Γιατί στην Αναγέννηση ζωγράφιζαν κυρίως το γυμνό ανδρικό σώμα και πώς ο Ραφαήλ άλλαξε τα πάντα

Το «γυναικείο ιδεώδες»: Πώς ένα γυμνό του Ραφαήλ αποκαλύπτει τον ρόλο της γυναίκας στην Αναγέννηση Facebook Twitter
0

Μία νέα έκθεση στην King's Gallery, στο παλάτι του Μπάκιγχαμ με τα έργα τιτάνων της Αναγέννησης, όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Ραφαήλ και ο Τιτσιάνο αποκαλύπτει τις ιδέες της εποχής για το γυμνό σώμα, τη σεμνότητα, την ντροπή, αλλά και τα πρότυπα για τους κοινωνικούς ρόλους των δύο φύλων.

Τα 150 εκθέματα που παρουσιάζονται πιθανότατα εισήλθαν στη Βασιλική Συλλογή τον 17ο αιώνα, επί Καρόλου Β', αρκετά από αυτά ως δώρα. Μάλιστα, θα είναι η πρώτη φορά που εκτίθενται δημόσια 30 από τα έργα, καθώς είναι εξαιρετικά εύθραυστα. Ανάμεσα τους βρίσκονται σχέδια διαφόρων ζώων, αλλά και πολλών γυμνών ανθρώπων.

Όμως ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι τα έργα που απεικονίζουν γυμνούς άνδρες είναι τρεις φορές περισσότερα από αυτά που δείχνουν γυμνές γυναίκες.

Το ανδρικό σώμα παρουσιάζεται κατ' εικόνα του Θεού

«Το ανδρικό σώμα είναι το απόλυτο επίκεντρο της δημιουργικότητας», εξήγησε η ιστορικός της Αναγέννησης Μάγια Κόρι στην εκπομπή Front Row του BBC Radio 4 τον Οκτώβριο.

«Πρόκειται για μια χριστιανική κοινωνία και είναι το ανδρικό σώμα, όχι το γυναικείο, που είναι φτιαγμένο κατ' εικόνα του Θεού», αναφέρει η Κόρι, φέροντας ως παράδειγμα τον «Άνθρωπο του Βιτρούβιου» του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Όπως λέει, το ανδρικό σώμα θεωρούνταν πολύ πιο κοντά στο ιδανικό της «θεϊκής τελειότητας» εκείνης της εποχής.

Βέβαια, υπήρχαν και πρακτικά ζητήματα.

«Το εργαστήριο του καλλιτέχνη ήταν ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον και καθώς τότε δεν υπήρχε το επάγγελμα 'μοντέλο', θα ήταν ενάντια σε όλα τα κοινωνικά πρότυπα για μια γυναίκα να γδυθεί μπροστά σε οποιονδήποτε άνδρα εκτός από τον σύζυγό της», δήλωσε στο BBC ο επιμελητής της έκθεσης, Μάρτιν Κλέιτον.

Για παράδειγμα, όταν ο Μιχαήλ Άγγελος ζωγράφιζε γυμνές γυναικείες φιγούρες, χρησιμοποιούσε άνδρες ως σημείο αναφοράς, κάτι που οδήγησε «σε παρεξηγήσεις και στρεβλώσεις στις απεικονίσεις του γυναικείου σώματος», προσθέτει ο Κλέιτον.

Ραφαήλ: Ένας πρωτοπόρος του γυμνού

Ο Ραφαήλ, όμως, ήταν από τους πρώτους που εναντιώθηκε στην τάση αυτή, σκιτσάροντας γυναικεία γυμνά εμπνευσμένος από τις προσωπικές του εμπειρίες.

Οι Τρεις Χάριτες του Ραφαήλ (1517-18), ένα σχέδιο σε κόκκινη κιμωλία, αποκαλύπτει την πραγματική ιδιοφυΐα του καλλιτέχνη εν δράσει, καθώς μετακινεί ένα μοντέλο σε τρεις διαφορετικές στάσεις και εμείς γινόμαστε μάρτυρες της σχολαστικής διαδικασίας πίσω από τη δημιουργία της τοιχογραφίας.

Το «γυναικείο ιδεώδες»: Πώς ένα γυμνό του Ραφαήλ αποκαλύπτει τον ρόλο της γυναίκας στην Αναγέννηση Facebook Twitter
Το σχέδιο «Οι τρεις Χάριτες» του Ραφαήλ/Φωτογραφία: Royal Collection Trust)

Τελικά, οι τρεις γυμνές φιγούρες θα εμφανίζονταν στον πίνακα «Γάμος του Έρωτος και της Ψυχής», όπου εύχονται μελλοντική ευτυχία στους νεόνυμφους.

