Η επίσημη ενημέρωση απ' το Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας:
1) Τι είναι ο κορωνοϊός;
Οι κορωνοϊοί είναι μια μεγάλη ομάδα ιών που προκαλούν λοιμώξεις σε θηλαστικά και πουλιά. Μπορούν να προσβάλουν και τον άνθρωπο, προκαλώντας συνήθως αναπνευστική λοίμωξη κατά τους χειμερινούς μήνες μέχρι αρχές άνοιξης. Το 2003 αναγνωρίστηκε ο SARS-CoV πρώτη φορά στην Κίνα και το 2012 ο MERS-CoV στην Σαουδική Αραβία. Τον Δεκέμβριο του 2019 ανακοινώθηκαν 27 κρούσματα πνευμονίας αγνώστου αιτιολογίας στην πόλη Ουχάν της Κίνας. Έπειτα ως αιτιολογικός παράγοντας αναγνωρίστηκε ο νέος κορωνοϊός, ο οποίος αποκαλείται και κορωνοϊός της Ουχάν (ανεπίσημα) ή SARS-CoV-2 (επίσημα). Προκαλεί αναπνευστική νόσο επονομαζόμενη COVID-19. Πέρα από αυτούς τους κορωνοϊούς, υπάρχουν και οι HCoV-229E, HCoV-OC43, HCoV-NL63, HCoV-HKU1 οι οποίοι κυρίως προκαλούν κοινό κρυολόγημα.
2) Πώς μεταδίδεται ο νέος κορωνοϊός;
Τα πρώτα περιστατικά λοίμωξης φαίνεται να είχαν συσχέτιση με την ψαραγορά Χουανάν στην πόλη Ουχάν. Το γεγονός αυτό έθεσε υποψίες για μετάδοση του ιού από κάποιο ζώο στον άνθρωπο. Πλέον, γνωρίζουμε ότι ο ιός μεταδίδεται άμεσα από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω σταγονιδίων του αναπνευστικού, π.χ. όταν βήχει, φτερνίζεται κ.ά. μεταξύ ατόμων με κοντινή επαφή (<1,83 μ.). Επίσης, φαίνεται να μεταδίδεται και έμμεσα μέσω μολυσμένων επιφανειών/αντικειμένων- για παράδειγμα, αν ακουμπήσει κάποιος με το χέρι του μια μολυσμένη επιφάνεια και στην συνέχεια φέρει το χέρι του στο στόμα. Εξετάζεται και το ενδεχόμενο της μετάδοσης μέσω κοπράνων. Η περίοδος επώασης, δηλαδή ο χρόνος μου μεσολαβεί από την στιγμή που κολλήσει κάποιος τον ιό μέχρι να εκδηλώσει συμπτώματα, υπολογίζεται κατά μέσο όρο στις 5-6 ημέρες με εύρος 2-14 ήμερες. Ωστόσο, πλέον έχουν αναφερθεί περιπτώσεις με μεγαλύτερο χρόνο επώασης, π.χ. 19, 22 και 24 ημέρες. Υπολογίζεται ότι το 97,5% θα εκδηλώσει συμπτώματα εντός 12 ημερών από την στιγμή της λοίμωξης. Υπολογίζεται προς το παρόν ότι ένας ασθενής μεταδίδει τον ιό σε 2-3 άτομα κατά μέσο όρο.
3) Μπορεί ο νέος κορωνοϊός να μεταδοθεί από κάποιον που δεν έχει συμπτώματα;
Ναι, ο νέος κορωνοϊός μεταδίδεται και από άτομα που, ενώ έχουν τον ιό, δεν έχουν συμπτώματα. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε ακόμα πόσο συχνά γίνεται αυτό. Πιθανολογείται ότι ένα περιστατικό με συμπτώματα είναι πιο μεταδοτικό από αυτό που δεν έχει συμπτώματα.
