Το «Αρχιπέλαγος» - Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας είναι μία μη κερδοσκοπική, μη κυβερνητική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1998 και έκτοτε δραστηριοποιείται στον τομέα της έρευνας και στην υλοποίηση δράσεων προστασίας στις ελληνικές θάλασσες και τη ΒΑ Μεσόγειο.
Σε μία έρευνα σχετικά με την παράνομη και καταστροφική αλιεία το «Αρχιπέλαγος» προσπάθησε να εκτιμήσει την τρέχουσα κατάσταση και την έκταση του προβλήματος εμπορίας των προστατευόμενων θαλάσσιων ασπόνδυλων ειδών που προσφέρονται ως εκλεκτά εδέσματα σε μεγάλα εστιατόρια της Αθήνας και του Πειραιά.
H έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 70 εστιατόρια της Αθήνας και του Πειραιά στα οποία παρουσιάστηκαν μέλη της ερευνητικής ομάδας ως πελάτες, προκειμένου να διαπιστώσουν αν το μενού προσφέρει πιάτα με προστατευόμενα είδη όπως πετροσωλήνες, πίνες, μπουρούδες, κοχύλα ή γόνο (υπομεγέθη ψάρια ή γαρίδες διαφόρων ειδών). Το 80% παρείχε στους πελάτες τους παράνομα προστατευόμενα είδη.
Αυτήν τη στιγμή ανά χίλια ψάρια που κάνουμε έλεγχο βρίσκουμε με το ζόρι ένα χωρίς πλαστικό στο στομάχι του. Μέσα σε είκοσι-τριάντα χρόνια έχουμε επιφέρει ανυπολόγιστη ζημιά στη χώρα. Μιλάμε για μια ασύλληπτη καταστροφή, που αν δεν την καταλάβουμε εμείς θα τη βιώσουν τα παιδιά μας και θα αναρωτιούνται τι άνθρωποι ζούσαν σ' αυτόν τον τόπο.
Καθώς τα αρχικά αποτελέσματά της έρευνας δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά ζητήσαμε από τον Θοδωρή Τσιμπίδη, τον διευθυντή του Ινστιτούτου, να σχολιάσει τον ρόλο τόσο του κράτους, όσο και των πολιτών και να διευκρινίσει κάποια στοιχεία.
— Κύριε Τσιμπίδη, πώς επιλέχθηκαν τα εστιατόρια;
Στην τύχη, δεν χρειάστηκε να εστιάσουμε κάπου. Εδώ μιλάμε για 70 εστιατόρια αλλά στην παλαιότερη έρευνα του Στέλιου Κατσανεβάκη, αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Επιστημών της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, είχαν ελεγχθεί 200 εστιατόρια και είχαν διαπιστωθεί παραβάσεις.
Η έρευνα μας θα συνεχιστεί, απλά τώρα, για λίγο, θα είναι πιο προσεκτικοί. Δεν νομίζω όμως ότι θα συγκινηθεί κανένας, δεν αλλάζουν τόσο εύκολα τα πράγματα στην Ελλάδα.
Όπου τα προστατευόμενα θαλασσινά δεν αναγράφονταν στον κατάλογο, όταν οι «πελάτες» τα ζήτησαν από τους υπεύθυνους, πήραν την απάντηση πως για σκοπούς μεγάλης παραγγελίας θα μπορούσαν να προμηθευτούν τα προστατευόμενα είδη, αν έχουν περιθώριο λίγων ημερών.
Πολλοί δήλωσαν ότι «με χαρά μπορούν να σερβίρουν οτιδήποτε βγαίνει από τη θάλασσα» ενώ κάποιοι εξ αυτών προσφέρθηκαν να εξηγήσουν πως τα συγκεκριμένα είδη τα προμηθεύονται από αλιείς που δεν είναι επαγγελματίες, οι οποίοι τα ψαρεύουν (παράνομα) είτε με ψαροντούφεκο και μπουκάλα, είτε έχουν «ειδικευθεί» στην αλιεία πετροσωλήνα με κομπρεσέρ.
Οι απαντήσεις αυτές καθιστούν προφανές πως υπάρχει ένα εκτεταμένο δίκτυο μαύρης αγοράς που προμηθεύει στα εστιατόρια ό,τι ζητήσουν με ευκολία. Η παρανομία δεν έγκειται λοιπόν μόνο στην αποψίλωση των άλλοτε πλούσιων αποθεμάτων των προστατευόμενων ειδών στα παράκτια νερά, αλλά και στο επικερδές εμπόριο που ανταποκρίνεται στην αυξημένη ζήτηση των πελατών.
— Τι μπορούμε να κάνουμε όμως εμείς ως ευαισθητοποιημένοι πελάτες αν αντιληφθούμε ότι σε μια ψαροταβέρνα στο διπλανό τραπέζι σερβίρουν πετροσωλήνες; Πού απευθυνόμαστε για να το καταγγείλουμε και ποια είναι η υπεύθυνη αρχή;
Όταν πας σε ένα εστιατόριο, υπεύθυνος είναι η αγορανομία. Η αγορανομία δεν μπορεί να επιτρέπει να σερβίρεται ένα απαγορευμένο προϊόν.
