Ο Μίνωας, η ελιά και η αιθαλομίχλη
του Θόδωρου Δρόσου *
Υπάρχουν άραγε ωραιότερες χειμωνιάτικες στιγμές από αυτές μιας παρέας δίπλα από το τζάκι ; Πολλές φορές είχα ακούσει να λένε σε τέτοιες συντροφιές, οι ειδήμονες , ότι τη καλύτερη ποιότητα φωτιάς τη πετυχαίνεις με τα ξύλα ελιάς, ιδιαίτερα δε με τις ρίζες της. Αργότερα παρατήρησα ότι τα καυσόξυλα ελιάς είναι και λίγο ακριβότερα από τα υπόλοιπα. Ποτέ όμως δεν μπορούσα να φανταστώ ότι το κούτσουρο που έβαζα στο τζάκι θα έκρυβε ιστορία μεγαλύτερη σε ηλικία από τη δική μου, του μάστορα που έφτιαξε το τζάκι, των φίλων μου που καθόμασταν γύρω από αυτό, αλλά και του σπιτιού του ίδιου μαζί.
Μπορεί οι συνθήκες να έχουν αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια και η οικονομική κατάσταση να οδηγεί πολύ κόσμο στην απόγνωση, γεγονός που σημαίνει ότι το τελευταίο πράγμα που θα σκεφτόταν κάποιος πάνω στην απελπισία, του να βρει κάτι για να ζεστάνει το σπίτι του, θα ήταν μια απάντηση στον προβληματισμό, τι ξύλο είναι αυτό που βάζω στη φωτιά μου;
Διαμένοντας στην Κρήτη εδώ και τουλάχιστον ένα χρόνο, από καθαρά προσωπική επιλογή, δεν ήταν λίγες οι φόρες που έπιασα τον εαυτό μου να ξεφυλλίζει διάφορα βιβλία γύρω από την ιστορία του νησιού. Πραγματικά όμως δεν κατάφερα πουθενά να βρω, σε όλο το μήκος της ιστορίας του, μεγαλύτερο αφανισμό δέντρων από αυτόν που πραγματοποιείται τη τελευταία πενταετία. Σε αυτό το σημείο θα άξιζε να υπενθυμίσω ότι από τα Μινωικά έως και τα Ενετικά χρόνια κατασκευάζονταν πλοία(πολεμικά ή μη) σε μικρότερη ή μεγαλύτερη συχνότητα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στο ναυπηγείο που λειτουργούσε από τον 12ο αιώνα έως το 1770 στη Χώρα Σφακίων, όπου και καταναλώνονταν τεράστιες ποσότητες ξυλείας, εάν δεν απαγορεύονταν από ένα ορισμένο σημείο και μετά ,από τους Ενετούς, η ξύλευση, δε θα σώζονταν επ’ ουδενί έως τις μέρες μας ούτε το δάσος του Αγίου Νικολάου, μέσα στο φαράγγι της Σαμαριάς, αλλά ούτε και αυτά της Ανώπολης, Αράδαινας και Αγίου Ιωάννη. Μπορεί όμως τη μεγαλύτερη καταστροφή στην αποψίλωση των δασών αλλά και των ελαιώνων να την προξένησε ιστορικά η φωτιά, άλλοτε από φυσικά και άλλοτε από όχι τόσο, αίτια, η αφάνιση όμως που πραγματοποιείτε σήμερα οφείλετε αποκλειστικά στην ανθρώπινη παρέμβαση.
Παραδοσιακοί, αιωνόβιοι τις περισσότερες φορές, ελαιώνες, δέντρα ορόσημα, τοπόσημα και μνημειακά, σε διάφορα σημεία του νησιού, καθώς και δασική χλωρίδα μοναδικής αξίας, πέφτουν ηρωικά θύματα, από τα αναρίθμητα αλυσοπρίονα και τις μπουλντόζες στο βωμό της εφήμερης υπερβολικής ζήτησης καυσόξυλου, του εμπορικού υπερκέρδους, της παραοικονομίας και της φρενίτιδας που επικρατεί τους τελευταίους χειμώνες γύρω από τις λέξεις κλειδιά, όπως καυσόξυλο, ξυλόσομπα, πέλετ, καδρόνια και ένας θεός ξέρει τι άλλο. Μια φρενίτιδα που αναβιώνει όλο και πιο επικίνδυνα κάθε χειμώνα και πολύ πιθανόν να οφείλεται σε παραισθησιογόνες αναθυμιάσεις της αιθαλομίχλης.
Κι όμως απ’ ότι φαίνεται υπάρχει λύση. Τόσο στη Κέρκυρα, όσο και στη Περιφέρεια Δωδεκανήσου, οι αρμόδιες Δασικές Υπηρεσίες αποφάσισαν να απαγορεύσουν κάθε είδους υλοτομία στις περιοχές αρμοδιότητας τους, χωρίς έγγραφη άδεια. Και αν αυτό συνέβη για όλα τα δασικά είδη χλωρίδας, δε θα μπορούσε στη περίπτωση της Κρήτης να συμπεριληφθούν και οι ελαιώνες «χονδροελιάς» , εφόσον χαρακτηριστούν διατηρητέα μνημεία της φύσης, δίνοντας έτσι λύση στο πρόβλημα και καλύπτοντας ένα κενό στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο ;
Εάν όμως κάτι τέτοιο συνέβαινε, θα προέκυπταν αβίαστα, δυο ερωτήματα.