4) Μπορώ να κολλήσω τον νέο κορωνοϊό τρώγοντας συγκεκριμένες τροφές; Υπάρχει κίνδυνος να κολλήσω τον νέο κορωνοϊό από πακέτα που έρχονται από την Κίνα ή άλλες πληγείσες χώρες;
Δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμα ως τρόπος μετάδοσης του ιού η βρώση μολυσμένης τροφής. Ο νέος κορωνοϊός έχει ανιχνευτεί σε κόπρανα ασθενών που είτε είχαν συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα (π.χ. διάρροια) είτε όχι. Ωστόσο, προτείνεται καλό μαγείρεμα των φαγητών με δεδομένο ότι αυτό θα μειώσει τις πιθανότητες μετάδοσης. Ο κίνδυνος να κολλήσει κάποιος τον νέο κορωνοϊό μέσω πακέτων ή δεμάτων από αυτές τις περιοχές είμαι μηδαμινός. Οι κορωνοϊοί δεν επιβιώνουν για τόσες ημέρες σε θερμοκρασία δωματίου. Μεταδίδονται κυρίως άμεσα μέσω σταγονιδίων του αναπνευστικού.
5) Ποια είναι τα κύρια κλινικά συμπτώματα της λοίμωξης από τον νέο κορωνοϊό;
Φαίνεται πως 90-99% ατόμων κάνουν πυρετό, 59-68% έχουν ξηρό βήχα, 70% έχει αίσθημα κόπωσης ενώ ένα πολύ μικρότερο ποσοστό έχει δύσπνοια. Σε 2-10% αναφέρονται συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα όπως διάρροια και κοιλιακό άλγος. Επίσης, προκαλεί πονόλαιμο, αρθραλγίες και μυαλγίες.
6) Πώς γίνεται η διάγνωση της λοίμωξης από τον νέο κορωνοϊό;
Η διάγνωση επιβεβαιώνεται εργαστηριακά χρησιμοποιώντας την τεχνική της αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης (PCR) σε εξειδικευμένα εργαστήρια. Ως Κέντρο Αναφοράς στην 5η ΥΠΕ έχει οριστεί το Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο της Λάρισας. Ωστόσο, στόχος είναι να απλοποιηθεί η μέθοδος διάγνωσης της λοίμωξης με απλά tests που θα βγάζουν άμεσα το αποτέλεσμα και θα μπορεί ακόμα και ο ίδιος ο «ασθενής» να κάνει το test στο σπίτι του ώστε να έχουμε όχι μόνο την έγκαιρη διάγνωση αλλά και την απομόνωση του κρούσματος. Κάτι τέτοιο δεν θα έβαζε σε κίνδυνο και άλλους ανθρώπους που για παράδειγμα θα έρχονταν μαζί του σε επαφή όσο αυτός περίμενε στο χώρο του νοσοκομείου.
7) Πόσο σοβαρή είναι η ασθένεια;
Οι περισσότεροι ασθενείς εμφανίζουν ήπια νόσο. Πιο συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι το 81% εμφανίζει ήπια συμπτωματολογία, 14% εμφανίζουν πιο βαριά συμπτώματα (π.χ. βαριά πνευμονία) και περίπου 5% μπορεί να εμφανίσουν αναπνευστική ανεπάρκεια, σηπτικό σοκ κ.ά. και εν τέλει ένας αριθμός από αυτούς να πεθάνει.
