Πρωί Κυριακής, άνοιξη στην Καλαμάτα. Η ημέρα, με καθαρή και διάφανη ατμόσφαιρα, είναι ό,τι πρέπει για να αντιμετωπίσεις τη μικρομελαγχολία μιας άδειας Κυριακής. Στην Καλαμάτα η ζωή είναι εύκολη και ήρεμη, το βουνό είναι δίπλα στη θάλασσα, οι αποστάσεις είναι μικρές και χάρη στον νέο αυτοκινητόδρομο, την αναβάθμιση του αεροδρομίου και κάποιες μεγάλες τουριστικές μονάδες στην ευρύτερη περιοχή, η πόλη έχει ανέβει πολύ τουριστικά. Την ίδια στιγμή συναντάς κι εδώ τα διαρθρωτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλες οι μικρές και μεγάλες πόλεις της ελληνικής επαρχίας, υψηλή ανεργία και πολλές-πολλές καφετέριες.
Τη χρονιά που μας πέρασε η κοινωνική και πολιτιστική ζωή της μικρής μας πόλης σημαδεύτηκε από δυο μεγάλα γεγονότα. Το ένα ήταν η διεκδίκηση του τίτλου της ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας για το 2021. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε τον περασμένο Νοέμβριο και, όπως είναι γνωστό, επικράτησε η Ελευσίνα.
Στην Καλαμάτα το νέο μαθεύτηκε με απογοήτευση για κάποιους, για άλλους με ανακούφιση. Η δημοτική αρχή είχε πάρει πολύ ζεστά το θέμα, αν και αντιμετωπίζει τα θέματα του πολιτισμού εν γένει ως βοηθητικά της τουριστικής ανάπτυξης που, όπως είπαμε, τώρα τελευταία είναι στο φόρτε της. Eπί των ημερών της δεν προωθείται κάποια ιδιαίτερη πολιτιστική ατζέντα ή όραμα αλλά εκδηλώσεις όπως οι Λευκές και Κόκκινες Νύχτες (νύχτες μεγάλων εκπτώσεων στα καταστήματα), το νεοσύστατο Διεθνές Φεστιβάλ Χορωδιών και το Καλαματιανό Καρναβάλι.
Στη χρηματοδότηση του προγράμματος, σε συνολικό προϋπολογισμό 30 εκατ.ευρώ, ο Δήμος συμμετείχε με 5 εκατ., δηλ. δεν θέλησε να βάλει και πολύ βαθιά το χέρι στην τσέπη. Η Επιτροπή αξιολόγησης σχολίασε με νόημα ότι καλό μεν να είσαι συντηρητικός στα οικονομικά σου, ωστόσο δεν νοείται πραγματική δέσμευση, χωρίς την οικονομική δέσμευση
Όταν πρωτοκυκλοφόρησε το νέο για την υποβολή υποψηφιότητας, ακούστηκε λίγο σαν ανέκδοτο προσωπικά είχα την εντύπωση ότι ο θεσμός της πολιτιστικής πρωτεύουσας είχε ατονήσει (ποιος θυμάται λχ ποια ήταν πέρσι η πολιτιστική πρωτεύουσα;) και η μεγάλη επιφύλαξη, όσο τιμητικός και να είναι ο τίτλος, ήταν πού θα βρεθούν τόσα λεφτά τη σήμερον ημέρα και σε ποιον θα έρθει στο τέλος ο λογαριασμός.
Μετά τις προκαταρκτικές διαβουλεύσεις, στήθηκε ο μηχανισμός διεκδίκησης του τίτλου. Αν και στο Δήμο λειτουργεί η Κοινωφελής Επιχείρηση Φάρις (για θέματα πολιτισμού, μετεξέλιξη της πάλαι ποτέ Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαμάτας), κρίθηκε σκόπιμο να δημιουργηθεί νέα δομή, το Γραφείο Υποψηφιότητας, η οποία στελεχώθηκε με προσωπικό εκτός Δήμου και στη βάση συμβάσεων παροχής υπηρεσιών.
Όλο αυτό το διάστημα, ο πολιτικός διάλογος ήταν έντονος και με σημειολογικό ενδιαφέρον για όποιον είχε τη διάθεση να παρακολουθεί τα ρεπορτάζ στον τοπικό τύπο, τις αποφάσεις της δημοτικού συμβουλίου και των συλλογικών οργάνων, τις δηλώσεις υπευθύνων κλπ. (ο πολιτικός διάλογος στο δήμο, όπου και παντού στη χώρα, δεν λειτουργεί τόσο συνεργατικά και συναινετικά, όσο αντιπαραθετικά, κλείνει η παρένθεση).
