Το ελληνικό βιβλιόφιλο κοινό τον γνώρισε μέσα από βιβλία όπως Στη σκιά του Βυζαντίου, Ιερή Ινδία και Στα Βήματα του Μάρκο Πόλο (που τα ακολούθησε και ο ίδιος νεότερος), όμως ο Σκωτσέζος ιστορικός έχει γράψει πολύ περισσότερα, εμπνεόμενος κυρίως από την ινδική ιστορία και κουλτούρα.
Αυτή του η ενασχόληση και το ετήσιο Φεστιβάλ Λογοτεχνίας της Τζαϊπούρ –από τα μεγαλύτερα στον κόσμο–, που ο ίδιος ίδρυσε το 2006 και συνεπιμελείται έκτοτε τη διοργάνωσή του, τον έκαναν τελικά να μετακομίσει οικογενειακώς στο Νέο Δελχί. Στη φάρμα που διατηρεί στα περίχωρα της πόλης «βγάζει» και την καραντίνα – που ακόμα δεν έχει αρθεί στη δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου.
Στην τηλεφωνική μας συνομιλία αναφέρθηκε στο πώς αντιμετωπίζει η Ινδία την πανδημία –διότι έλαβαν μεν έγκαιρα περιοριστικά μέτρα, αποφεύγοντας στην αρχή τα χειρότερα, όμως η «επόμενη μέρα» εγκυμονεί κινδύνους–, στο πώς τη βιώνει προσωπικά («είμαι από τους τυχερούς», παραδέχεται), στο ιστορικό αποτύπωμα των πανδημιών, στα σχέδια που ανέβαλε αλλά και σ' εκείνα που, εξαιτίας ακριβώς του lockdown, κατάφερε να υλοποιήσει πολύ νωρίτερα από το προβλεπόμενο, όπως ένα καινούργιο βιβλίο. Το οποίο αναφέρεται στην Ινδία και συγκεκριμένα στις πνευματικές και πολιτιστικές της επιρροές στην ευρύτερη περιοχή και διεθνώς κατά την ύστερη αρχαιότητα, κάτι που, καθώς λέει, παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την Ελλάδα των κλασικών χρόνων. Την Ελλάδα που λατρεύει και την επισκέπτεται συχνά, θα ήθελε μάλιστα να ξανάρθει το συντομότερο δυνατό, όταν όλο αυτό το κακό τελειώσει, πιθανότατα με αφορμή την παρουσίαση ενός νέου βιβλίου το οποίο έχει ήδη κατά νου και πηγή έμπνευσης θα έχει τη φορά αυτή την ελληνική ιστορία.
Ο μέσος πολίτης δεν έχει συνειδητοποιήσει το μέγεθος της απειλής και ακόμα κι αν το αντιλαμβάνεται, είναι πρακτικά πολύ δύσκολο να τηρήσει κατά γράμμα τις υποδείξεις. Ιδιαίτερα τα φτωχότερα στρώματα, που επιπλέον στερούνται ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
— Καταρχάς, πώς τα καταφέρνει η Ινδία ως τώρα με την πανδημία;
Κοιτάξτε, εδώ, στο Δελχί, όπως σε όλη τη χώρα γενικότερα, εφαρμόστηκε ευτυχώς από νωρίς το lockdown, έτσι η διάδοση της νόσου δεν έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις. Μάλιστα, τα μέτρα είναι πολύ αυστηρά, θα είδατε κι εσείς στιγμιότυπα με τα «γυμνάσια» που έκαναν αστυνομικοί σε παραβάτες! Η Βρετανία, αντίθετα, καθυστέρησε πολύ και το πληρώνει. Η Ελλάδα, πάλι, τα πήγε, καθώς βλέπω, θαυμάσια ως τώρα κι αυτό με χαροποιεί ιδιαίτερα γιατί είναι μια χώρα που πολύ αγαπώ. Όσο για την Ινδία, φοβάμαι ότι, παρά τα έγκαιρα μέτρα, η κατάσταση μπορεί να χειροτερέψει πολύ, ιδίως στις μεγάλες πόλεις – σχεδόν τα μισά κρούσματα π.χ. καταγράφονται στο Δελχί και τη Βομβάη. Ο μέσος πολίτης δεν έχει συνειδητοποιήσει το μέγεθος της απειλής και ακόμα κι αν το αντιλαμβάνεται, είναι πρακτικά πολύ δύσκολο να τηρήσει κατά γράμμα τις υποδείξεις. Ιδιαίτερα τα φτωχότερα στρώματα, που επιπλέον στερούνται ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Οι συνθήκες υγιεινής είναι συχνά ανύπαρκτες, επιπλέον αυτό που ορίζουμε στη Δύση ως κοινωνική απόσταση είναι άγνωστη έννοια εδώ, όπως και σε άλλες ασιατικές χώρες. Πάρα πολλοί άνθρωποι ζουν πολλοί μαζί σε μικρούς χώρους, συνωστίζονται καθημερινά σε δρόμους, μέσα μαζικής μεταφοράς και αγορές, στις διάφορες «ουρές» κάθονται σχεδόν ο ένας πάνω στον άλλο, το να έχεις διαρκώς σωματική επαφή με αγνώστους είναι κάτι εντελώς φυσιολογικό, κανείς δεν ενοχλείται. Στις παραγκουπόλεις, οι συνθήκες είναι ακόμα χειρότερες. Το lockdown θα αρθεί σε λίγες μέρες και τότε θα δούμε τι ακριβώς θα αντιμετωπίσουμε. Να σας πω μόνο ότι χτες άνοιξαν ύστερα από τρεις μήνες οι κάβες κι έγινε τέτοιος χαμός από κόσμο απέξω, ώστε οι Αρχές τις ξανάκλεισαν!
