Το Gravity του Κουαρόν προελαύνει στα ταμεία με θέμα του την Οδύσσεια τής Μπούλοκ -ο Κλούνι 'φεύγει' νωρίς...- να επιστρέψει στη Γη από το Διάστημα όπου αλλεπάλληλα ατυχήματα συμβαίνουν. Tα κινηματογραφικά διαστημικά ατυχήματα είναι γοητευτικά, όμως αυτή εδώ είναι η πραγματική ιστορία τους. Αφού η κατάκτηση του Διαστήματος δεν ήταν μόνο μια λαμπερή ιστορία δόξας, από αυτές που οι μηχανές προπαγάνδας όλων των ισχυρών χωρών αγαπούν να προβάλλουν. Ο ανελέητος ανταγωνισμός μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και Σοβιετικής Ενωσης, είχε και το τίμημά του. Τις ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν στην κούρσα αναζήτησης ενός καινούργιου κόσμου…
«Χιούστον, κάτι πηγαίνει λάθος εδώ…»
Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ
«Εάν πεθάνουμε, θέλουμε ο κόσμος να το αποδεχθεί και να μην κλάψει για μας. Η προσπάθεια για την κατάκτηση του διαστήματος αξίζει το ρίσκο κι αυτής ακόμη της ζωής μας».
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον αστροναύτη του Απόλλο 1, Γκας Γκρίσομ. Και δεν θα μπορούσαν να αποδειχθούν περισσότερο προφητικά, αφού ο Γκρίσομ, μαζί με τους συναδέλφους του Γουάιτ και Τσάφι έχασε τη ζωή του στις 27Ιανουαρίου του 1967, κατά τη διάρκεια δοκιμαστικής πτήσης στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντι. Εγκαινιάζοντας με τον θάνατό του μια μακάβρια λίστα, αυτήν των θυμάτων σε διαστημικά ατυχήματα, όλοι τους δρομείς που δεν τερμάτισαν σε έναν αγώνα δρόμου που ξεκίνησε στα ομιχλώδη χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Και παρά το ότι στην πορεία, τα μεγέθη των ανταγωνιστών ( ΗΠΑ-Σοβιετική Ενωση ) διαφοροποιήθηκαν, η δίψα για την κατάκτηση του αγνώστου παρέμεινε το ίδιο ισχυρή, όπως στην αρχή.
Και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού η εξερεύνηση του Διαστήματος αποτελεί ίσως την πιο μεγάλη ανθρώπινη περιπέτεια. Κι όπως κάθε περιπέτεια είναι γεμάτη προσπάθεια, αγώνα, επιτυχίες αλλά και δραματικά απρόοπτα. Η συνεχής πίεση για αποτελέσματα, για το «πάτημα της διαστημικής) κορυφής», ήταν δύσκολο να είναι αναίμακτη. Μοιραία, πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, αρκετοί άλλοι έφτασαν πολύ κοντά στον θάνατο και κάποιες φορές η τύχη και μόνο, ήταν αυτή που βοήθησε στο να μην συντελεστούν μεγαλύτερες καταστροφές. Κι αν τα πρώτα χρόνια που τα μάτια όλου του κόσμου ήταν στραμμένα στο Διάστημα τα ποσά που επενδύονταν στα διαστημικά προγράμματα ήταν ιλιγγιώδη, αργότερα, όταν το ενδιαφέρον μειώθηκε, η παράλληλη μείωση των σχετικών budget, είχε ως φυσική συνέπεια την προσπάθεια απόκτησης «πολλών με λίγα». Οπτική που, με τη σειρά της, δημιούργησε πρόσθετους κινδύνους σε μια, ούτως ή άλλως, επικίνδυνη ιστορία.
