Η Βαμβακού Λακωνίας χτίστηκε στα μέσα του 15ου αιώνα. Το χωριό με την ιδιαίτερη φυσική ομορφιά και τη μακρά ιστορία δεσπόζει σε υψόμετρο 900 μέτρων, στις πλαγιές του Πάρνωνα, λίγο μετά τις Καρυές και τη Βαρβίτσα. Για πολλά χρόνια συμπεριλαμβανόταν στα «σιωπηλά» χωριά της ελληνικής υπαίθρου. Ήταν ερημωμένο, με κυρίαρχα χαρακτηριστικά την αποσύνθεση, τη μοναξιά, τη θλίψη και την παρακμή.
Αυτός ο ξεχωριστός καταπράσινος τόπος είναι γεμάτος καρυδιές, καστανιές, πλατάνια και λουλούδια, έχει πανέμορφες βρύσες και ποικιλία πουλιών. Μπορεί, λοιπόν, ένα ορεινό χωριό με μόλις έντεκα κατοίκους να ξαναζωντανέψει; Να γεμίσει πάλι επισκέπτες, μόνιμους κατοίκους και πρότυπες επιχειρήσεις, χωρίς να αλλοιωθεί ο παραδοσιακός χαρακτήρας του; Αυτό το στοίχημα προσπαθεί να κερδίσει μια ομάδα πέντε νέων ανθρώπων, «αναβιώνοντας τη Βαμβακού».
Έχοντας ρίζες στο βουνίσιο μέρος της Λακωνίας, επιθυμούν να γράψουν ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του χωριού, διαμορφώνοντας ένα πλάνο για την αναβίωσή του. Από τον Αύγουστο του 2018 οι πέντε φίλοι, Χάρης Βασιλάκος, Ανάργυρος Βερδήλος, Ελένη Μάμη, Τάσος Μάρκος και Παναγιώτης Σουλιμιώτης, ίδρυσαν την κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση με την ονομασία «Η αναβίωση της Βαμβακούς» (Vamvakou Revival).
Αναντίρρητα, η Βαμβακού είναι το επιτυχημένο παράδειγμα που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν κι άλλα χωριά στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ένα κοινωνικό πείραμα που δεν γνωρίζει απογοητεύσεις γιατί στηρίζεται στη δύναμη της συλλογικής προσπάθειας.
Τα πέντε μέλη της «ομάδας με τα μπλε μπλουζάκια» αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν το πρώτο βήμα: επέστρεψαν δυναμικά στον τόπο που αγαπούν, έχοντας στο πλευρό τους το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) ηθικά και οικονομικά, καθώς το χωριό είναι ο τόπος καταγωγής του Σταύρου Νιάρχου, γι' αυτό έχει μια ιδιαίτερη συμβολική και συναισθηματική αξία για τον οργανισμό.
Το τελευταίο διάστημα έχουν εργαστεί συστηματικά για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του πλάνου της «Αναβίωσης της Βαμβακούς» με σκοπό την ανάπτυξη του χωριού και την επιστροφή μόνιμων κατοίκων σε αυτό. Βασικό όχημα του οράματος αυτού αποτελεί η δημιουργία θέσεων εργασίας και η εξασφάλιση σύγχρονων συνθηκών διαβίωσης, ενώ ο απώτερος στόχος είναι σε μερικά χρόνια να ζουν εκεί νέοι και οικογένειες με παιδιά, ώστε να ανοίξει και πάλι το σχολείο του χωριού, το οποίο σταμάτησε να λειτουργεί το 2008.
Το περασμένο Σάββατο η πανέμορφη Βαμβακού υποδέχτηκε πολυάριθμους επισκέπτες που συμμετείχαν σε οργανωμένες υπαίθριες δραστηριότητες: αγώνα τρεξίματος, πεζοπορία σε μονοπάτια, ποδηλασία, ξεναγήσεις και δωρεάν δράσεις δημιουργικής απασχόλησης για παιδιά.
Αναμφίβολα, ήταν για όλους μια ολοκληρωμένη εμπειρία άθλησης και αναψυχής με φόντο ένα ειδυλλιακό φυσικό τοπίο. Μάλιστα, ξεκίνησε ήδη η λειτουργία του καφέ-εστιατορίου, ενώ υπάρχει και ένα παραδοσιακό καφέ-ουζερί, ο «Πάρνωνας» και αναμένεται η κατασκευή δύο παραδοσιακών ξενώνων. Κάπως έτσι χτίζεται το πλαίσιο που θα μετατρέψει το χωριό σε νέο προορισμό.