Το «γυναικείο ιδεώδες»: Πώς ένα γυμνό του Ραφαήλ αποκαλύπτει τον ρόλο της γυναίκας στην Αναγέννηση Facebook Twitter
Το έργο «Γάμος του Έρωτος και της Ψυχής» του Ραφαήλ, με τις τρεις Χάριτες να φαίνονται πάνω δεξιά/Φωτογραφία: Getty Imagers

Η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου σώματος αποτελούσε την απόλυτη δοκιμασία ενός καλλιτέχνη της Αναγέννησης, ενώ παράλληλα ικανοποιούσε και το πάθος της εποχής για την επιστήμη. Οι καλοσχηματισμένοι δικέφαλοι και τετρακέφαλοι των τριών Χαρίτων εκφράζουν το ίδιο ενδιαφέρον για την ανατομία που εντοπίζεται και στο έργο του Ντα Βίντσι «Muscles of the Leg (Μύες του ποδιού 1510-11)», το οποίο επίσης εκτίθεται.

Το «γυναικείο ιδεώδες»: Πώς ένα γυμνό του Ραφαήλ αποκαλύπτει τον ρόλο της γυναίκας στην Αναγέννηση Facebook Twitter
Τα σχέδια του Λεονάρντο Ντα Βίντσι για τους μύες του ποδιού/Φωτογραφία: Getty Images

Αλλά  στην περίπτωση των τριών γυναικών, υπάρχει μια απαλότητα στο πρόσωπο και την κοιλιά που λείπει από τις ανδρικές απεικονίσεις της έκθεσης, όπως το «Head of a Youth (Το κεφάλι ενός Νέου, 1590)», που δείχνει έναν άνδρα με ιδιαίτερα έντονες γωνίες στο σαγόνι του.

Το γυναικείο ιδεώδες

Όπως έκανε ο Μιχαήλ Άγγελος με τον Δαβίδ, έτσι και ο Ραφαήλ φαίνεται πώς κυνηγούσε κάποιο ιδεώδες, ακόμη και όταν ζωγράφιζε εμπνευσμένος από την πραγματική ζωή.

«Για να ζωγραφίσω μια όμορφη γυναίκα θα έπρεπε να δω πολλές καλλονές, αλλά επειδή η καλή κρίση και οι όμορφες γυναίκες σπανίζουν, χρησιμοποιώ μία συγκεκριμένη ιδέα που μου έρχεται στο μυαλό», φέρεται να είχε γράψει ο Ραφαήλ στον φίλο του, Μπαλντασσάρε Καστιλιόνε, το 1514.

Στις Τρεις Χάριτες του Ραφαήλ, «ομορφιά» σημαίνει άτριχο, αψεγάδιαστο δέρμα και τέλεια στρογγυλά στήθη και γλουτοί, όσο τέλεια είναι τα μήλα που το τρίο κρατάει στον πίνακα.

Όταν ο Σάντρο Μποτιτσέλι συμπεριέλαβε τις τρεις χάριτες στο τεράστιο, κυριολεκτικά και μεταφορικά, έργο του «Άνοιξη», η γυναικεία απαλότητα τονίζεται από τα κυματιστά μαλλιά και τα διάφανα υφάσματα, ενώ η μετα-αναγεννησιακή απόδοση του θέματος από τον Πιέτρο Λιμπέρι, (περ. 1670-80) δείχνει τις γυναίκες με ροδοκόκκινα μάγουλα και δέρμα στο χρώμα του μάρμαρου.

Το «γυναικείο ιδεώδες»: Πώς ένα γυμνό του Ραφαήλ αποκαλύπτει τον ρόλο της γυναίκας στην Αναγέννηση Facebook Twitter
Το έργο The Head of the Virgin (Το κεφάλι της παρθένου, 1582)/Φωτογραφία: The Royal Collection Enterprises Limited 2024/ Royal Collection Trust)

Η ανδρική ματιά στην Αναγενησσιακή τέχνη

Την περίοδο της Αναγέννησης, δεν υπήρχαν πολλές γυναίκες να χρηματοδοτήσουν έργα τέχνης, πόσο μάλλον καλλιτέχνες και έτσι, τα έργα της εποχής αναπόφευκτα αντανακλούν την «ανδρική ματιά».

«Οι αντιλήψεις για το φύλο και τον υποδεέστερο ρόλο της γυναίκας αναπαράγονταν στις εικόνες, και ιδίως στα πορτρέτα, με τις απεικονίσεις ανδρών να τονίζουν τον κοινωνικό, πολιτικό ή επαγγελματικό τους ρόλο και την ιδιότητά τους, διότι το ανδρικό ιδεώδες ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα ιδεώδες δυναμικής κυριαρχίας», λέει η ιστορικός και συγγραφέας Τζούλια Μπιγκς, ειδική στην ιστορία της τέχνης της Αναγέννησης.