— Η εφαρμογή της καραντίνας εδώ συνάντησε αντιδράσεις από την ορθόδοξη Εκκλησία. Υπήρξαν και στην Ινδία ανάλογα φαινόμενα για το κλείσιμο ναών και γενικότερα για το lockdown;
Ναι, υπήρξαν κι εδώ ενστάσεις από κάποιους θρησκευτικούς εκπροσώπους, οι περισσότερες όμως αφορούσαν τον περιορισμό των μετακινήσεων, καθώς, όπως ήταν επόμενο, δημιουργήθηκε μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα. Έκλεισαν μαγαζιά, παζάρια, βιοτεχνίες, εργοστάσια, σοδειές έμειναν αμάζευτες, σταμάτησαν μέχρι και οι δημόσιες συγκοινωνίες – εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν ξαφνικά χωρίς μεροκάματο.
— Ακούγεται, πάντως, σχεδόν ουτοπικό να επιχειρήσεις να επιβάλεις καραντίνα σε μια χώρα τεράστια, πολυπληθή και σε συνεχή κίνηση.
Πράγματι, πρόκειται για μια «σπαζοκεφαλιά» στην οποία δεν έχω βρει απάντηση ακόμα! Κι όμως, η καραντίνα λειτούργησε αρκετά ικανοποιητικά. Σίγουρα δεν έχει ξανασυμβεί κάτι τέτοιο στα χιλιάδες χρόνια της ιστορίας αυτής της χώρας.
— Υπάρχουν, αλήθεια, αναφορές σε παλιότερες πανδημίες στην ινδική γραμματεία και μυθολογία;
Αυτό είναι ένα ενδιαφέρον ερώτημα προς διερεύνηση. Δεν έχω κάτι άμεσα υπόψη, υπάρχει εντούτοις στον ινδουισμό η λατρεία της Shitala, μετεμψύχωσης της μεγάλης θεάς Ντούργκα. Η θεά Shitala θεωρείται ότι θεραπεύει από την ευλογιά και άλλες μολυσματικές ασθένειες και τιμάται κάθε χρόνο στη διάρκεια του Χόλι (Φεστιβάλ των Χρωμάτων).
— Ο ρόλος των πανδημιών στην Ιστορία έχει νομίζω ξεχαστεί, τουλάχιστον τα τελευταία εκατό χρόνια.
Ναι, διότι πιστεύαμε ότι η αλματώδης πρόοδος του πολιτισμού και η θεαματική άνοδος του βιοτικού επιπέδου θα τις εξαφάνιζε. Όμως δεν είναι έτσι και πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό. Ο ρόλος των πανδημιών στην Ιστορία, τώρα, σαφώς και είναι σημαντικός. Περισσότερους Ινδιάνους –σε ποσοστά έως και 90%– εξολόθρευαν π.χ. οι ασθένειες των Ευρωπαίων αποίκων, παρά τα όπλα τους. Η Ευρώπη η ίδια έχασε τα 2/3 του πληθυσμού της τον Μεσαίωνα από τον Μαύρο Θάνατο, την πανώλη. Ο Στίβεν Γκρίνμπλατ, ιστορικός του Χάρβαρντ, γράφει ότι για ένα μεγάλο διάστημα της πιο δημιουργικής περιόδου του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, κάπου 40 μήνες συνολικά, το θέατρο Globe ήταν κλειστό εξαιτίας της επιδημίας βουβωνικής πανώλης που έπληξε το Λονδίνο. Αναφέρεται και ο ίδιος σε αυτήν σε έργα του, πιο καθαρά στο Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Τέτοιες επιδημίες ήταν έντονα χαραγμένες στη συνείδηση παλιότερων γενιών.