Θα αρκούσε μόνο μια τέτοια διάταξη για να προστατευτούν όλα αυτά τα σημαντικά οικοσυστήματα; Και εκτός αυτού, τι μας έχει διδάξει το παρελθόν από άλλες αντίστοιχες απαγορευτικές διατάξεις;
Κοινός παρονομαστής στη προβληματική και των δυο ερωτημάτων είναι το μορφωτικό επίπεδο της κοινωνίας και η παιδεία αυτής εν γένει. Καθώς όμως η παιδεία μιας κοινωνίας δεν αντικατοπτρίζεται μέσα από πανεπιστημιακά πτυχία, αλλά μέσα από την ουσιαστική και διαχρονική επαφή της, με την ιστορία και τη φύση. Μέσα από τα σημαντικά ήθη και έθιμα της κάθε τοπικής κοινωνίας που με σεβασμό περιγράφουν, ενώ ακόμα και μερικές φορές εξυμνούν, τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης . Τα διδάγματα αυτά που η προέλευση τους χάνεται στο πέρας του χρόνου, είναι κάποιοι από τους λόγους που συντέλεσαν και βοήθησαν ώστε να βρισκόμαστε σήμερα μάρτυρες ενός πολιτισμού.
Ποιοι όμως θα μπορούσαν να διαφυλάξουν, να αναβιώσουν και να καθιερώσουν, τα ξεχασμένα πολλές φορές, ήθη και έθιμα της τοπικής κοινωνίας, συμβάλλοντας έτσι στη διαχρονική συνέχεια της γνώσης αλλά και της ηθικής της κοινωνίας; Ποιος άλλος από τα ίδια της τα μέλη, δηλαδή εμάς του ίδιους. Καθώς όμως, ο άνθρωπος, έχει αποδειχτεί ότι μέσα από συλλογικότητες κατάφερε τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του, μήπως είναι λίγο αργά για την αναζήτηση στην εξαίρεση του κανόνα;
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συλλογικότητας που υφίστανται σε όλη την Ελλάδα, είναι οι κατά τόπους πολιτιστικοί σύλλογοι. Παρόμοιο όμως παράδειγμα με αυτό της Κρήτης, όπου τέτοιοι σύλλογοι υπάρχουν και στα πιο απομακρυσμένα χωριά, ενώ η κοινωνική τους αποδοχή χαρακτηρίζεται από τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας που εκπροσωπούν, δεν απαντιέται στην υπόλοιπη Ελλάδα. Έτσι προκύπτει ότι η συλλογικότητα που θα μπορούσε να πράξει τα παραπάνω σε τοπικό επίπεδο, δεν είναι άλλη, παρά ο πολιτιστικός σύλλογος της κάθε τοπικής κοινωνίας, που είναι και ο ουσιαστικός θεματοφύλακας των τοπικών πολιτιστικών αξιών της. Με την βοήθεια των πολιτιστικών συλλόγων μπορεί να επιτευχθεί, πέραν της συνέχειας των παραδόσεων, η ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας πάνω στις επιπτώσεις, τόσο του φαινομένου της αφάνισης των παλαιών κρητικών ελαιώνων, όσο και αυτού της καλπάζουσας λαθροϋλοτομίας. Ενώ ακόμα θα μπορούσε ενδεχομένως να ενεργοποιήσει μηχανισμούς ενημέρωσης(ομάδες πολιτών) των αρμόδιων οργάνων, καθώς αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους ένεκα των καταστάσεων.
Καθώς ο προβληματισμός σε όλη τη πορεία της σκέψης μου έως τώρα, εντοπίζεται κυρίως στη περίπτωση της Κρήτης και τη καταστροφή των αρχαίων ελαιώνων και της δασικής χλωρίδας, πολύ εύκολα θα μπορούσε κάποιος που δεν έχει καμία σχέση με το νησί να έχει αλλάξει ήδη σελίδα ή να έχει αδιαφορήσει γι’ αυτό το κείμενο. Αυτός ο κάποιος θα μπορούσε να ήταν ο καθένας από εμάς που θα αρνούνταν να διαβάσει και να ακούσει προβλήματα που συμβαίνουν έξω από το προσωπικό του κύκλο επιρροής , που έχει χαράξει η αντίληψη της μικροκοινωνίας που τον διακατέχει. Δυστυχώς το πρόβλημα της παράνομης υλοτομίας (δασικής χλωρίδας κατά κανόνα) είναι πανελλαδικό και θα ήταν άστοχο να θιχτεί ελαφρά τη καρδία. Θα είχε αξία να θυμηθούμε την περίπτωση της Καρδίτσας όπου ακόμα και σήμερα(έχουν περάσει δυο χρόνια από το γεγονός) προκαλεί εντύπωση η θρασύτητα των λαθροϋλοτόμων που δεν δίστασαν εν μια νυκτί να ξυλεύσουν τις ογκωδέστατες βελανιδιές του κεντρικού πάρκου της πόλης. Η αξία του παραπάνω γεγονότος που μνημονεύεται, έγκειται στο ότι τα κίνητρα των λαθροϋλοτόμων δεν είναι αμιγώς οικονομικά, αλλά ενέχουν στοιχεία αντίδρασης και αισθήματα εκδίκησης προς τη κοινωνία.
Εν κατακλείδι, ο καθένας από τη μεριά του μπορεί και οφείλει, να είναι υποψιασμένος καταναλωτής και να επιλέγει πολύ προσεχτικά τα προϊόντα που περνούν το κατώφλι του σπιτιού του. Και ίσως την επόμενη φορά που θα αντικρίσει ο καθένας από εμάς μια στοίβα ξύλα, να αναρωτηθεί δυο τρία πράγματα παραπάνω.
*Ο Θόδωρος Δρόσος είναι αρχιτέκτονας τοπίου και διαμένει στο Μέρωνα Ρεθύμνου
σχόλια