[Από τον Βασίλη Καψάσκη]
Μπορείτε να μας περιγράψετε την Αθήνα με δικά σας λόγια;
Η Αθήνα είναι μια πόλη ισχυρών αντιφάσεων. Το ιστορικό της κέντρο είναι δυσανάλογα μικρό σε σχέση με τις αχανείς και πυκνά δομημένες ζώνες που το περιβάλλουν. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι το ιστορικό κέντρο έχει αποδυναμωθεί από κτίρια αντικειμενικού ενδιαφέροντος, συμβολικής προβολής ή ιστορικής πυκνότητας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας αμηχανίας που πρέπει οπωσδήποτε να ξεπεραστεί. Από την άλλη, στην Αθήνα λειτουργεί αποτελεσματικά η προβολή ενός συλλογικού φαντασιακού για τη σημασία και την ιστορική παρουσία της πόλης, που, συχνά, μοιάζει να είναι πιο ισχυρό από την ίδια, την πραγματική πόλη. Η Αθήνα είναι μια πόλη με τεράστιες δυνατότητες προς την κατεύθυνση της ταυτότητας μιας διεθνούς μητρόπολης, μια ιδιότητα που έδειξε να προσεγγίζει το 2004. Η όψη της και η λειτουργία της δικαιολογούνται και υπαγορεύονται από το γεωγραφικό της στίγμα. Είναι μια πόλη του Νότου (έχοντας κέντρο βάρους την ανάγνωση της πόλης από τη σκοπιά του δυτικού κόσμου) και γι' αυτό παρουσιάζει ένα συχνά ελκυστικό (αλλά όχι πάντα) μείγμα Μεσογείου, Βαλκανίων και Εγγύς Ανατολής. Είναι μια πόλη γοητευτικά άσχημη. Η ιδιαιτερότητά της μπορεί να εκτιμηθεί από έναν επισκέπτη που είναι έμπειρος στην κατανόηση των αστικών αντιφάσεων, αλλά για έναν μέσο τουρίστα η Αθήνα παραμένει μια πόλη στα όρια του πολιτισμένου κόσμου. Για τους κατοίκους της, η Αθήνα είναι μία δύσκολη πόλη, με σοβαρό έλλειμμα εσωτερικής δημοκρατίας, αλλά με θύλακες αναμφισβήτητης γοητείας και συναισθηματικές «λίμνες» που δημιουργούν την απαραίτητη συγκολλητική ουσία.
Από αρχιτεκτονική άποψη, τι το ενδιαφέρον έχει;
Η νεότερη Αθήνα, δηλαδή η πόλη μετά το 1830, είναι ένα παλίμψηστο. Αυτό που έχει ενδιαφέρον και που παρουσιάζεται ως πρόκληση για τη σύγχρονη πόλη είναι η αυτοσυνειδησία της και η αυτοπεποίθησή της. Είναι όλα εκεί. Αρκεί η Αθήνα να κατανοήσει ότι πρέπει να παίξει στη διεθνή σκακιέρα του city branding με έναν τρόπο που να προκαλέσει ρήγματα στην έως τώρα στερεότυπη εικόνα της. Η Αθήνα πρέπει να πείσει για δύο πράγματα που σε μια πρώτη ανάγνωση μοιάζουν αντίθετα: για τη μοναδικότητά της αλλά και για τις συγγένειες. Η μοναδικότητα της αρχιτεκτονικής ιστορίας της πόλης μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητή. Η Αθήνα πρέπει να καλλιεργήσει την εικόνα του «μοναδικού» αττικού νεοκλασικισμού, ως παραφυάδα του ευρωπαϊκού ρεύματος του 19ου αιώνα, να πείσει ότι διαθέτει μια εντυπωσιακή συλλογή από μεσογειακό Bauhaus και να τολμήσει ακόμα να μιλήσει για τα πολλά και καλά κτίρια που διαθέτει από τις δεκαετίες του 1950, του 1960 και του 1970. Πρέπει, όμως, να τα καθαρίσει, να τα πιστέψει και να τα προβάλλει ως κομμάτια μιας συναρπαστικής αστικής περιπέτειας. Επίσης, θεωρώ αδιανόητο να μην έχει προβάλει η Αθήνα τον εαυτό της ως μία αρχαία-καινούργια πόλη και να μη διαφημίζεται ως το πιο ρομαντικό και ελκυστικό αστικό πείραμα δημιουργίας μιας πρωτεύουσας στην άκρη της Ευρώπης του 19ου αιώνα.
