Τις περισσότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες διατρέχουν ένα ή περισσότερα ποτάμια που λειτουργούν ευεργετικά σε πολλαπλά επίπεδα: στο μικροκλίμα της ευρύτερης περιοχής, στη χλωρίδα και στην πανίδα, αλλά και στην αισθητική των πόλεων.
Στην Αθήνα, από την άλλη, μεταχειριστήκαμε διαφορετικά τα ποτάμια μας. Τέλη του 19ου αιώνα διέσχιζαν το Λεκανοπέδιο 700 χείμαρροι, ποτάμια και ρυάκια, στις μέρες μας δεν υπερβαίνουν τα 50. Τα υπόλοιπα; Μπάζωμα και υπογειοποίηση για να βρεθεί χώρος για τους δρόμους και τα κτίρια που φτιάχτηκαν στο πλαίσιο του άναρχου οικιστικού οργασμού των μεταπολεμικών δεκαετιών.
Λίγοι γνωρίζουν ότι το 1852 περνούσε ποτάμι από τη σημερινή οδό Σταδίου, το οποίο μάλιστα διέθετε ένα γεφυράκι στο ύψος του Αρσακείου, ή ότι ο Ιλισός, το μεγαλύτερο ποτάμι της Αθήνας, καλύφθηκε τη δεκαετία του 1950 και έδωσε τη θέση του στις οδούς Μιχαλακοπούλου, Βασιλίσσης Σοφίας και Καλλιρρόης. Ακόμα λιγότεροι ίσως να γνωρίζουν για τον Ποδονίφτη, ένα από τα λιγότερο γνωστά ποτάμια της Αθήνας, του οποίου τουλάχιστον ένα μέρος έχει «γλιτώσει».
Ο Ποδονίφτης αποτελεί παραπόταμο του Κηφισού, που πηγάζει από τις νοτιοδυτικές πλαγιές του Πεντελικού Όρους και εκβάλλει στον Κηφισό στο ύψος των Πατησίων. Στα 15 χλμ. που διανύει περνά από τους δήμους Χαλανδρίου, Φιλοθέης, Ν. Ιωνίας, Ν. Φιλαδέλφειας, Ν. Χαλκηδόνας και εισέρχεται στο βόρειο άκρο του Δήμου Αθηναίων (Πατήσια). Οι επικρατέστερες εκδοχές για την προέλευση του ονόματός του είναι τρεις. Η πρώτη αναφέρεται στη συνήθεια στρατιωτών που εκτελούσαν ασκήσεις στην περιοχή να πλένουν τα πόδια τους στον ποταμό. Η δεύτερη θέλει το όνομα του ποταμού να σχετίζεται με έναν γνωστό έμπορο της Αθήνας, τον Ποδονίφτη, που διέθετε κτήματα στην περιοχή. Σύμφωνα με την τρίτη εκδοχή, το όνομα προέρχεται από τα ρηχά νερά του ποταμού που έφταναν μόνο για να βρέξουν τα πόδια των ανθρώπων που τον περνούσαν.
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι σε ένα μέρος τουλάχιστον του εντοιχισμένου κομματιού του Ποδονίφτη το τοιχίο μπορεί να αντικατασταθεί με μικρά επίπεδα που θα καταλήγουν στην κοίτη του ποταμιού, επαναφέροντας τη φυσικότητά του και ανακουφίζοντας από πλημμυρικά φαινόμενα, καθώς το νερό θα έχει περισσότερο χώρο για να κινηθεί.
Η Ναταλία Σαμαρά-Γκαίτλιχ στο βιβλίο της Ιχνογραφία Πατησίων (Τα Πατήσια κάποτε...) μας δίνει μια εικόνα του πώς έμοιαζε η περιοχή παλαιότερα: «Το χωριό Πατήσια διέσχιζε ο Ποδονίφτης, με όχθες πλούσιες σε πλατάνια και πεύκα. Αποτελούσε προορισμό ημερήσιων εκδρομών ή περιπάτων, διέθετε ζυθοπωλεία όλων των κατηγοριών, ακόμα και πάγκους, όπου μπορούσε κανείς να ξεκουραστεί και να δροσιστεί. Ο γνωστότερος τέτοιος πάγκος ήταν στη γέφυρα του Ποδονίφτη».
Φυσικά, η ειδυλλιακή αυτή εικόνα δεν επιβιώνει σήμερα, όμως τα κομμάτια που δεν έχουν υπογειοποιηθεί, όπως αυτό κοντά στη γέφυρα της οδού Χαλκίδος στη Ν. Χαλκηδόνα, είναι ακόμα όμορφα, με πολύ πράσινο, πουλιά και βατράχια που δίνουν μια τελείως διαφορετική αίσθηση στην πυκνά δομημένη γύρω περιοχή. Όμως οι ελεύθεροι χώροι που υπάρχουν κοντά στο ποτάμι είναι ως επί το πλείστον ανεκμετάλλευτοι και περιφραγμένοι, ενώ δεν είναι δυνατή η παράλληλη προς το ποτάμι κίνηση. Πολλά εξαγγέλθηκαν από τις δημοτικές αρχές των όμορων περιοχών κατά το παρελθόν, όμως τίποτα δεν έχει πραγματοποιηθεί.
Έχει διατυπωθεί από τους αρχιτέκτονες Α. Κανέλλη και Ε. Κουτουλάκη η άποψη ότι σε ένα μέρος τουλάχιστον του εντοιχισμένου κομματιού του Ποδονίφτη το τοιχίο μπορεί να αντικατασταθεί με μικρά επίπεδα που θα καταλήγουν στην κοίτη του ποταμιού, επαναφέροντας τη φυσικότητά του και ανακουφίζοντας από πλημμυρικά φαινόμενα, καθώς το νερό θα έχει περισσότερο χώρο για να κινηθεί. Το σκηνικό θα αλλάζει καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, με τη στάθμη του νερού να αποκαλύπτει ή να κρύβει τμήματα του χώρου και αντίστοιχα τη φύτευση να αναπτύσσεται σε διαφορετικά επίπεδα.
Ακόμα όμως και χωρίς αντικατάσταση του τοιχίου υπάρχουν πολλές εναλλακτικές για τη διαμόρφωση των υπέργειων τμημάτων του ποταμιού. Για παράδειγμα, δεν απαιτούν μεγάλες οικονομικές θυσίες ο καθαρισμός των πιο όμορφων κομματιών του και η τοποθέτηση μερικών πάγκων ανάμεσα στις λεύκες και τα πλατάνια του. Καταστρέψαμε τα περισσότερα ποτάμια της Αθήνας, ας φροντίσουμε αυτά που μας έχουν απομείνει.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
σχόλια