Το ατύχημα που εγκαινίασε την «διαστημική λίστα θανάτου», συνέβη τον Ιανουάριο του 1967. Οι τρεις αστροναύτες που προορίζονταν να επανδρώσουν την πρώτη διαστημική αποστολή του Apollo χάνουν τη ζωή τους μέσα στη διαστημική κάψουλα, σε μια δοκιμή εδάφους. Ο στόχος ήταν να γίνει μια πλήρης διαδικασία αντίστροφης μέτρησης. Κατά τη διάρκεια της οποίας μια σπίθα άναψε κάποιο νάιλον υλικό και η φωτιά γρήγορα εξαπλώθηκε. Στις 6.31 ο αστροναύτης Τσάφι φωνάζει: «Φωτιά, μυρίζω φωτιά». Δύο δευτερόλεπτα αργότερα ακούγεται η φωνή του Γουάιτ: «Φωτιά στο πιλοτήριο». Η πόρτα του Apollo μπορούσε να ανοίξει μόνο προς τα μέσα και η όλη διαδικασία απαιτούσε κάποιον χρόνο: το λιγότερο 90 δευτερόλεπτα και μάλιστα κάτω από ιδανικές συνθήκες. Η γρήγορη εξάπλωση της φωτιάς δεν άφησε περιθώρια αντίδρασης στους αστροναύτες. Ακόμη και οι τεχνικοί που προσπάθησαν να ανοίξουν την πόρτα δεν κατόρθωσαν να αντέξουν την θερμότητα και τον καπνό και γρήγορα οπισθοχώρησαν. Οταν τελικά τα κατάφεραν, βρήκαν τους αστροναύτες δηλητηριασμένους από τις αναθυμιάσεις.
Το ατύχημα ερευνήθηκε εξονυχιστικά. Το τελικό συμπέρασμα ήταν ότι η σπίθα δημιουργήθηκε στις συνδέσεις των καλωδίων που έφταναν μέχρι τη θέση του Γκρίσομ. Η μεγάλη ποσότητα εύφλευκτου υλικού στην καμπίνα επέτρεψε στη φωτιά να επεκταθεί γρήγορα σε όλον τον χώρο. Μετά το ατύχημα και για τον επόμενο ενάμισι χρόνο, η NASA προέβη σε μια σειρά αλλαγών. Η πόρτα άνοιγε πλέον προς τα έξω, υπήρχε μια έξοδος για επείγουσες περιστάσεις, η ποσότητα του εύφλεκτου υλικού μειώθηκε ενώ όλο το αεροσκάφος πέρασε από αυστηρό έλεγχο. Φυσικά οι τρεις ανθρώπινες ζωές είχαν χαθεί για πάντα σε ένα ατύχημα που, αν λάβει κανείς υπόψιν του, τη βιασύνη για την προετοιμασία της αποστολής εξαιτίας του ανταγωνισμού με τον κραταιό αντίπαλο, τη Σοβιετική Ενωση, ίσως να μπορούσε να είχε αποφευχθεί.
Ωστόσο και οι «αντίπαλοι», είχαν και αυτοί τις απώλειές τους. Στις 23 Απριλίου της ίδιας χρονιάς ( 1967 ), ο κοσμονάυτης Βλαντιμίρ Κομάροφ πέταξε σε τροχιά με τον Soyuz 1. Η αποστολή του ήταν να προσγειωθεί με ένα άλλο σκάφος Σογιούζ αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό εξαιτίας τεχνικών προβλημάτων. Ο Σοβιετικός πύργος ελέγχου ακύρωσε την εκτόξευση του δεύτερου σκάφους και διέταξε τον Κομάροφ να εγκαταλείψει την αποστολή του. Κατά την επιστροφή του στην ατμόσφαιρα, το αλεξίπτωτό του δεν άνοιξε ενώ και το εφεδρικό του αντιμετώπισε πρόβλημα. Το σκάφος του έπεσε στο έδαφος με μεγάλη ταχύτητα, προκαλώντας τον θάνατο του Κομάροφ, ο οποίος ήταν και ο πρώτος άνθρωπος που σκοτωνόταν κατά τη διάρκεια διαστημικής πτήσης.
Η σύγκρουση ήταν τόσο σφοδρή ώστε η ομάδα διάσωσης που έφτασε στο σημείο πτώσης στάθηκε αδύνατο να εντοπίσει τον Κομάροφ. Τελικά, μετά από μια ώρα εκσκαφών βρέθηκε ό,τι είχε πιά απομείνει από το κορμί του άτυχου κοσμοναύτη.
Επόμενη «μαύρη» ημερομηνία στην ιστορία των διαστημικών ατυχημάτων, η 29η Ιουνίου 1971. Οι κοσμοναύτες Βίκτορ Πατσάγεφ, Γκεόργκι Ντομπροβόλσκι και Βλάντισλαβ Βολκόφ αποτέλεσαν τα μέλη της δεύτερης αποστολής στον Salyut 1, τον πρώτο επανδρωμένο διαστημικό σταθμό. Μια 24ήμερη αποστολή ( η προσγείωση στον σταθμό έγινε στις 6 Ιουνίου του 1971 ), που θεωρήθηκε ότι εγκαινιάζει μια νέα εποχή στην εξερεύνηση του διαστήματος. Αρχικά, όλα πήγαν κατ’ευχήν, όπως είχαν προγραμματιστεί. Τα προβλήματα άρχισαν όταν το σκάφος άρχισε να εισέρχεται στην ατμόσφαιρα της Γης. Μια δυσλειτουργία στην ισοστάθμιση της πίεσης είχε σαν αποτέλεσμα την απώλεια πίεσης και οξυγόνου στην καμπίνα.