Το «γυναικείο ιδεώδες»: Πώς ένα γυμνό του Ραφαήλ αποκαλύπτει τον ρόλο της γυναίκας στην Αναγέννηση Facebook Twitter
Το έργο του Μερναντο Καμπι The Virgin and the child (Η παρθένος και το παιδι, 1570-1580)/Φωτογραφία: Getty Imagers

«Αντίθετα, οι γυναίκες που συναντάμε στα πορτρέτα αυτής της εποχής απεικονίζονται κυρίως σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του ιδανικού της γυναικείας ομορφιάς, δηλαδή την αρετή, τη σεμνότητα, την ταπεινότητα, την υπακοή και τη μητρότητα» σημειώνει η Μπιγκς. 

Τι αντιπροσωπεύουν οι τρεις Χάριτες

Οι τρεις Χάριτες αποτελούν τη θεϊκή προσωποποίηση της γοητείας, της κομψότητας και της ομορφιάς, έτσι οι απεικονίσεις του αντικατοπτρίζουν τις ανδρικές απόψεις όχι μόνο για το πώς πρέπει να μοιάζει μία γυναίκα, αλλά και το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται. Ενσαρκώνουν, λοιπόν, μία νεφελώδη έννοια της χάρης, όρος που τότε συνδεόταν με τη διάκριση, την καλοσύνη και την αγάπη.

Στο σύνολό τους, λειτουργούν ως ένα πατριαρχικό μάθημα για την αρετή, αλλά και ως ένας εορτασμός της γυναίκας και των δεσμών μεταξύ τους, ακόμη και αν δεν ήταν αυτή η αρχική πρόθεση του δημιουργού.

Η διττή έννοια του γυμνού στην Αναγέννηση

Εκείνη την εποχή, η γυναικεία γύμνια είχε διαφορετικές και πιθανώς αντικρουόμενες έννοιες. Από τη μία πλευρά, λέει η Μπιγκς στο BBC, οι Τρεις Χάριτες του Ραφαήλ «μπορεί να αντιμετωπίζονταν ως “ενάρετη γύμνια”, όπου η γύμνια ήταν “ένδειξη ειλικρίνειας και αγνότητας”».

Αλλού, ωστόσο, η γυναικεία γύμνια «συνδεόταν με ντροπή», όπως φαίνεται στην τοιχογραφία του Μασάκιο «Αποπομπή από τον Κήπο της Εδέμ (c1424-27)». Στο συγκεκριμένο έργο, μόνο η Εύα, που χαρακτηρίζεται αμαρτωλή, καλύπτει τα γεννητικά της όργανα, ενώ η Μπιγκς σημειώνει ότι «στο πλαίσιο της la scopa - του τελετουργικού εξευτελισμού των μοιχαλίδων γυναικών στη Φεράρα της Ιταλίας - οι γυναίκες αναγκάζονταν να τρέχουν γυμνές μέσα στην πόλη».

Ωστόσο, η έντονη παρουσία του γυμνού γυναικείου σώματος στην Αναγεννησιακή τέχνη δεν συνάδει με την πραγματικότητα της εποχής.

«Σε δημόσιο χώρο, η πλειοψηφία των γυναικών κάλυπτε το σώμα της ακριβώς κάτω από την κλείδα μέχρι τους αστραγάλους και κάλυπτε τα χέρια της», εξηγεί η Μπιγκς, συμπληρώνοντας ότι οι μυθολογικές και βιβλικές σκηνές έδιναν στους καλλιτέχνες την αφορμή να τις ξεγυμνώνουν.

Ακόμη, η ιστορικός εικάζει ότι κάποιοι από τους χορηγούς που χρηματοδοτούσαν τέτοιου είδους έργα τέχνης ήθελαν να επιδείξουν τη δική τους «ερωτική ευρυμάθεια».

Με πληροφορίες από BBC

Πολιτισμός
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Λεονάρντο, Μικελάντζελο, Ραφαήλ: Αριστουργήματα και καλλιτεχνικές μονομαχίες 

Εικαστικά / Λεονάρντο, Μικελάντζελο, Ραφαήλ: Αριστουργήματα και καλλιτεχνικές μονομαχίες 

Μια έκθεση στη Royal Academy of Arts του Λονδίνου φέρνει στο προσκήνιο μετά από έξι αιώνες τη θρυλική καλλιτεχνική «μονομαχία» μεταξύ Ντα Βίντσι και Μικελάντζελο με δυο έργα που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μια εγκατάσταση με οικολογικές ανησυχίες στο Turbine Hall της Tate Modern

Πολιτισμός / Γιατί μας αφορά η τέχνη των Σαάμι;