Αν πάρετε όμως να το καταγγείλετε θα σας κοιτάξουν με απορία, γιατί δεν έχουν μπει στον κόπο να ενημερωθούν. Όταν μπεις για έλεγχο σε ένα εστιατόριο που πουλάει θαλασσινά θα πρέπει να έχεις γνώση για τα θαλασσινά: τι πωλείται, ποιο είναι το επιτρεπτό μέγεθος κ.λπ.
Επίσης υπάρχει και το οικονομικό σκέλος: αφού δεν πωλείται νόμιμα αυτό το προϊόν, πού το βρήκανε, από πού το αγοράσανε; Πού είναι τα τιμολόγια; Εδώ για έναν καφέ κλείνουν καφετέριες και πέφτουν πρόστιμα. Τα εστιατόρια πού βρίσκουν τις πρώτες ύλες αφού δεν πωλούνται στο εμπόριο;
Δεν είναι μόνο θέμα αγορανομίας, λοιπόν, αλλά και ΣΔΟΕ και άλλων υπηρεσιών. Κανονικά θα έπρεπε να επιθεωρούνται από μικτά κλιμάκια, όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο, στα οποία να συμμετέχει και το Λιμενικό που έχει αρμοδιότητα την προστασία των θαλασσίων ειδών. Χιλιάδες άνθρωποι πληρώνονται για να προστατεύουν τους φυσικούς μας πόρους.
Έχουμε την τάση όταν μιλάμε για παράνομη αλιεία ή για υπεραλίευση να θεωρούμε πως αφορά αποκλειστικά τους ωκεανούς, τη θάλασσα και τα νησιά και εκεί πρέπει να αναλάβουμε δράση. Όμως εδώ μιλάμε για πράγματα που συμβαίνουν στο κέντρο της Αθήνας.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας διαπιστώθηκε επίσης πως περισσότερες από 100 ιστοσελίδες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας προβάλλουν στο διαδίκτυο μενού που περιέχει κάποια από αυτά τα προστατευόμενα είδη. Συχνότερα αναφέρεται ο πετροσωλήνας, που διατίθεται είτε ως προϊόν για delivery είτε ως ακριβό πιάτο σε gourmet εστιατόρια (π.χ. διαφημίζεται πιάτο «πετροσωλήνες αχνιστοί με λάδι τρούφας»).
Πολυάριθμες είναι και οι ιστοσελίδες και τα γνωστά περιοδικά που παρουσιάζουν συνταγές και προβάλλουν αυτά τα προστατευόμενα είδη ως εκλεκτά εδέσματα.
— Αναφέρεστε στις συνταγές που γράφονται σε ιστοσελίδες και περιοδικά. Έχετε επικοινωνήσει μαζί τους για να ρωτήσετε αν γνωρίζουν ότι προτρέπουν τον κόσμο να καταναλώσει προστατευόμενα είδη;
Ναι, βεβαίως. Κοιτάξτε, υπάρχει μια μεγάλη άγνοια η οποία όμως είναι στο όριο του συνειδητού, εθελοτυφλούν όλοι. Προφανώς την Πολιτεία τη βαραίνει μια τεράστια ευθύνη, αλλά δεν μπορεί οι πολίτες συνέχεια να το παίζουν άσχετοι και να θεωρούν τον εαυτό τους άμοιρο ευθυνών. Ο πολίτης, ειδικά μιας τέτοια χώρας, οφείλει να γνωρίζει.
Σε μια βορειοευρωπαϊκή χώρα, ειδικά στη Σκανδιναβία που είναι πιο αυστηρά τα πράγματα, αν σε πιάσουν στον δρόμο να έχεις ψωνίσει ένα προϊόν το οποίο είναι παράνομο έχεις ποινικές ευθύνες. Και νομίζω είναι αυτονόητο. Αν δεν υπήρχαν οι πελάτες για όλα αυτά τα προϊόντα δεν θα υπήρχε και η προσφορά.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονίσουμε ότι η αλιεία των ειδών αυτών δεν είναι καταστροφική μόνο για τον πληθυσμό τους αλλά και για το σύνολο του βυθού.
Συγκεκριμένα, ο πετροσωλήνας είναι ένα όστρακο που ζει μέσα στους βράχους και για να το αποσπάσουν οι δύτες χρησιμοποιούν σφυριά ή ακόμα και κομπρεσέρ, προκαλώντας εκτεταμένη καταστροφή στα οικοσυστήματα της παράκτιας ζώνης.
Επιπλέον, δεδομένου ότι για να φτάσει σε μέγεθος κατάλληλο για βρώση απαιτούνται πάνω από 50 χρόνια (ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης του είδους ανέρχεται στα 0,2cm/έτος), οπότε η αποκατάσταση του πληθυσμού έπειτα από την εντατική αλίευση που υφίσταται είναι πρακτικά αδύνατη.