8) Πόσο κινδυνεύω να κολλήσω τον νέο κορωνοϊό; Πόσο κινδυνεύω να αρρωστήσω σοβαρά;
Μέχρι τώρα, οι περισσότερες περιπτώσεις λοιμώξεων από τον νέο κορωνοϊό αφορούν ανθρώπους που είτε έχουν ταξιδέψει σε πληγείσες περιοχές είτε έχουν έρθει σε επαφή με περιστατικά. Έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν σοβαρά τα άτομα:
● >70 ετών,
● με χρόνια προβλήματα υγείας όπως: υπέρταση και άλλα χρόνια καρδιαγγειακά νοσήματα, χρόνια αναπνευστικά νοσήματα, χρόνια νεφρολογικά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη κ.ά. και
● τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα
9) Πόσοι πεθαίνουν από τον νέο κορωνοϊό;
Η θνητότητα της λοίμωξης από τον νέο κορωνοϊό (δηλαδή πόσοι πεθαίνουν από αυτούς που μολύνονται), διαφέρει μεταξύ της Ουχάν, των άλλων περιοχών της Κίνας και των περιοχών εκτός Κίνας. Παγκοσμίως, με βάση τα στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας υπολογίζεται ότι η θνητότητα είναι 3-4%. Αλλά εικάζεται ότι είναι μικρότερη στην πραγματικότητα αφού τα μολυσμένα άτομα που δεν έχουν συμπτώματα ή έχουν πολύ ήπια συμπτώματα δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια και έτσι δεν καταγράφονται. Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι η θνητότητα στην περιοχή της Κίνας έχει μειωθεί. Για όσους είχαν εμφανίσει συμπτώματα 1-10 Ιανουαρίου η θνητότητα ήταν 17,3% ενώ για αυτούς που τα εμφάνισαν μετά την 1 Φεβρουαρίου η θνητότητα υπολογίζεται 0,7%. Επίσης, μετά τις 20 Φεβρουαρίου, η θνητότητα στην Ουχάν υπολογίστηκε 5,8% ενώ στις άλλες περιοχές της Κίνας στο 0,7%.
10) Τα παιδιά κινδυνεύουν από τον νέο κορωνοϊό;
Όπως και στην περίπτωση του SARS-CoV, τα παιδιά φαίνεται να διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο σε σχέση με τους ενήλικες, αφού μόνο 2% των ασθενών είναι μικρότεροι των 19 ετών. Επιπλέον, όσοι νοσήσουν θα παρουσιάσουν ήπια συμπτώματα και όχι σοβαρά. Η θνητότητα τους υπολογίζεται πολύ χαμηλή, συγκεκριμένα 0,2%.
11) Γιατί δεν ελέγχονται όλοι όσοι επιστρέφουν από πληγείσες περιοχές, ακόμα κι αυτοί που δεν έχουν συμπτώματα;
Φαίνεται ότι ο νέος κορωνοϊός μεταδίδεται και από άτομα που δεν έχουν συμπτώματα. Ακόμα κι αν υπήρχαν έλεγχοι ταχείας διάγνωσης -που δεν υπάρχουν ακόμα- ένα αρνητικό αποτέλεσμα πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων δεν θα απέκλειε το ενδεχόμενο της ασθένειας. Έτσι κι αλλιώς, στα αρχικά στάδια της λοίμωξης, οι εργαστηριακοί έλεγχοι δεν ανιχνεύουν το 100% των μολυσμένων.
12) Τι είναι η καραντίνα;
Η καραντίνα είναι μέτρο πρόληψης μεταδοτικών ασθενειών και στην ουσία σημαίνει τον διαχωρισμό των ατόμων που, ενώ δεν ξέρουμε αν έχουν την ασθένεια ή όχι, έχουν εκτεθεί σε αυτήν. Διαφέρει από την απομόνωση στην οποία τίθεται το συμπτωματικό άτομο όταν εξετάζεται αν έχει τον νέο κορωνοϊό. Στην περίπτωση του νέου κορωνοϊού, όσοι μπαίνουν σε καραντίνα παραμένουν στο σπίτι τους για 14 ημέρες ή σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Οι υγειονομικές αρχές τους παρακολουθούν στενά αν εξακολουθούν να παραμένουν υγιείς.