Η διαδρομή μας το ηλιόλουστο πρωινό του Σαββάτου ξεκίνησε με ξενάγηση από τα μέλη της «μπλε ομάδας», την Ελένη Μάμη και τον Ανάργυρο Βερδήλο, οι οποίοι μας γύρισαν στα γραφικά σοκάκια του χωριού και στα σημεία ενδιαφέροντος: στο παλιό και στο νέο σχολείο, στο κοινοτικό γραφείο, στο ρολόι, στην πλατεία του χωριού, καθώς και τον «Σταθμό Συγκινήσεως», που ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν το μέρος απ' όπου ξεκίνησε η φυγή των Βαμβακιτών, η οποία και οδήγησε στην ερήμωση του χωριού.
Πριν από την Επανάσταση, η Βαμβακού είχε περίπου 200 πολυμελείς οικογένειες. Η δημογραφική κατάρρευση επήλθε σταδιακά λόγω της Κατοχής, του Εμφυλίου, της μετανάστευσης και της αστυφιλίας. Οι συνθήκες οδήγησαν τους κατοίκους στη σκληρή απόφαση της φυγής από τη γη των παππούδων τους με την ελπίδα να «χτίσουν» μια καλύτερη ζωή σε άλλους τόπους. Όπως μας ενημέρωσε η Ελένη: «Οι κυριότεροι προορισμοί των Βαμβακιτών ήταν οι ΗΠΑ, η Ρωσία, ο Καναδάς και η Αφρική».
Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ανάργυρου: «Πριν από το 1900 οι Βαμβακίτες ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το κρασί και τα δημητριακά». Η Ελένη Μάμη προσθέτει: «Μετά το 1900 και την καταλυτική δραστηριότητα της Επιτροπής Πληρεξουσίων η Βαμβακού καταπιάστηκε με την καλλιέργεια των δέντρων (κερασιές, βυσσινιές, μηλιές, αχλαδιές, καστανιές, καρυδιές), της πατάτας και των βοτάνων, τα οποία μάλιστα αξιοποιήθηκαν ιατρικά. Άλλωστε, δεν ήταν λίγοι οι Βαμβακίτες που ακολούθησαν το επάγγελμα του γιατρού. Σήμερα, οι κύριες ασχολίες των κατοίκων της είναι η κτηνοτροφία και η αγροτική παραγωγή (πατάτες, καρύδια, κάστανα, κηπευτικά), ενώ η περιοχή είναι γνωστή για το μέλι, το αρωματικό τσάι και τη ρίγανη».
Στη συνέχεια μας λέει και την ιστορία της Επιτροπής: «Το 1898 οι Βαμβακίτες, παρά το υπάρχον διοικητικό σύστημα και παράλληλα με αυτό, θέλοντας κάτι πιο σπουδαίο για το χωριό τους, συγκρότησαν μια επιτροπή από 20 μέλη, την οποία ονόμασαν "Ένωση των Πληρεξουσίων της Κοινότητας Βαμβακούς". Στόχος ήταν η διαμόρφωση ενός σύγχρονου δημογραφικά πληθυσμού. Όταν το 1914 ολοκλήρωσε τη δραστηριότητά της, είχε πετύχει πολλά όσον αφορά την εκπαίδευση, την οργανωμένη κτηνοτροφία, τη γεωργία, τη δενδροκομία, την ηθική βελτίωση και την εκλογική ελευθερία. Μάλιστα, ο Νόμος Περί Δήμων Και Κοινοτήτων που εισήγαγε ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1912 στη Βουλή είχε ως πρότυπο το καταστατικό της Επιτροπής Πληρεξουσίων».
Ενδεικτικό είναι ότι πριν από μερικές δεκαετίες στο χωριό διέμεναν εκατοντάδες κάτοικοι, σήμερα όμως μετρά μόλις έντεκα, μετά την προσέλευση του νέου ζευγαριού, της Ελένης και του Ανάργυρου. Παρ' όλα αυτά, η περιοχή εξακολουθεί να διαθέτει εύφορο έδαφος για την καλλιέργεια καστανιών, ξηρών καρπών, πατάτας και βοτάνων, για την οποία η Βαμβακού ήταν κάποτε ιδιαίτερα γνωστή.
Κατά το μεσημέρι, αφού δοκιμάσαμε τα τοπικά εδέσματα, ακολουθήσαμε τις εντολές του Παναγιώτη, ενός έμπειρου οδηγού βουνού, που ανέλαβε να μας ξεναγήσει στα μαγευτικά μονοπάτια της περιοχής. Καθ' όλη τη διάρκεια της διαδρομής γνωρίσαμε σπάνια είδη μανιταριών, απολαύσαμε την ευωδιά της ρίγανης και του θυμαριού αλλά και την πυκνή βλάστηση της περιοχής. Ο περιπατητικός τουρισμός συμβάλλει καταλυτικά στην ανάδειξη της ιστορίας και του πολιτισμού ενός μέρους, στην εξοικείωση με τη φύση, στην ευαισθητοποίηση σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στη γνωριμία του επισκέπτη με τα ανεξερεύνητα μυστικά του ορεινού τοπίου.
