αρκουδόγυφτου (από δύο άντρες που ο ένας υποδύεται την αρκούδα με περιλαίμιο αλυσίδα που βαστάει ο υποδυόμενος τον αρκουδιάρη).
Οι αρκουδιάρηδες κρατούσαν συνήθως ένα ντέφι ή ακόμη πιο παλιά τύμπανο με το οποίο απέδιδαν την μελωδία έχοντας δεμένη με αλυσίδα από τη ζώνη τους μια αρκούδα (πολύ σπάνια δύο) με φίμωτρο. Τις περισσότερες φορές είχαν και μια μαϊμού επίσης δεμένη με αλυσίδα από τη ζώνη τους. Διάλεγαν λοιπόν για τις παρουσιάσεις κυρίως πλατείες που παρουσίαζαν κάποια σχετική κίνηση ή και δρόμους συνοικιακούς. Όταν λοιπόν σταματούσαν κάποιοι περαστικοί, άρχιζε το πρόγραμμα!
Πολλές από τις αιχμάλωτες αρκούδες έχουν βαθιές πληγές στη μύτη και στα χείλη, καθώς οι χαλκάδες σκίζουν το δέρμα τους από το τράβηγμα και τα ζώα πρέπει να ξανατρυπηθούν σε άλλο σημείο.
Η μελωδία εν προκειμένω δεν ήταν κάτι το ιδιαίτερο, απλά ο αρκουδιάρης χτυπώντας το ντέφι άρχιζε να τραγουδά κάποιο γνωστό λαϊκό τραγούδι που συνήθως ήταν το «Σήκω χόρεψε κουκλί μου να σε δω να σε χαρώ ...»
Περιέργως μόλις άρχιζε το ντέφι με τη πρώτη λέξη «Σήκω» η αρκούδα σηκωνότανε στα πισινά της πόδια και άρχιζε ρυθμικά και εναλλάξ να ανασηκώνει τα πόδια μεταφέροντας το βάρος της από το ένα πόδι στο άλλο, λικνίζοντας έτσι εξ ανάγκης το σώμα της, δίνοντας την εντύπωση του χορού ενώ παράλληλα η μαϊμού έτρεχε πέρα δώθε όσο της επέτρεπε η αλυσίδα εκτελώντας τούμπες στο αέρα.
Μετά τον χορό ακολουθούσαν οι μιμήσεις βεβαίως με πρωταγωνίστρια την αρκούδα. Στην ερώτηση του αρκουδιάρη, Πώς ξυπνάει π.χ. η Βουγιουκλάκη, η αρκούδα ξάπλωνε και τέντωνε τα πόδια της! Πώς πλένεται η Βουγιουκλάκη; (συνέχιζε εκείνος) και η αρκούδα ανασηκωνόταν και με τα μπροστινά της πόδια έτριβε το πρόσωπό της! Έτσι η κάθε παράσταση, πραγματικά, απέδιδε πλούσιο επιούσιο στον αρκουδιάρη.
Το θέαμα όμως αυτό απαιτούσε οι αρκουδιάρηδες να είναι και εκπαιδευτές! Η εκπαίδευση λοιπόν γινόταν ως εξής: Άνοιγαν ένα λάκκο μέσα στον οποίο έριχναν αναμμένα κάρβουνα και τον σκέπαζαν με μια χοντρή λαμαρίνα. Όταν αυτή ζεσταινόταν έφερναν την αρκούδα δεμένη κοντά, και μόλις την ανέβαζαν στη λαμαρίνα παίζανε το ντέφι. Βέβαια η αρκούδα καιγότανε με αποτέλεσμα μη μπορώντας να φύγει να ανασηκώνει εναλλάξ τα πόδια, η δε μαϊμού να χοροπηδάει για να μη καίγεται. Από τη συνεχή επανάληψη, όποτε η αρκούδα άκουγε το ντέφι (αντανακλαστικά) επαναλάμβανε τις κινήσεις που έκανε πάνω στη ζεστή λαμαρίνα! Το ίδιο και η μαϊμού. Στη συνέχεια η αρκούδα στο άκουσμα «πως πλένεται» προσπαθούσε να βγάλει από το πρόσωπό της το πανί που κάποιος κάθε φορά από πίσω με ένα καλάμι το έφερνε στο πρόσωπό της!
