«Κι έτσι αυτό το πάθημα
να σου γίνει μάθημα
αυτό που έπαθες μην το ξεχάσεις
κι απ' την οδό Αθηνάς να μην ξαναπεράσεις»
Οι στίχοι του γνωστού λαϊκού τραγουδιού «Οι παπατζήδες» περιγράφουν ένα συνηθισμένο φαινόμενο περασμένων δεκαετιών, όταν οι αετονύχηδες που σύχναζαν στην οδό Αθηνάς ξαλάφρωναν με ευκολία τους αφελείς που πίστευαν ότι μπορούσαν να βρουν τον «παπά». Ο Μάνος Χατζιδάκις, λίγα χρόνια μετά, δίνει τη δική του εκδοχή στις «Μπαλάντες της οδού Αθηνάς»: «Ο δρόμος, η Αθηνάς, έχει πολλά οινομαγειρεία και πιο πολλά πορνεία, κινηματογράφους για κατ' ιδίαν ερωτικήν απόλαυση, ξενοδοχεία σκοτεινά για άμεση ερωτική περίθαλψη –κάτι σαν Πρώτων Βοηθειών, να πούμε, ερωτικών–, χιλιάδες καφενεία για ημερήσια χαύνωση, το Δημαρχείο κι ένα γραφείο κηδειών αλλοτινών καιρών. Στον δρόμο αυτό κυκλοφορούν εργατικοί, μικροέμποροι, αλήτες, πόρνες, τραβεστί, δημοσιογράφοι, επαρχιώτες μαστροποί και χίλιοι δολοφόνοι. Αυτό περίπου είναι το σκηνικό».
Το αρχικό, φιλόδοξο σχέδιο περιλάμβανε μάλιστα κι ένα εκτεταμένο άλσος, τον «Κήπο του Λαού» (μεταξύ των σημερινών οδών Λυκούργου, Σοφοκλέους, Αιόλου και Σωκράτους), και μια τεράστια αγορά.
Αυτό ήταν το σκηνικό τότε που μιλούσε ο Μάνος Χατζιδάκις, γιατί η Αθηνάς, αν τη δούμε ιστορικά, αλλιώς ξεκίνησε και αλλού έφτασε, έχει περάσει από σαράντα κύματα, όμως αποτελεί ακόμα ένα πολύ ζωντανό κύτταρο της πόλης. Είναι στα σίγουρα μια μοναδική περίπτωση, ο μόνος δρόμος που οριοθετεί τρεις ιστορικές περιοχές του κέντρου της Αθήνας: αποτελεί τη μία πλευρά του εμπορικού τριγώνου της Αθήνας, το ανατολικό όριο της γειτονιάς του Ψυρρή, αλλά και του Γερανίου. Μέσα στα χίλια μόλις μέτρα της φαίνεται να περικλείει όλη την Αθήνα. Ξεκινάς από τη «λαϊκή» Ομόνοια στην αρχή της, για να φτάσεις στο τέλος της, στην κοσμοπολίτικη πλατεία Μοναστηρακίου – ή ανάποδα, για να ακολουθήσουμε την αρίθμηση του δρόμου. Συνυπάρχει η «ευρωπαϊκή» πλατεία Κοτζιά με τη «βαλκανική» Βαρβάκειο, ο δήμαρχος στο μέγαρό του με τον μεροκαματιάρη μετανάστη ακριβώς πίσω από αυτό.
Όπως είπαμε όμως, αλλιώς ξεκίνησε η Αθηνάς. Χαράσσεται το 1834 από δύο νεαρούς αρχιτέκτονες, τον Σταμάτη Κλεάνθη και τον Έντουαρντ Σάουμπερτ, οι οποίοι την έχουν οραματιστεί ως ένα φαρδύ και δενδροφυτευμένο βουλεβάρτο που θα συνέδεε, μέσω ενός πολύ όμορφου περιπάτου, τα βασιλικά ανάκτορα, τα οποία, σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια, θα κατασκευάζονταν στην Ομόνοια, με την Ακρόπολη, και συγκεκριμένα με τον ναό του Παρθένου Αθηνάς, εξού και το όνομα της οδού. Το αρχικό, φιλόδοξο σχέδιο περιλάμβανε μάλιστα κι ένα εκτεταμένο άλσος, τον «Κήπο του Λαού» (μεταξύ των σημερινών οδών Λυκούργου, Σοφοκλέους, Αιόλου και Σωκράτους), και μια τεράστια αγορά. Οι μεταγενέστερες τροποποιήσεις, αφού μετακίνησαν τα Ανάκτορα στη θέση που γνωρίζουμε, μίκρυναν το πλάτος της οδού, περιόρισαν το άλσος στα όρια του κατάλοιπού του, τη σημερινή πλατεία Κοτζιά, ενώ η αγορά εγκαταστάθηκε τελικά σε ένα πολύ πιο ταπεινό κτίριο, στη Βαρβάκειο.
Όμως, παρόλο που η οδός Αθηνάς παραδόθηκε «κουτσουρεμένη», κάπως μακριά από τα Ανάκτορα που υποτίθεται ότι θα συνέδεε με τον περίλαμπρο Παρθενώνα, η σημασία και ο συμβολισμός της για τη ζωή της πόλης ήταν εξαρχής μεγάλοι. Όπως γράφει o ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ Δημήτρης Καρύδης στο βιβλίο του "Το δίπτυχο της Αθήνας", η Αθηνάς «αποσαφήνιζε πλέον με την παρουσία της τον ρόλο ενός "ορίου". Το δυτικό τμήμα της πόλης (δηλαδή το τμήμα δυτικά της οδού Αθηνάς) ήταν η περιοχή βιοτεχνίας/βιομηχανίας και η περιοχή κατοικίας χαμηλών εισοδηματικά στρωμάτων (είναι αυτονόητο ότι σύντομα γύρω από το εργοστάσιο του Μεταξουργείου και το εργοστάσιο αεριόφωτος σχηματίστηκαν οι πρώτοι θύλακες εργατικής κατοικίας), ενώ το ανατολικό τμήμα της πόλης (δηλαδή το τμήμα ανατολικά της οδού Αθηνάς) ήταν η περιοχή διοίκησης, παροχής υπηρεσιών, κατοικίας μέσων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων».
Πολύ γρήγορα η Αθηνάς έγινε ο δρόμος των εμπόρων, οι οποίοι διατηρούσαν συνήθως τα σπίτια τους στον πρώτο όροφο και τα μαγαζιά τους στο ισόγειο. Δηλωτικό των αέναων κύκλων που κάνει η ζωή σε αυτή την πόλη είναι ότι στις αρχές του 20ού αιώνα το βόρειο κομμάτι της οδού (προς την Ομόνοια δηλαδή) ήταν το πιο αστικό, ενώ το νότιο (προς το Μοναστηράκι δηλαδή) το πιο λαϊκό – ακριβώς αντίθετα, δηλαδή, απ' ό,τι είναι σήμερα!
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO
σχόλια