Στη συνέχεια, υπήρχε η δυνατότητα να παρακολουθήσεις τις θερινές προβολές στον χώρο του νέου σχολείου, π.χ. το ντοκιμαντέρ «Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες» της Μαριάννας Οικονόμου.
Έπειτα, όλοι μαζευτήκαμε στην πλατεία του χωριού για τους «Διαλόγους ΙΣΝ» με τίτλο «Επιστροφή στις Ρίζες». Τι αξία έχουν οι ρίζες μας; Πόσο εύκολα επιστρέφουμε σε αυτές; Όπως τόνισε η συντονίστρια της συζήτησης, δημοσιογράφος, εκτελεστική διευθύντρια των «Διαλόγων» και διευθύνουσα σύμβουλος του iMEdD, Άννα-Κύνθια Μπουσδούκου: «Με αφορμή το Vamvakou Revival Project οι "Διάλογοι" του Ιουλίου ταξίδεψαν στη Βαμβακού, ένα χωριό χτισμένο στη δυτική πλευρά της ψηλότερης κορυφής του Πάρνωνα, με σκοπό να ανοίξουν το θέμα της αναβίωσης τόπων με όχημα την τεχνολογία, την καινοτομία, την εξωστρέφεια αλλά και τον σεβασμό στον εκάστοτε τόπο και τις παραδόσεις του».
Στη συζήτηση συμμετείχαν οι Ανδρέας Δρακόπουλος, πρόεδρος του ΙΣΝ, η Ομάδα της Βαμβακούς (Χάρης Βασιλάκος, Ανάργυρος Βερδήλος, Ελένη Μάμη, Τάσος Μάρκος, Παναγιώτης Σουλιμιώτης), ο δρ Παναγιώτης Κουλουβάρης, πρόεδρος ΑΜΚΕ Αναγέννηση & Πρόοδος, ο Γιώργος Κουμεντάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, και ο Κωνσταντίνος Χαμπίδης, chief digital officer του Δήμου Αθηναίων.
O πρόεδρος του ΙΣΝ Ανδρέας Δρακόπουλος εστίασε στην κεντρική ιδέα του φιλόδοξου πρότζεκτ, επισημαίνοντας ότι «η αναβίωση της Βαμβακούς αποτελεί μια συλλογική ανάγκη, σήμερα ίσως περισσότερο από ποτέ, για την επιστροφή στις ρίζες μας με σεβασμό αλλά και με ελπίδα. Οι δικές μας ρίζες τυχαίνει να βρίσκονται στη Βαμβακού, καθώς πρόκειται για το χωριό απ' όπου κατάγεται ο θείος μου και ιδρυτής μας Σταύρος Νιάρχος, ενώ εδώ γεννήθηκε και πέθανε ο πατέρας του Σπύρος Νιάρχος. Σεβόμενοι την παράδοση και την ιστορία της, ευελπιστούμε σταδιακά η Βαμβακού να ξαναγεμίσει ζωή, να εξελιχθεί σε χωριό-πρότυπο, χαράζοντας έναν νέο δρόμο, με την προσδοκία να ακολουθήσουν και άλλοι, παρόμοιοι τόποι στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς».
«Μπορεί, λοιπόν, η ζωή να έχει ξαναγυρίσει στο χωριό, το ζήτημα όμως είναι πόσο θα διαρκέσει», αναρωτήθηκε ο πρόεδρος του ΙΣΝ και πρόσθεσε: «Οι σπόροι υπάρχουν αλλά πολύ σημαντικός είναι ο ανθρώπινος παράγοντας προκειμένου να επιτύχει αυτό το εγχείρημα, δηλαδή να αποκτήσει και πάλι ζωή το χωριό της Βαμβακούς».
Συνέχισε υπενθυμίζοντας την «Ιθάκη» του Κωνσταντίνου Καβάφη, επισημαίνοντας ότι «σημασία έχει το ταξίδι». Κλείνοντας, ανακοίνωσε τη δημιουργία νέου νοσοκομείου στην πόλη της Σπάρτης αλλά και την ανάδειξη του αρχαιολογικού της πλούτου με περαιτέρω επεμβάσεις στο αρχαιολογικό μουσείο, «ώστε να παραμείνει ένα διαμάντι».