13) Μπορεί ο ιός να επιβιώσει στις επιφάνειες; Και αν ναι, για πόσο χρονικό διάστημα;
Αφού για τον νέο κορωνοϊό δεν γνωρίζουμε ακόμα πολλά, λαμβάνουμε υπ' όψιν όσα ισχύουν για άλλους κορωνοϊούς (SARS-CoV και MERS-CoV). Φαίνεται λοιπόν ότι μπορεί να επιβιώσει στις επιφάνειες, όπως για παράδειγμα στο χερούλι μιας πόρτας, στα κουμπιά ενός ανελκυστήρα, στα κέρματα, στα χαρτονομίσματα, στα κινητά τηλέφωνα κ.ά. Απαιτείται βέβαια αυτές οι επιφάνειες να έχουν μολυνθεί πρώτα, για παράδειγμα κάποιος που έχει τον ιό, να βήξει ή να φτερνιστεί, να υπάρξουν σταγονίδια στο χέρι του, έπειτα να ακουμπήσει αυτήν την επιφάνεια και στην συνέχεια, ένα ευαίσθητο άτομο, που δεν είχε έρθει σε επαφή με τον ιό, να ακουμπήσει την μολυσμένη επιφάνεια και, μην έχοντας πλύνει τα χέρια του, να αγγίξει την μύτη του ή το στόμα του ή τα μάτια του. Δεν είναι ακόμα γνωστό για πόσες ώρες ή ημέρες ο νέος κορωνοϊός παραμένει ζωντανός και μολυσματικός - πιθανολογείται από ώρες έως ημέρες. Πάντως, η αύξηση της θερμοκρασίας και η αύξηση της σχετικής υγρασίας φαίνεται να μειώνουν τον χρόνο επιβίωσής του.
14) Ο νέος κορωνοϊός σκοτώνεται από τα κοινά χρησιμοποιούμενα απολυμαντικά χώρου; Πρέπει να πάρω ειδικά απολυμαντικά ή αντισηπτικά για τον νέο κορωνοϊό;
Ο νέος κορωνοϊός φαίνεται να μην έχει ανθεκτικότητα στα κοινά απολυμαντικά που χρησιμοποιούνται, αραιά διαλύματα χλωρίνης 1:1.000. Επομένως, συστήνεται οι συχνά χρησιμοποιούμενες επιφάνειες, όπως για παράδειγμα τα γραφεία, τα χερούλια από τις πόρτες κ.ά., να καθαρίζονται συχνά με αυτά. Επίσης, και τα κοινά απορρυπαντικά ρούχων είναι αποτελεσματικά έναντι του νέου κορωνοϊού. Όσον αφορά τα αλκοολούχα αντισηπτικά που χρησιμοποιούνται, αυτά θα πρέπει να έχουν συγκέντρωση αλκοόλης 65-90%.
15) Υπάρχει εμβόλιο για να προστατευτώ από τον ιό;
Προς το παρόν δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο για τον νέο κορωνοϊό, ωστόσο πολλές ερευνητικές ομάδες εργάζονται πάνω σε αυτό. Υπολογίζεται ότι για να υπάρξει εμβόλιο διαθέσιμο στο ευρύ κοινό απαιτείται τουλάχιστον 1-1,5 χρόνος.
16) Προστατεύει το εμβόλιο της γρίπης; Προστατεύουν τα αντιγριπικά φάρμακα;
Ο ιός της γρίπης και ο νέος κορωνοϊός είναι δύο διαφορετικοί ιοί. Αυτό σημαίνει ότι όποιος έχει κάνει το εμβόλιο της γρίπης προστατεύεται μόνο από τον ιό της γρίπης και όχι από τον νέο κορωνοϊό. Παρόλο που δοκιμάστηκαν αντιγριπικά φάρμακα (οσελταμιβίρη) δεν αποδείχτηκε ότι είναι αποτελεσματικά έναντι του νέου κορωνοϊού.
17) Τι μέτρα πρόληψης πρέπει να λάβω στην καθημερινότητα μου; Πρέπει να φοράω μάσκα;
Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει ακόμα εμβόλιο συστήνεται να:
● να αποφεύγεται η στενή επαφή με άτομα που είναι άρρωστα
● να αποφεύγεται η επαφή των χεριών με τους οφθαλμούς, την μύτη και το στόμα
● όσοι είναι άρρωστοι να παραμένουν στο σπίτι
● η χρήση χαρτομάντιλου κατά το φτέρνισμα ή τον βήχα και απόρριψη του μετά στον κάδο απορριμμάτων. Συστήνεται να ακολουθείται από πλύσιμο χεριών.