Πολλά θα μπορούσε να σχολιάσει κανείς για διάφορες πλευρές του θέματος, ας μην μπούμε όμως σε λεπτομέρειες, άλλωστε σε ποιον αρέσουν τα περσινά ξινά σταφύλια; Δυο σκέψεις μόνο πάνω στο βασικό περίγραμμα της ιστορίας.
Τι είν'η πόλη μας;
Στην κούρσα της διεκδίκησης του τίτλου της ευρωπαϊκής πολιτιστικής πρωτεύουσας, είναι κομβικό για κάθε υποψήφια πόλη να χτίσει προφίλ και ταυτότητα. Μ'αυτήν την ταυτότητα θα συνδέσει στη συνέχεια το πολιτιστικό της πρόγραμμα. Για την Καλαμάτα τα βασικά στοιχεία αυτοπροσδιορισμού είναι η κήρυξη στην πόλη της επανάστασης του 1821, ο σεισμός το 1986, η ομορφιά του φυσικού τοπίου και η «φήμη της ευτυχισμένης πόλης». Αυτά τα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται στο κείμενο της πρότασης που υποβλήθηκε και παρουσιάζονται στο δημόσιο διάλογο ως τα κύρια στοιχεία ταυτότητας της πόλης και αποτελούν, με διάφορες παραλλαγές, το μοτίβο της υποψηφιότητας.
«Η κεντρική ιδέα που έχει υιοθετήσει το Kalamata:21 είναι η Καλαμάτα αναδύεται (Kalamata rising). Τα παραδείγματα της ελληνικής επανάστασης και του σεισμού έχουν αποδείξει ότι αποτελεί επαναλαμβανόμενο μοτίβο για την Καλαμάτα να υψώνει το ανάστημά της και να ανταπεξέρχεται στις κρίσεις. Και ήρθε η στιγμή ακόμη μία φορά η Καλαμάτα να ανατείλει.»
Χωρίς αμφιβολία τα στοιχεία είναι σοβαρά κι έχουν ενδιαφέρον. Ταυτόχρονα όμως είναι κάπως λειψά, αποσπασματικά, σχηματικά, χωρίς άμεση συνέχεια και σύνδεση, απουσιάζουν πολλοί ενδιάμεσοι κρίκοι που θα δημιουργούσαν πιο συνεκτικό αφηγηματικό ιστό, απουσιάζει η διερεύνηση πέρα από το προφανές, η νοηματοδότηση, η έκθεση. Για παράδειγμα, πώς από το 1821 φτάνει κανείς στο 1986 κι από εκεί στο 2016 χωρίς άλλους ενδιάμεσους σταθμούς; Κι αν ήρθε τώρα η στιγμή να ανατείλει ξανά η πόλη, σε ποια κρίση ακριβώς ανταπεξέρχεται;
Το αφήγημα επίσης δεν συνδέεται με κανένα τρόπο, έχω τη γνώμη, με την πραγματικότητα. Κάθε φορά που στην πρόταση γίνεται μια αναπόφευκτη αναφορά στην κρίση ή σε οποιαδήποτε δυσάρεστη, προβληματική αλλά υπαρκτή συνθήκη ζωής, αυτό συνοδεύεται με ένα «αλλά» για να αμβλύνει τις εντυπώσεις όσον αφορά την πόλη μας. Τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, σαν μέρος της πραγματικότητας που ζει όχι μόνο η χώρα, αλλά ολόκληρος ο πλανήτης δεν έχουν ξεκάθαρη θέση στο όραμα και την πολιτική του Καλαμάτα:21. Ναι, η πόλη είναι «ήσυχη, ασφαλής, εύκολη» αλλά η ζωή δεν είναι διαφήμιση, οι νέοι φεύγουν γιατί δουλειές δεν υπάρχουν, η πόλη «βουλιάζει τα τριήμερα από κόσμο» αλλά τι είδους ανάπτυξη θέλουμε; κι αν αύριο έρχονταν βάρκες με πρόσφυγες στα δικά μας παράλια; κ.ο.κ.