Τέλος, παραλλήλισε τα «κίτρινα γιλέκα» του Παρισιού και την «επανάστασή τους έναντι του κατεστημένου» με τις «μπλε φανέλες» της ομάδας της Βαμβακούς, που μπορεί να φέρνει μεν την επανάσταση αλλά με «δημιουργικό χαρακτήρα».
Από την πλευρά του, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιώργος Κουμεντάκης, αναφέρθηκε στη δική του «περιπέτεια» στα Υστέρνια της Τήνου, όπου πήγε λίγο μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες και έζησε εκεί τελικά δεκατρία χρόνια,. Όπως μας διηγήθηκε, στο κατάλευκο χωριό των Κυκλάδων ταίριαξαν ομάδες πολιτισμού ακόμα και κατά τη διάρκεια του χειμώνα, με δημιουργικές κυψέλες ατόμων που δημιουργήθηκαν πολύ πριν από την καταιγιστική επιρροή του Airbnb.
«Δημιουργήσαμε σχέσεις με τους ανθρώπους του χωριού, την Εκκλησία και τους καλλιτέχνες που επέλεγαν το συγκεκριμένο μέρος, ανταλλάζαμε κοινές εμπειρίες σκεπτόμενοι τι θα μπορούσαμε να κάνουμε προκειμένου να έχει νόημα η ζωή μας. Βασική προϋπόθεση αποτελούσε για εμάς η αγάπη που είχαμε για τον τόπο αυτό. Έτσι, καταφέραμε να ζούμε με τα ελάχιστα μια πολυτελή ζωή» είπε ο Γιώργος Κουμεντάκης.
Στάθηκε, για παράδειγμα, στο «Tinos Quarry Platform», το διεθνές πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Πέτρο Τουλούδη που στόχο έχει την επικοινωνία ανάμεσα σε καλλιτέχνες, επιμελητές, θεωρητικούς και το κοινό, ενθαρρύνοντας τις σχέσεις συνεργασίας µε το δυναμικό του νησιού και την εκμετάλλευση του πολιτισμού του.
Μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης ακολούθησε συναυλία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με θέμα την «Επιστροφή στις ρίζες» − περιλάμβανε αποσπάσματα από οπερέτες. Η γεμάτη από δράσεις ημέρα κατέληξε στην Κάτω Βρύση της Βαμβακούς για ένα παραδοσιακό γλέντι με ντόπιες γεύσεις και μπόλικο κρασί. Μια γιορτή που θύμιζε την πανάρχαια συνήθεια του πανηγυριού που μέχρι σήμερα συνοδεύει τα καλοκαίρια μας, αυτή την αγαπημένη ιεροτελεστία που στη διάρκεια των ετών έχει εξελιχθεί σε τόπο συνάθροισης, υπαίθριας ψυχαγωγίας και διασκέδασης.
Επιστρέφοντας απ' αυτόν τον επίγειο ορεινό παράδεισο, συνειδητοποίησα ότι το στοίχημα της αναβίωσης της Βαμβακούς έχει κερδηθεί ήδη. Ο τόπος αυτός έχει αναζωογονηθεί και σφύζει πάλι από ζωή. Σταδιακά, οι δομές και οι υποδομές του χωριού αλλά και οι επιχειρηματικές δραστηριότητες αυξάνονται. Η αυθεντικότητα συναντά την καινοτομία και ο φυσικός πλούτος τη δημιουργικότητα.
Αναντίρρητα, η Βαμβακού είναι το επιτυχημένο παράδειγμα που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν κι άλλα χωριά στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ένα κοινωνικό πείραμα που δεν γνωρίζει απογοητεύσεις γιατί στηρίζεται στη δύναμη της συλλογικής προσπάθειας.
Οι παιδικές μνήμες, το ατελείωτο παιχνίδι, η ευφορία και η κινητικότητα επιστρέφουν. Η Βαμβακού δεν είναι πια ένας ερειπωμένος οικισμός χωρίς ζωή. Ακούς πάλι φωνές, συναντάς περήφανους ηλικιωμένους στα μπαλκόνια των πέτρινων σπιτιών, νέους με φρέσκες ιδέες, καθώς και ανθρώπους όλων των ηλικιών που χαμογελούν, υλοποιούν τα σχέδιά τους και ονειρεύονται μια νέα ζωή.
Το μόνο που απομένει είναι να χτυπήσει και πάλι το κουδούνι στο νέο σχολείο προκειμένου να γίνει πράξη κάτι υπέροχο που μου είπε ένας κάτοικος του χωριού: «Ρίζες είναι οι τόποι που αγαπήσαμε. Ρίζες είναι τα μέρη που δημιουργούμε».
Το link της συζήτησης από τους «Διαλόγους ΙΣΝ - Επιστροφή στις Ρίζες» και το link «Vamvakou Revival: The beginning».