● καθαρισμός και απολύμανση των συχνά χρησιμοποιούμενων επιφανειών και αντικειμένων με κοινά χρησιμοποιούμενα απολυμαντικά (σε μορφή σπρέι ή μαντιλάκια)
● τακτικό και επιμελές πλύσιμο χεριών με σαπούνι και νερό για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα και ειδικά μετά την τουαλέτα, πριν το φαγητό, αφού βήξει, φτερνιστεί ή φυσήξει την μύτη του, αφού έρθει σε επαφή με ζώα. Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν διαθέσιμα σαπούνι και νερό, συστήνεται η χρήση αλκοολούχου αντισηπτικού με 60-95% αλκοόλη. Σε περίπτωση που τα χέρια είναι εμφανώς λερωμένα, πάντα να πλένονται με σαπούνι και νερό.
● Το CDC δεν συστήνει την προφυλακτική χρήση μάσκας από υγιή άτομα, εκτός άμα το συστήνει κάποιος επαγγελματίας υγείας. Οι μάσκες πρέπει να χρησιμοποιούνται από άτομα που παρουσιάζουν συμπτώματα ανάλογα της λοίμωξης από τον SARS-CoV-2 (π.χ. πυρετό, ξηρό βήχα, πονόλαιμο κ.ά.). Σε αυτήν την περίπτωση η χρήση των μασκών αποσκοπεί στην αποτροπή της μετάδοσης του ιού. Να σημειωθεί ότι όσο αγοράζουν και χρησιμοποιούν μάσκες άτομα που δεν χρειάζεται να τις φοράνε, με δεδομένη την έλλειψη τους, οι μάσκες δεν θα είναι διαθέσιμες για όσους τις έχουν πραγματικά ανάγκη.
18) Έχω ταξιδέψει πρόσφατα στο εξωτερικό/Έχω έρθει σε επαφή με κρούσμα και παρουσιάζω πλέον συμπτώματα γρίπης. Να πάω στα μαθήματα/στην δουλειά μου;
Όχι. Συστήνεται η άμεση αναζήτηση ιατρικής βοήθειας καλώντας είτε τον προσωπικό ιατρό είτε τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ). Πρέπει να αποφεύγει να πηγαίνει κάποιος στα επείγοντα του εφημερεύοντος νοσοκομείου γιατί έτσι μπορεί να μεταδώσει τον ιό και να θέσει σε κίνδυνο τους άλλους. Ομοίως, δεν θα πρέπει να πηγαίνει και στα μαθήματα του/στην δουλειά του όσο έχει συμπτώματα γιατί μπορεί να μεταδώσει τον ιό.
19) Τι πρέπει να κάνω πριν μπω και αφού βγω από το αμφιθέατρο;
Συστήνεται οι φοιτητές να πλένουν τα χέρια τους με σαπούνι και νερό για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα ή να χρησιμοποιούν αλκοολούχο αντισηπτικό με αλκοόλη 60-95% κάθε φορά πριν την είσοδο και κατά την έξοδο από το αμφιθέατρο. Σε περίπτωση που τα χέρια είναι εμφανώς λερωμένα, να πλένονται με σαπούνι και νερό.
20) Μένω σε εστία/Συγκατοικώ και έχω συμπτώματα γρίπης. Τι πρέπει να κάνω;
Σε περίπτωση που υπάρχει ιστορικό ταξιδιού σε πληγείσες περιοχές ή επαφής με κρούσμα, συστήνεται αρχικά η αυτο-απομόνωση του ατόμου και να έρθει σε επικοινωνία με τον προσωπικό του ιατρό/αρμόδιους φορείς ή τον ΕΟΔΥ. Επίσης, πρέπει να ενημερωθούν τα άτομα με τα οποία έχει έρθει σε επαφή το ύποπτο κρούσμα, όπως για παράδειγμα ο συγκάτοικος, να τεθούν σε καραντίνα και να παρακολουθούνται για συμπτώματα.