Ο Πατσάγεφ γνώριζε ότι για να αποκατασταθεί η πίεση έπρεπε να κλείσει τη σχετική βαλβίδα. Προσπάθησε να το κάνει με ένα μηχάνημα αλλά δυστυχώς η ώρα περνούσε χωρίς αποτέλεσμα. Οι αγωνιώδεις προσπάθειές του συνεχίστηκαν: επεχείρησε να το κάνει με τα χέρια αλλά πάλι, δεν τα κατάφερε. Η κατάσταση ήταν πλέον μη αναστρέψιμη. Η διαρροή αέρα και η απώλεια της πίεσης είχαν σαν αποτέλεσμα τον θάνατο των τριών ανδρών, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους 30 λεπτά πριν την προσεδάφιση του σκάφους. Το γεγονός ότι εξαιτίας της σχεδίασης του θαλαμίσκου προσεδάφισης οι κοσμοναύτες δεν είχαν τη δυνατότητα να φορούν διαστημικές στολές στάθηκε μοιραίο. Οπως επίσης και το γεγονός σχεδίασης της βαλβίδας πίεσης, που, υπό άλλες συνθήκες, θα μπορούσε να είχε κλείσει αυτόματα και το ατύχημα να είχε αποφευχθεί. Ολα αυτά άλλαξαν στο μέλλον αλλά και πάλι η απώλεια των ανθρώπινων ζωών ήταν αυτή που στάθηκε αιτία για την πρόσθεση του καινούριου κρίκου στην εξέλιξη της διαστημικής έρευνας.
Εννέα χρόνια αργότερα, στις 18 Μαρτίου του 1980, οι Σοβιετικοί θρήνησαν ξανά. Αυτήν την φορά όχι κάποιον κοσμοναύτη αλλά 50 ανθρώπους που εργάζονταν στο διαστημικό κέντρο Πλεσέτσκ. Τραγωδία που μαζί με εκείνη του 1960, όταν στις δοκιμές εκτόξευσης του πυραύλου R-16 91 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, αποτελούν τα δύο μεγαλύτερα ατυχήματα που έγιναν στο έδαφος της Γης, σχετίζονταν με το διαστημικό πρόγραμμα και δεν είχαν σαν θύματα ατροναύτες. Δύο ώρες πριν την εκτόξευση του Βοστόκ, η προσπάθεια για την πρόχειρη και άμεση επισκευή μιας βλάβης οδήγησε σε μια τρομερή έκρηξη που συγκλόνισε το διαστημικό κέντρο. Για μια ακόμη φορά η προσπάθεια για εξοικονόμηση χρόνου στην κούρσα ανταγωνισμού του διαστήματος είχε το -πολύνεκρο-τίμημά της.
Στις 28 Ιανουαρίου του 1986, τα αμερικανικά δίκτυα θεωρώντας ως μια συνηθισμένη και -εν τέλει- αδιάφορη για το τηλεοπτικό κοινό διαδικασία τη μετάδοση εκτόξευσης του διαστημικού λεωφορείου Τσάλεντζερ, δεν τη μεταδίδουν live. Ολα, πλην του σχετικά «νεοσύστατου» CNN, το οποίο αργότερα «δίνει» την εικόνα του σε όλα τα υπόλοιπα. Και πρόκειται για μια αξέχαστη, εξαιτίας της φρίκης της, εικόνα. Αφού στις 11.30 το πρωί, 73 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευσή του, το Τσάλεντζερ (αξίας 3 δις δολλαρίων) εκρήγνυται μέσα σε μια εκτυφλωτική έκρηξη φωτός. Τα 7 μέλη του πληρώματος χάνουν τη ζωή τους και το σοκ για την Αμερική είναι τεράστιο. Ανάμεσά στους νεκρούς και η δασκάλα Κρίστα Μακ Ολιφ, που είχε επιλεγεί και εκπαιδευθεί από τη NASA, ως εθελόντρια, για να συμμετάσχει, μαζί με τους 6 αστροναύτες, στη -μοιραία, όπως αποδείχθηκε- διαστημική πτήση Ο Ρίγκαν, στην μνημόσυνη δέηση, με λίγες λέξεις, δίνει το στίγμα της τραγωδίας: «Μερικές φορές τυχαίνει να συμβαίνουν οδυνηρά πράγματα. Είναι όλα μέρος της διαδικασίας για την εξερεύνηση και την ανακάλυψη. Είναι όλα μέρος της δοκιμής για την επέκταση των ανθρώπινων οριζόντων».