Πολλοί κάτοικοί της βλέπουν στην εικόνα της Αθήνας μια μεγαλούπολη που υποφέρει και χάνεται μέσα σε μια απροσδιορίστου ύφους χαοτική πολυφωνία. Μήπως, όμως, είναι αυτή ακριβώς η πολυφωνία που την κάνει γοητευτική;
Η ανάγνωση μιας πόλης σαν την Αθήνα ως γοητευτικής δεν είναι απλή υπόθεση. Καθώς η Αθήνα δεν είναι η Πράγα ή η Ρώμη, με εξωστρεφή, δηλαδή, αστική αισθητική, απαιτεί από τους κατοίκους-χρήστες-επισκέπτες της χρόνο για να την κατανοήσουν. Αντικειμενικά είναι μια χαοτική πόλη αλλά και αυτό εξαρτάται από το σημείο και τη στιγμή. Αν περπατάς σε μία πάροδο της Αποστόλου Παύλου, η εικόνα και ο ρυθμός της πόλης είναι γαλήνιοι, αλλά αν βρεθείς στην Κλαυθμώνος με πορεία, η ατμόσφαιρα αλλάζει. Η πολυφωνία της Αθήνας μπορεί να μετρήσει στα θετικά της πόλης, αν μείνουμε στην ιστορική διαστρωμάτωση, την αισθητική συνύπαρξη αντιθετικών ρευμάτων, στα πλήθη με διαφορετική ιδιωτική σχέση με την πόλη. Χρειάζεται, όμως, μεγάλη προσοχή μην πέσουμε στην παγίδα του εξωραϊσμού της αστικής παθογένειας. Η Αθήνα πρέπει να βελτιωθεί, αλλά για να βελτιωθεί, πρέπει να ωριμάσει. Σήμερα, η Αθήνα είναι μια πόλη με ανώριμη συμπεριφορά, σπασμωδικές και ασύνδετες κινήσεις και βαθιά εσωτερικά ρήγματα. Αυτή η συνθήκη επιτείνει την αρνητική ανάγνωση της κατά τα άλλα, δυνητικά, γοητευτικής πολυφωνίας.
Ποια είναι τα τρία πρώτα πράγματα που θα μπορούσε να κάνει ένας δήμαρχος για να βελτιώσει αμέσως την εικόνα της πόλης;
Ο δήμαρχος έχει, δυστυχώς, να παλέψει με μια σκληρή γραφειοκρατία. Αλλά πέρα από τα αυτονόητα, όπως είναι η σχολαστική καθαριότητα της πόλης και η εγγύηση της ασφάλειας των πολιτών, ένας δήμαρχος πρέπει να εμπνέει τη δημιουργικότητα της πόλης. Μια πόλη είναι επιτυχημένη όταν περπατάς στους δρόμους της και τα ερεθίσματα που παίρνεις σε ωθούν να κάνεις πράγματα, να δεις φίλους, να σκεφτείς θετικά. Η άμεση βελτίωση της εικόνας της Αθήνας θα μπορούσε να γίνει με:
- Καθαίρεση όλης της μουντζούρας στην οποία είναι κυριολεκτικά βυθισμένη η πόλη.
- Ανάπτυξη και φροντίδα του πρασίνου.
- Τολμηρή επέμβαση στις άθλιες ταράτσες της πόλης.