21) Υπάρχει περίπτωση να κολλήσω το κατοικίδιο συντροφιάς μου ή το αντίστροφο;
Προς το παρόν δεν έχει επιβεβαιωθεί κάτι τέτοιο αν και πρόσφατα αναφέρθηκε ότι ο νέος κορωνοϊός βρέθηκε σε δείγμα από την μύτη και το στόμα ενός σκύλου, του οποίου ο φροντιστής είχε βρεθεί θετικός για τον ιό. Προς το παρόν φαίνεται να μην μεταδίδεται από τα ζώα συντροφιάς και συστήνεται η αποφυγή επαφής του θετικού ανθρώπινου κρούσματος με το κατοικίδιο.
22) Σκοπεύω να ταξιδέψω τις επόμενες ημέρες με αεροπλάνο. Είναι καλύτερα να το αναβάλω/ακυρώσω;
Συστήνεται τα ταξίδια αναψυχής σε πληγείσες περιοχές να ακυρώνονται/αναβάλλονται. Ειδικά για τα άτομα: 1) >70 ετών, 2) με χρόνια προβλήματα υγείας και 3) τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα συστήνεται να αποφεύγονται οποιουδήποτε είδους ταξίδια.
23) Ήρθα σε επαφή με κάποιο επιβεβαιωμένο/ύποπτο κρούσμα. Τι πρέπει να κάνω;
Αποφεύγω τις επαφές με άλλους και επικοινωνώ άμεσα με τον προσωπικό μου ιατρό ή τον ΕΟΔΥ (τηλ: 210.52.12.054) για να μου δώσουν τις απαραίτητες πληροφορίες. ΔΕΝ επισκέπτομαι χώρο παροχής υπηρεσιών υγείας.
24) Υπάρχει θεραπεία για την λοίμωξη από τον νέο κορωνοϊό;
Προς το παρόν δεν υπάρχει ειδική θεραπεία έναντι του νέου κορωνοϊού. Αντιμετωπίζεται υποστηρικτικά είτε κατ' οίκον είτε στο νοσοκομείο, εάν πρόκειται για σοβαρότερες περιπτώσεις. Βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο τα αντιρετροϊκά φάρμακα λοπιναβίρη/ριτοναβίρη, ο αντιικός παράγοντας ρεμδεσιβίρη, φαβιλαβίρη και το ανθελονοσιακό φάρμακο χλωροκίνη.
25) Η αύξηση της θερμοκρασίας κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι θα μειώσει την μετάδοση του νέου κορωνοϊού;
Με βάση την εμπειρία από άλλους κορωνοϊούς, η αύξηση της θερμοκρασίας και της σχετικής υγρασίας περιορίζει τον πολλαπλασιασμό του ιού και την μολυσματικότητα του.
Θερμοκρασία >25 °C εμποδίζει τον πολλαπλασιασμό του ιού. Έτσι, πιθανολογείται ότι κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι θα περιοριστούν τα κρούσματα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο ιός θα εξαλειφθεί. Είναι πιθανό κατά τον Οκτώβριο να αυξηθούν ξανά. Επίσης, κατά την διάρκεια των ανοιξιάτικων και καλοκαιρινών μηνών οι άνθρωποι δεν συγχρωτίζονται σε κλειστούς χώρους, οπότε μειώνεται ο κίνδυνος μετάδοσης. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε πολλά για τον νέο κορωνοϊό για να μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια την πορεία του.
26) Γιατί ανησυχούμε τόσο για τον νέο κορωνοϊό ενώ η γρίπη έχει αντίστοιχη νοσηρότητα και θνητότητα;
Οι λόγοι που μας κάνουν να ανησυχούμε για τον νέο κορωνοϊό είναι οι εξής:
• Πρώτα από όλα είναι ένας καινούριος ιός του οποίου την πορεία δεν μπορούμε να προβλέψουμε.
• Οι άνθρωποι δεν έχουν ανοσία σε αυτόν και κάποιοι νοσούν βαριά.
• Δεν υπάρχει θεραπεία για τον συγκεκριμένο ιό.
• Δεν υπάρχει εμβόλιο.
• Έχει υψηλή θνητότητα στους ηλικιωμένους. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν υποτιμάται η σοβαρότητα της γρίπης και επισημαίνεται η αξία του εμβολιασμού για αυτήν.
σχόλια