Η νέα εγκατάσταση της Máret Ánne Sara –μια καλλιτέχνιδα που κατάγεται από τους αυτόχθονες Σαάμι που ζουν στο βόρειο άκρο της Σκανδιναβικής Χερσονήσου– αντανακλά το αυξημένο ενδιαφέρον για την τέχνη των αυτόχθονων πληθυσμών.
LIFO NEWSROOM
gillian anderson

Πολιτισμός / Η Τζίλιαν Άντερσον θέλει να μάθει όλες τις ερωτικές μας φαντασιώσεις

Η διάσημη ηθοποιός και η Bloomsbury, μετά την παγκόσμια επιτυχία του best-seller «Want» , ανακοινώνουν την επόμενη συνεργασία τους και καλούν γυναίκες απ' όλο τον κόσμο να μοιραστούν τις φαντασιώσεις τους.
THE LIFO TEAM
Ναός Οσίου Νικολάου Σικελιώτη

Πολιτισμός / Ναός Οσίου Νικολάου Σικελιώτη: Ένα σημαντικό μνημείο κινδυνεύει με κατάρρευση

Ένα θρησκευτικό, ιστορικό αλλά και αρχιτεκτονικό ορόσημο στους πρόποδες της Δίρφυος, έχει περιέλθει σε τραγική κατάσταση και αντιμετωπίζει πλήθος σοβαρών προβλημάτων.
ΠΕΝΝΥ ΜΑΣΤΟΡΑΚΟΥ
Τζεμ Γιγίτ Ουζούμογλου: Ποιος είναι ο Τούρκος πρωταγωνιστής του Netflix που δεν μπορεί να ταξιδέψει στην Αθήνα

Πολιτισμός / Τζεμ Γιγίτ Ουζούμογλου: Ποιος είναι ο Τούρκος ηθοποιός του Netflix που δεν μπορεί να ταξιδέψει στην Αθήνα

Ο δημοφιλής Τούρκος ηθοποιός Τζεμ Γιγίτ Ουζούμογλου δεν θα εμφανιστεί στη θεατρική σκηνή της Αθήνας λόγω κρατικής λογοκρισίας και περιοριστικών όρων
LIFO NEWSROOM
«Δεν σιωπούμε» γράφει ο Τούρκος ηθοποιός που ακύρωσε εμφάνισή του σε ελληνικό θέατρο λόγω απαγόρευσης Ερντογάν

Πολιτισμός / «Δεν σιωπούμε» γράφει ο Τούρκος ηθοποιός που ακύρωσε εμφάνισή του σε ελληνικό θέατρο λόγω απαγόρευσης Ερντογάν

Ο ηθοποιός θα πρωταγωνιστούσε στα «Σκυλιά» του Ανέστη Αζά αλλά συνελήφθη για «υποκίνηση μίσους» κατά του Ερντογάν και αφέθηκε ελεύθερος υπό όρους
LIFO NEWSROOM
«Όσα Παίρνει ο Άνεμος»: Φωτογραφίες από τις τελευταίες πρόβες λίγο πριν την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα

Πολιτισμός / «Όσα Παίρνει ο Άνεμος»: Φωτογραφίες από τις τελευταίες πρόβες λίγο πριν την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα

Η μεγάλη ερωτική ιστορία της Μάργκαρετ Μίτσελ ζωντανεύει επί σκηνής με φόντο τον αμερικανικό εμφύλιο - Από 25 Απριλίου, στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά
LIFO NEWSROOM
Τούρκος ηθοποιός ακύρωσε την εμφάνισή του σε ελληνικό θέατρο λόγω απαγόρευσης Ερντογάν

Πολιτισμός / Τούρκος ηθοποιός ακύρωσε την εμφάνισή του σε ελληνικό θέατρο λόγω απαγόρευσης Ερντογάν

Τη θέση του στο έργο αναλαμβάνει ο ηθοποιός Μιχάλης Πητίδης - Η παράσταση «Τα Σκυλιά», που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2024, επιστρέφει από την Παρασκευή 25 Απριλίου για δέκα παραστάσεις στο Θέατρο Κιβωτός
LIFO NEWSROOM
Αμαρτωλά βαμπίρ, επίδοξοι bodybuilders και χαριτωμένα πάντα από αύριο στους κινηματογράφους

Πολιτισμός / Αμαρτωλά βαμπίρ, επίδοξοι bodybuilders και χαριτωμένα panda από αύριο στους κινηματογράφους

Το κινηματογραφικό πρόγραμμα της (Μεγάλης) εβδομάδας απαρτίζεται από τρεις ταινίες, από τις οποίες ξεχωρίζει το μεγάλο, πρωτότυπο στοίχημα του Ράιαν Κούγκλερ με τίτλο «Sinners».
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