Απ'όσα διαβάζαμε στον τύπο και ακούγαμε να κυκλοφορούν, όταν ο Poka-Yio ανέλαβε τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή το Μάιο 2016 (στη θέση της προηγούμενης διευθύντριας Έλενας Πέγκα), προσπάθησε να παρέμβει στο θέμα του περίφημου αφηγήματος αναζητώντας ΤΟ πρόβλημα της πόλης, που θα έχτιζε το αίτημά της για τον τίτλο. Όμως άγγελος-εξάγγελος μας ήρθε από μακριά, όλα αυτά πρέπει να ακούστηκαν τουλάχιστον σαν κινέζικα στους περισσότερους, κάποιοι να πληγώθηκαν συναισθηματικά στο όνομα της μικρής μας πόλης και πάντως όσοι κατάλαβαν να μην είχαν ουδεμία διάθεση για ανατροπή, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Η κατάσταση είχε πλέον διαμορφωθεί και ακολουθήθηκε η ίδια λίγο-πολύ γραμμή αφηγήματος.
Τελευταία παρατήρηση: αν τα βασικά στοιχεία ταυτότητας είναι πολύ περιοριστικά επιλεγμένα, κατά τα λοιπά το αφήγημα χρησιμοποιεί πολλά μετανεωτερικά στοιχεία προκειμένου να δεθεί το σύνολο και να πάρει μορφή. Γίνεται μια διαρκής αναφορά σε συναισθήματα, στη «δική μας αλήθεια» και μια προσπάθεια γοητείας και όχι πειθούς. Στο κατεξοχήν κομμάτι που αφορά την πολιτιστική πολιτική και το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, οι δράσεις και οι εκδηλώσεις είναι πολλές, πολύτροπες, ενδιαφέρουσες. Προσπαθούν να εξειδικεύσουν καλλιτεχνικά το χαλαρό αφήγημα αλλά δεν μπορούν να στοιχηθούν ευθέως μαζί του, σαν να δημιουργείται ένα πρόγραμμα χωρίς κοινά συστατικά αναφοράς και ενοποιητικά σημεία.
Η ανακύκλωση στη θέση της δημιουργίας δεν είναι βέβαια μόνο χαρακτηριστικό της πρότασης της Καλαμάτας αλλά σημείο των καιρών και της ρευστής ταυτότητας που επιφυλάσσουμε στους εαυτούς μας σήμερα. Ο κορυφαίος κοινωνιολόγος Ζίγκμουτ Μπάουμαν έχει αναλύσει την ανασφάλεια της επιλογής στην εποχή μας:
«Στην πραγματικότητα, εάν το νεωτερικό 'πρόβλημα της ταυτότητας' ήταν πώς να κατασκευάσουμε μια ταυτότητα και να τη διατηρήσουμε συμπαγή και σταθερή, το μετανεωτερικό 'πρόβλημα της ταυτότητας' είναι πρωτίστως πώς να αποφύγουμε την προσήλωση και να διατηρούμε ανοικτές επιλογές. Στην περίπτωση της ταυτότητας, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, το σύνθημα της νεωτερικότητας ήταν η δημιουργία· στη μετανεωτερικότητα το σύνθημα είναι η ανακύκλωση...
Συλλογίζεται κανείς την ταυτότητα όταν δεν είναι βέβαιος για το που ανήκει· με άλλα λόγια, όταν δεν είναι σίγουρος πώς να τοποθετηθεί μέσα στην ολοφάνερη πληθώρα από στυλ και πρότυπα συμπεριφοράς, και πώς να βεβαιωθεί ότι ο περίγυρος του θα αποδεχόταν αυτή την τοποθέτησή του ως σωστή και πρέπουσα, έτσι ώστε και οι δύο πλευρές να γνωρίζουν πώς να πορευτεί η καθεμιά δίπλα στην άλλη. 'Ταυτότητα' είναι ένα όνομα που δίνεται στη αναζήτηση της διαφυγής από την αβεβαιότητα». (Από τον Προσκυνητή στον Τουρίστα – ή μια Σύντομη Ιστορία της Ταυτότητας, μετ. Δ. Καψάλη, respublica.gr).