Επισημαίνεται όμως ότι την εποχή που συνηθίζονταν τέτοια θεάματα, το κίνημα των δικαιωμάτων των ζώων βρισκόταν μόλις στα πρώτα του βήματα, τουλάχιστον στην Ελλάδα αλλά σήμερα έχει περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό. Ωστόσο, σε άλλες χώρες των Βαλκανίων η "αρκούδα χορεύτρια" εξακολουθεί να αποτελεί διαδεδομένο φαινόμενο. Ουσιαστικά αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες εξαφάνισης του είδους, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι «εκπαιδευτές» σκοτώνουν τη μητέρα για να αιχμαλωτίσουν το μικρό, με αποτέλεσμα να μειώνεται δραματικά ο αριθμός των θηλυκών ατόμων, ιδιαίτερα σημαντικά για την επιβίωση του είδους.
Η «εκπαίδευση» του ζώου αποτελεί έναν άγριο βασανισμό. Η μύτη τρυπιέται για να περαστεί ο χαλκάς που χρησιμεύει ως όργανο καθοδήγησης. Πολλές από τις αιχμάλωτες αρκούδες έχουν βαθιές πληγές στη μύτη και στα χείλη, καθώς οι χαλκάδες σκίζουν το δέρμα τους από το τράβηγμα και τα ζώα πρέπει να ξανατρυπηθούν σε άλλο σημείο.
Οι κυνόδοντες καταστρέφονται με τυχαία μεταλλικά εργαλεία. το σπάσιμο αυτό, αποτελεί την αρχή για την καταστροφή της υγείας των δοντιών του ζώου, αφού το σάπισμα που προκαλείται μπορεί να μεταδοθεί στη γνάθο, οπότε η κατάσταση είναι ανίατη.
Η διατροφή των αρκούδων είναι άθλια και το γνωστό μας «νηστικό αρκούδι δε χορεύει» αποτελεί ένα μύθο. Η επιβράβευση για την παράσταση της «χορεύτριας αρκούδας» απλά ξεγελά την πείνα της αφού τα γεύματα της είναι αποφάγια και σκουπίδια καθώς οι συνθήκες διαβίωσης της είναι άθλιες.
Σύμφωνα με τον νόμο απαγορεύονται ο φόνος, η κατοχή και η έκθεση της αρκούδας σε δημόσια θέα. Τα ζώα που συλλέγονται από τους διάφορους εκπαιδευτές φιλοξενούνται στον Κτηνιατρικό Σταθμό, όπου τους παρέχεται η απαραίτητη κτηνιατρική περίθαλψη. Δυστυχώς, τα ζώα αυτά θα παραμείνουν στο καταφύγιο αυτό για το υπόλοιπο της ζωής τους, καθώς δεν έχουν διδαχθεί τους κανόνες επιβίωσης από τη μητέρα τους και τους είναι αδύνατο να επιβιώσουν στο φυσικό τους περιβάλλον.
Η επιβολή ποινικών κυρώσεων και οι κατασχέσεις ζώων δεν έχουν οδηγήσει στην οριστική εξάλειψη του φαινομένου, καθώς ακόμα και σήμερα έχουν αναφερθεί "αρκουδιάρηδες'. Χρειάζεται άμεση κινητοποίηση και ενεργοποίηση όλων.
Εάν συναντήσετε αρκούδα χορεύτρια, ειδοποιήστε αμέσως:
- Τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ, Βίκτωρος Ουγκώ, Θεσσαλονίκη, Τ.Κ. 546 25, τηλ.-φαξ: 2310 555920
- To Περιβαλλοντικό Κέντρο ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, Αετός Φλώρινας Τ.Κ. 53075, τηλ.-φαξ: 23860 41500
- Το υπουργείο Γεωργίας, Διεύθυνση Αισθητικών Δασών, Δρυμών και Θήρας, τηλ.: 210 3608008, 3606901.
- Την πλησιέστερη δασική αρχή ή αστυνομικό τμήμα.