Τι έφταιξε στην περίπτωση του Τσάλεντζερ και προέκυψε το τραγικό αποτέλεσμα; Οπως πάντα κάποια τεχνική βλάβη, οι πολύ άσχημες καιρικές συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η εκτόξευση, καθώς και το «κενό αέρος» στη συνεννόηση των τεχνικών της NASA με τους μάνατζερ της. Οι μηχανικοί της NASA είχαν εντοπίσει τον πιθανό κίνδυνο από τη συγκεκριμένη τεχνική βλάβη και είχαν ενημερώσει σχετικά τους μάνατζερ. Οι οποίοι όμως δεν θεώρησαν ότι υφίστατο ουσιαστικός κίδυνος για την επιτυχία της εκτόξευσης. Ως συνήθως, υπήρχε και η «άνωθεν» γραφειοκρατική πίεση για τη μη αναβολή της επιχείρησης εκτόξευσης. Τελικά, το «κοκτέιλ» προβλημάτων και ασυνεννοησίας οδήγησε στο τραγικό αποτέλεσμα, «τσαλακώνοντας» άσχημα την υπόληψη της NASA.
Ακολουθεί το 'κεφάλαιο Κολούμπια'. Την 1η Φεβρουρίου του 2003 το διαστημικό λεωφορείο Κολούμπια, ένα τέταρτο πριν την ασφαλή επιστροφή του στη Γη, εκρήγνυται στον αέρα, κομίζοντας μνήμες Τσάλεντζερ στους Αμερικανούς. Τα επτά μέλη του πληρώματος χάνουν τη ζωή τους και η γιορτή της NASA για τα 45 χρόνια από την ίδρυσή της αμαυρώνεται, με πολλούς ειδικούς να της επιρρίπτουν ευθύνες για την καταστροφή, εστιάζοντας στα γερασμένα στελέχη, στο μειωμένο προσωπικό που δεν φροντίζει όσο πρέπει για την ασφάλεια στα προγράμματα των διαστημικών λεωφορείων κ.α.
Πρόσφατα, αρκετοί αμφισβήτησαν την αξία των επανδρωμένων πτήσεων και των πειραμάτων αφού θεωρούν ότι γίνονται για εμπορικούς λόγους και δεν προσφέρουν το παραμικρό στην επί Γης επιστήμη. Συν τοις άλλοις, η μείωση του προϋπολογισμού της NASA, που τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας και τής οικονομικής κρίσης, έχει συρρικνωθεί κοντά στο 40%, μάλλον δεν βοηθά ιδιαίτερα την όλη κατάσταση.
Και κάπως έτσι, τα ερωτήματα αφορούν πλέον το μέλλον. Μόλις 21 μήνες μετά το πρώτο τραγικό δυστύχημα του Απόλο 1, η NASA πετούσε ξανά. Ο χρόνος ανάνηψης από την έκρηξη του Τσάλεντζερ ήταν λίγο μεγαλύτερος αλλά πάλι δεν έφτασε καν τα τρία χρόνια. Τα αμερικανικά έντυπα, κατά καιρούς, προσπαθούν να ανυψώσουν το πεσμένο ηθικό, αναφερόμενα σε «έθνη που κάποια στιγμή, είναι απόλυτα λογικό να είναι πολύ κουρασμένα για να είναι γενναία» ( sic ). Κι ακόμη για «τις λαμπερές νύχτες των πτήσεων του Απόλο» που πρέπει να επαναληφθούν. Σε μια εποχή που η «αυτοκρατορία» πολλαπλώς αμφισβητείται και -σε κάποιον βαθμό- κλυδωνίζεται, το ερώτημα που τίθεται είναι πόσο υπάρχει πλέον η θέληση και -κυρίως- το όραμα. Στη NASA κυριαρχεί η σιωπή – μια σιωπή όμοια με αυτήν του αχανούς διαστήματος που φιλοδοξεί να κατακτήσει…
σχόλια