— Έμαθα ότι εξαιτίας αυτής της κατάστασης το μεγάλο Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας της Τζαϊπούρ, ένας θεσμός που εσείς ιδρύσατε το 2006, διεξήχθη φέτος online.
Ναι, «τρέχαμε» το Φεστιβάλ όλο τον Ιανουάριο διαδικτυακά και ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, νομίζω όμως ότι πήγαμε αρκετά καλά. Μια εμπειρία που θα αποδειχτεί χρήσιμη για του χρόνου, αν, ο μη γένοιτο, ενσκήψει εκ νέου η πανδημία, κάτι διόλου απίθανο. Σε κάθε περίπτωση, ήταν αδύνατο να γίνει κανονικά – φανταστείτε ότι πέρσι το επισκέφτηκαν κάπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι! Για τον ίδιο λόγο ανέβαλα και τα ταξίδια που προγραμμάτιζα σε πολλές χώρες για την παρουσίαση του πρόσφατου βιβλίου μου The Anarchy - The relentless rise of East India Company. Είναι το τέταρτο και τελευταίο μιας σειράς βιβλίων που αναφέρεται ακριβώς στη δημιουργία (1600) της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών και στη δράση της, ιδιαίτερα την περίοδο κατά την οποία έφτασε ουσιαστικά να κυβερνά ουσιαστικά ολόκληρη τη χώρα με σιδηρά πυγμή, απομυζώντας τους πόρους της.
— Άλλες δραστηριότητές σας που επηρέασε η καραντίνα;
Είχε και τα θετικά της, ομολογώ. Μέσα σε έξι μόλις εβδομάδες ολοκλήρωσα ένα νέο βιβλίο, που κανονικά θα μου έπαιρνε τουλάχιστον ένα εξάμηνο! Αναφέρεται στο πώς η Ινδία της ύστερης αρχαιότητας, με τον πολιτισμό, τις επιστήμες –κυρίως τα μαθηματικά– και τη φιλοσοφία της, επηρέασε έντονα τον ευρύτερο γεωγραφικό περίγυρό της αλλά και την παγκόσμια σκέψη, όπως έκανε αντίστοιχα η αρχαία Ελλάδα των κλασικών χρόνων. Ένας πρώτος τίτλος είναι The Golden Road. Κατά τα άλλα, είμαι σίγουρα από τους τυχερούς, καθώς πέρασα όλο αυτό το διάστημα στην οικογενειακή μας φάρμα έξω από το Δελχί, με τα δέντρα, τα φυτά, τις κότες, τα κατσίκια μας και τα μελίσσια που εκτρέφουμε με τη σύζυγό μου, την καλλιτέχνιδα Ολίβια Φρέιζερ, και τα δυο αγόρια μας, συγγραφέας ο ένας, σπουδαστής Ιστορίας ο άλλος. Μου έλειψαν, βέβαια, τα ταξίδια, οι έξοδοι, οι κοινωνικές συναναστροφές και, κυρίως, το ποτό, όμως αλίμονο αν παραπονιέμαι.
— Εύχομαι να μεταφραστεί κάποια στιγμή και στα ελληνικά το βιβλίο σας αυτό και όχι μόνο.
Μακάρι, και ευχαρίστως θα έρθω να το παρουσιάσω! Έχω έναν χρόνο να έρθω στην Ελλάδα και ήδη την έχω επιθυμήσει. Τη ζωή, τους ανθρώπους, τα τοπία, τα φαγητά σας, τα νησιά του Αιγαίου, την Πελοπόννησο, που γύρισα αρκετά πέρσι το καλοκαίρι – αν και η καλύτερη εποχή να απολαύσει κανείς την ελληνική φύση σε όλο το μεγαλείο της είναι, νομίζω, τώρα, τον Μάιο! Να πω εδώ ότι σκοπεύω εδώ και καιρό να γράψω ένα καινούργιο βιβλίο εμπνευσμένο από την ελληνική ιστορία, ίσως αυτό να είναι η ευκαιρία να τα πούμε και από κοντά όταν με το καλό το ολοκληρώσω.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
σχόλια