Έτσι το απόθεμα αυτό, εκτός από τις ανθρωπογενείς επιπτώσεις των παράκτιων οικοσυστημάτων, δέχεται και την πίεση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Σύμφωνα με τον κύριο Τσιμπίδη, στις καταγγελίες που έχει υποβάλει το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος προς τη Συνθήκη της Βέρνης και προς τη Γενική Διεύθυνση Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας της Ε.Ε. οι απαντήσεις που δίνει η κυβέρνηση είναι ψευδώς καθησυχαστικές.
«Όταν ερωτούνται οι αρμόδιοι, δεν μπαίνουν καν στον κόπο να το ψάξουν, απαντάνε ότι είμαστε μια χαρά» μας λέει φανερά θυμωμένος.
Στην ερώτηση γιατί δεν έχει ληφθεί κανένα ουσιαστικό μέτρο για την αντιμετώπιση του προβλήματος οι απαντήσεις του είναι τόσο πικρές όσο και αιχμηρές.
«Ξέρετε, παλεύουμε σχεδόν μόνοι μας, κι υπάρχουν και κάποιοι όπως εσείς από τα μέσα που θέλουν να ενημερώσουν τον κόσμο. Όλοι οι υπόλοιποι είναι εναντίον μας. Τους χαλάμε την όρεξη. Δεν φαντάζεστε τι επιθέσεις δεχόμαστε από όλη αυτή την κλίκα που λέγεται "ερασιτεχνική αλιεία" και αποψιλώνει την Ελλάδα αυτήν τη στιγμή, επιδεικνύουν αγελαία συμπεριφορά».
Πέρα όμως από τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, η κατανάλωση των ειδών αυτών επιβαρύνει και τον οργανισμό των ανθρώπων. Είδη όπως ο πετροσωλήνας και η πίνα χρειάζονται πολλές δεκαετίες για να αναπτυχθούν σε βρώσιμο μέγεθος.
Εξαιτίας αυτού του μεγάλου χρόνου ζωής τους μπορούν να συσσωρεύσουν επικίνδυνες συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων (μόλυβδος, ψευδάργυρος, κάδμιο) αλλά και οργανοχλώριων (PDB, DDT). Πρόκειται για ουσίες βλαβερές για την υγεία αυτών που τα καταναλώνουν.
Η ειρωνεία είναι ότι πολλοί εξ αυτών θεωρούν ότι τρώγοντας τα θα λύσουν τα αφροδισιακά τους προβλήματα.
Στη συζήτησή μας σχετικά με τις μετρήσεις των τοξικών ουσιών, ο διευθυντής του Αρχιπελάγους προσέθεσε πως το ζήτημα αυτό δεν αφορά προφανώς μόνο τα προστατευόμενα είδη αλλά και τα είδη που αλιεύονται νομίμως.
«Από τη βουλιμία μας τρώμε τοξικά απόβλητα, αν δείτε τους αριθμούς θα καταλάβετε την βιοσυσσώρευση βλαπτικών ουσιών σε αυτά τα είδη. Είναι τρομακτικό. Ότι μετρήσεις έχουμε μέχρι τώρα, όχι μόνο δικές μας αλλά και των συναδέλφων από την Τουρκία και την Ιταλία που καλύπτουν την περιοχή της βορειοανατολικής Μεσογείου είναι σοκαριστικές.
Υπάρχουν και μετρήσεις που έχουν να κάνουν με τα μύδια που ψαρεύονται μέσα στον κόλπο της Ελευσίνας. Αυτά όλα βγαίνουν και αυθημερόν πωλούνται στο Πέραμα, το Μικρολίμανο, την Πειραϊκή.
Καταλαβαίνετε ότι ο κόσμος τρώει οργανισμούς που φιλτράρουν το ίζημα του Σαρωνικού αυτήν τη στιγμή; Χρειαζόμαστε επιστήμονες για να μας πούνε ότι αυτό το πράγμα είναι τοξικό απόβλητο; Και δεν αντιδράει κανένας».
Κλείνοντας την συζήτησή μας ο διευθυντής του «Αρχιπελάγους» αναφέρεται σε ένα ακόμα τρομακτικό εύρημα για την κατάσταση των θαλασσών μας που καταδεικνύει σαφώς πως το μερίδιο ευθύνης των πολιτών είναι τεράστιο.
«Αυτήν τη στιγμή ανά χίλια ψάρια που κάνουμε έλεγχο βρίσκουμε με το ζόρι ένα χωρίς πλαστικό στο στομάχι του. Μέσα σε είκοσι-τριάντα χρόνια έχουμε επιφέρει ανυπολόγιστη ζημιά στη χώρα. Μιλάμε για μια ασύλληπτη καταστροφή, που αν δεν την καταλάβουμε εμείς θα τη βιώσουν τα παιδιά μας και θα αναρωτιούνται τι άνθρωποι ζούσαν σ' αυτόν τον τόπο.
Καταφέραμε δυο γενιές ανθρώπων να μην αφήσουμε τίποτα όρθιο. Έχουμε να διαχειριστούμε μια τεράστια φυσική κληρονομιά την οποία αποψιλώνουμε μέρα με τη μέρα. Θυμόμαστε την ομορφιά αυτή και τη θαυμάζουμε το δεκαπενθήμερο του Αυγούστου και στις διακοπές μας».