Το αποτέλεσμα που διαμορφώθηκε είναι μια ταυτότητα όχι μόνο εξωραϊσμένη αλλά εντελώς αβαρής και ένα όραμα ιδεολογικά νεκρό που συμφωνεί περισσότερο με το τουριστικό προφίλ που προωθείται από ιδιώτες επενδυτές (αναμενόμενο, είναι η δραστηριότητά τους) και αποτελεί, όπως φαίνεται, και το επίσημο όραμα της δημοτικής αρχής, παρά με την πραγματική ζωή.
Βάζω την πόλη – βάζεις τα χρήματα;
Στη χρηματοδότηση του προγράμματος, σε συνολικό προϋπολογισμό 30 εκατ.ευρώ, ο Δήμος συμμετείχε με 5 εκατ., δηλ. δεν θέλησε να βάλει και πολύ βαθιά το χέρι στην τσέπη. Η Επιτροπή αξιολόγησης σχολίασε με νόημα ότι καλό μεν να είσαι συντηρητικός στα οικονομικά σου, ωστόσο δεν νοείται πραγματική δέσμευση, χωρίς την οικονομική δέσμευση (ισχύει και στην κανονική ζωή).
Η περιορισμένη οικονομική προθυμία του Δήμου απηχεί, έχω τη γνώμη, τη σημασία που δίνει στον πολιτισμό γενικά αλλά και μια συλλογιστική σύμφωνα με την οποία, εάν η Καλαμάτα έπαιρνε το χρίσμα, ο Δήμος θα είχε συνεισφέρει τη μέγιστη υπηρεσία δημιουργώντας επιτυχημένο brand κλπ., οπότε τα υπόλοιπα ας τα βάλουν οι άλλοι, το Υπουργείο, η Περιφέρεια...
Δημοτικές δομές σε κρίση λειτουργίας
Την ίδια ώρα που η πόλη προετοιμάζει ένα πρόγραμμα μεγάλου προϋπολογισμού και επικαλείται γι'αυτό τις υπάρχουσες δημοτικές δομές και υποδομές, πολλές απ'αυτές αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα λειτουργίας. Το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού επιβιώνει ευτυχώς ακόμα χωρίς όμως να έχει διευθετηθεί το καίριο θέμα της καλλιτεχνικής διεύθυνσης (επί θητεία κι όχι προσωρινά), ούτε το θέμα του ορισμού Φορέα Λειτουργίας του Μεγάρου Χορού και αντιμετώπισης των δαπανών συντήρησης. Από την άλλη μεριά, το ΔΗΠΕΘΕ, το πρώτο κατά σειρά ίδρυσης από το δίκτυο περιφερειακών θεάτρων της χώρας, υπολειτουργεί μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας.
Κι αυτό σίγουρα κόστισε πολλούς πόντους στην υποψηφιότητα της πόλης γιατί όταν το κλιμάκιο των αξιολογητών ήρθε στην Καλαμάτα για επιτόπια επίσκεψη, το μεν Φεστιβάλ Χορού ήταν ακέφαλο, το δε Μέγαρο Χορού, άδειο. Αντίστοιχα, η Φάρις, η υπηρεσία πολιτισμού του Δήμου, αξιολογήθηκε ως διοικητικά ανεπαρκής κι αντί να προβλέπεται η ενίσχυση, η εξειδίκευσή της κλπ., ο δήμος χρησιμοποιεί outsourcing τόσο κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της πρότασης, όσο και στο μοντέλο διοίκησης του Καλαμάτα:21, εάν έπαιρνε τον τίτλο. Δεν είναι παράλογο;
Όλα τα παραπάνω πιθανότατα δεν κομίζουν γλαύκας εις Καλάμας, αλλά οι χαμένες ευκαιρίες για την πόλη που αγαπάμε αφήνουν πάντα δυσάρεστη γεύση, δεν είναι τα μεγάλα άλματα που προσδοκά κανείς, αλλά αργά και σταθερά βήματα προς τα πάνω, έμπρακτη εμπιστοσύνη στους θεσμούς που έχουν ήδη δημιουργηθεί, δέσμευση με ειλικρίνεια σε νέες ιδέες και προτάσεις που θα τις υλοποιήσουμε γιατί αποδεχόμαστε ενσυνείδητα τον σκοπό τους κι όχι ως μέσο για κάτι άλλο, τίποτα περισσότερο δηλ. από κάποιες στοιχειώδεις προϋποθέσεις για να έχουν νόημα όλες αυτές οι ιστορίες.
