Ένα κλισέ που ακούγεται παντού τα τελευταία 5-6 χρόνια, από δημοσιογραφικά γραφεία και καφενεία, σε λαϊκές αγορές και τραπεζικούς γκισέδες, είναι το γνωστό «η κρίση τα έχει ισοπεδώσει όλα». Αν αυτό το γενικόλογο «όλα» το μεταφέρουμε σε επίπεδο πόλης, μπορούμε να διακρίνουμε όντως αξιοσημείωτες διαφορές. Η κρίση έχει αλλάξει την κοινωνική γεωγραφία της Αθήνας, έχει διαταράξει παγιωμένες διακρίσεις μεταξύ πλούσιων και φτωχών ή ντόπιων και μεταναστών. Το περιβόητο «λαός και Κολωνάκι», σε ορισμένες περιπτώσεις, έχει πάψει να ισχύει. Ποιος θα περίμενε, προ κρίσης, ότι «Κολωνακιώτες» θα κρύωναν στα διαμερίσματά τους, ενώ την ίδια ώρα, στον ταπεινό και λαϊκό Άγιο Παντελεήμονα, θα υπήρχε αξιοπρεπέστατο επίπεδο θέρμανσης;
Κάτι τέτοιο περιγράφεται στην πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα «Γεωγραφίες της ενεργειακής φτώχειας στην Αθήνα της κρίσης» της Φερενίκης Βαταβάλη και της Ευαγγελίας Χατζηκωνσταντίνου. Οι δύο ερευνήτριες του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου πραγματοποίησαν το 2014 και το 2015 δεκάδες συνεντεύξεις με οικογένειες που μένουν σε πολυκατοικίες της Αθήνας με σκοπό να εξετάσουν την πρόσβαση σε επαρκή θέρμανση των κατοίκων της πόλης. Όπως σημείωσε η κ. Χατζηκωνσταντίνου στο «Έθνος»: «Η έρευνα, η οποία χρηματοδοτήθηκε από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, αποκαλύπτει ότι οι κοινωνικές σχέσεις σε συγκεκριμένες πολυκατοικίες συχνά αποκλίνουν από την κυρίαρχη ταυτότητα των περιοχών στις οποίες βρίσκονται. Για παράδειγμα, υπάρχουν νοικοκυριά που κρυώνουν στο Κολωνάκι, διότι η κεντρική θέρμανση της πολυκατοικίας δεν λειτουργεί λόγω χρεών, ενώ φτωχά νοικοκυριά στον Άγιο Παντελεήμονα έχουν ικανοποιητική θέρμανση. Η αναγνώριση και η ερμηνεία αυτού του "παράδοξου" που διαμορφώνεται στο πλαίσιο των πολυκατοικιών είναι ιδιαίτερα σημαντική για την κατανόηση των χωροκοινωνικών δυναμικών που αλληλεπιδρούν σε συγκεκριμένες περιοχές».
Χιλιάδες νοικοκυριά ζουν χωρίς θέρμανση και ο καλός καιρός που απολαύσαμε σχεδόν όλο το 2015 και τους πρώτους μήνες του 2016 απλώς «κουκουλώνει» το ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού.
Η πολυκατοικία που επιλέχθηκε στον Άγιο Παντελεήμονα ήταν κατασκευασμένη με αντιπαροχή το 1965, περίοδο κατά την οποία στη γειτονιά διέμεναν κυρίως οικογένειες μεσαίων και ανώτερων οικονομικών στρωμάτων. Είναι γνωστό ότι από τη δεκαετία του 1980 ξεκίνησε ένα κύμα φυγής των κατοίκων προς τα προάστια και ότι τη δεκαετία του 1990 εγκαταστάθηκαν εκεί μετανάστες από την Αλβανία και άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ, όπως και ότι αργότερα ακολούθησαν μετανάστες από την Ασία και την Αφρική. Αυτό που δεν είναι πολύ γνωστό –και έδειξε η έρευνα– είναι ότι τα τελευταία χρόνια επέστρεψαν αρκετοί από τους παλαιούς κατοίκους. Η πολυκατοικία, η οποία έχει έξι ορόφους, 27 διαμερίσματα, έξι εκ των οποίων κενά, και κάποια καταστήματα στο ισόγειο, κατοικείται από συνταξιούχους ιδιοκτήτες, μετανάστες της ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων και διερχόμενους μετανάστες από την Αφρική και την Ασία. Παρά το πολυπολιτισμικό υπόβαθρο, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο η κεντρική θέρμανση λειτουργεί κανονικά.
Στον αντίποδα αυτής της κατάστασης βρίσκουμε μια πολυκατοικία στο Κολωνάκι, ένα κτίριο του 1950, με 25 διαμερίσματα και θυρωρό. Αρχικά, οι εμπορικές χρήσεις περιορίζονταν αποκλειστικά στο ισόγειο, αλλά από τη δεκαετία του 1970 και μετά αρκετές οικογένειες μετακόμισαν σε ακριβά προάστια και τα διαμερίσματά τους έγιναν καταστήματα ή γραφεία. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, όμως, αρκετά από αυτά μετακόμισαν σε φθηνότερες περιοχές, ενώ κάποιες οικογένειες με ακίνητα είδαν τα εισοδήματά τους να καταρρέουν. Το 2014 κόπηκε η παροχή αερίου λόγω συσσωρευμένων χρεών και η κατάσταση έγινε πολύ δύσκολη για τους κατοίκους. Πρόσφατα, με πρωτοβουλία τριών ενοίκων αποφασίστηκε να επαναλειτουργήσει η κεντρική θέρμανση για λίγες ώρες και να σταλούν εξώδικα και επιστολές σε όσους χρωστούν.
Το τρίτο δείγμα ήρθε από τα Ιλίσια, μια περιοχή που διατηρεί ακόμη τον μεσοαστικό χαρακτήρα της. Στην πολυκατοικία, που διαθέτει 46 διαμερίσματα και καταστήματα στο ισόγειο, συνυπάρχουν νέοι και ηλικιωμένοι, φοιτητές και συνταξιούχοι, ιδιοκτήτες και ενοικιαστές, ντόπιοι και μετανάστες από την Αλβανία, το Πακιστάν και την Ινδία. Το φθινόπωρο του 2012 αποφασίστηκε να μη λειτουργήσει η κεντρική θέρμανση λόγω καθυστερήσεων στην πληρωμή των κοινοχρήστων από το ένα τρίτο των ενοικιαστών. Επαναλειτουργεί από τον χειμώνα του 2014-15 για τέσσερις ώρες το βράδυ.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ο πληθυσμός που χρησιμοποιούσε πετρέλαιο για θέρμανση μειώθηκε από 64,4% το 2011 σε 38,18% το 2012. Χιλιάδες νοικοκυριά ζουν χωρίς θέρμανση και ο καλός καιρός που απολαύσαμε σχεδόν όλο το 2015 και τους πρώτους μήνες του 2016 απλώς «κουκουλώνει» το ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Η πραγματική διάσταση του προβλήματος αναδύεται όταν πέσει λίγο η θερμοκρασία, με το κρύο να μην κάνει διάκριση σε καλές και λιγότερο καλές περιοχές.