ΕΜΣΤ, Εθνική Πινακοθήκη, Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος, Re-thinkAthens... Τελευταία, η Aθήνα φαίνεται να προσπαθεί πεισματικά ν' αλλάξει πρόσωπο. Είναι στον σωστό δρόμο; Αρκούν αυτές οι επιμέρους προσπάθειες ή χρειάζεται ένα γενικό σχέδιο;
Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες που αναφέρετε είναι θετικές και καλοδεχούμενες. Δημιουργούν μικρές «βόμβες» νέων δράσεων και μπορούν να διαχύσουν στο περιβάλλον θετική επίδραση. Η ανάδυση νέων τοπόσημων είναι πολύ σημαντική υπόθεση για την Αθήνα, που αν δεν είχε τους λόφους της, θα είχε το πιο ανιαρό skyline του κόσμου. Ακόμα και η πολυσυζητημένη υπόθεση της Πανεπιστημίου, που έχει διχάσει την κοινή γνώμη, πιστεύω ότι μπορεί να είναι ευεργέτημα για την Αθήνα. Στο χέρι της κοινωνίας είναι να δώσει το αποτύπωμά της. Η πόλη είναι δική μας. Εμείς την κρατάμε ζωντανή.
Αλλά μία πόλη, πόσω μάλλον η Αθήνα, είναι κάτι πέρα από το άθροισμα των κτιρίων της. Aς μην ξεχνάμε ότι ο κτιριακός πλούτος της Αθήνας συμβάλλει περισσότερο σε ένα αφήγημα, αφού λίγα κτίρια, ας πούμε 50-60 κτίρια στο ιστορικό κέντρο, είναι αντικειμενικά σπουδαία αρχιτεκτονήματα και μπορούν να εκτιμηθούν ανεξάρτητα από το περιβάλλον ή την κοινωνία που τα γέννησε.
Η Αθήνα προσφέρει, λοιπόν, μια αφήγηση, σαν κύμα ή τεθλασμένη γραμμή, μέσα στην οποία υπάρχει η προσωπική ιστορία του καθενός μας.
Αν κρατούσαμε μόνο τα σημαντικά κτίρια, τότε οι περισσότερες πόλεις του κόσμου θα έχαναν ολόκληρα τετράγωνα, η δε Αθήνα θα αφανιζόταν.
Αυτό που μπορεί να βοηθήσει την Αθήνα είναι οι παρεμβάσεις ανά διαμέρισμα με γνώμονα τη φυσιογνωμία και τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε γειτονιάς. Είναι σημαντική παράμετρος η δημιουργία συνθηκών για την αύξηση της προσωπικής ευτυχίας των πολιτών. Δύο δρόμους χρειάζεται μια μεγαλούπολη. Από τη μια, η δημιουργία συμβόλων, τοπόσημων, υπερτοπικών αξιοθέατων, πυρήνων παραγωγής πλούτου και γοήτρου με γνώμονα έναν ευρύτερο και σύνθετο γεωπολιτικό χάρτη, και, από την άλλη, χειρουργικές επεμβάσεις στον αστικό ιστό με στόχο τη βελτίωση του μικροκλίματος, αισθητικού, ιστορικού και κοινωνικού, με δημιουργία θυλάκων «ευτυχίας».
Ποια είναι τα πέντε πιο αγαπημένα σας σημεία στην πόλη και γιατί;
- Η οδός Πατησίων από το Μουσείο έως την πλατεία Αμερικής, γιατί είναι η πατρίδα των παιδικών κι εφηβικών μου χρόνων. Επιστρέφω όταν μπορώ και απολαμβάνω ακόμα το βάθος του αστικού παρελθόντος.
- Τα στενά κάτω από το Ηρώδειο, γιατί διατηρούν σε σημεία την κλίμακα της παλιάς, αθηναϊκής γειτονιάς.
- Η πλατεία Συντάγματος και η ατμόσφαιρα στις οδούς Νίκης, Βουλής, Καραγεώργη της Σερβίας, γιατί εκεί νιώθω την Αθήνα ως μια αστική μηχανή του χρόνου.
- Η Βασιλίσσης Σοφίας. Ακόμα και σήμερα είναι μία από τις ωραίες και ευχάριστες λεωφόρους. Αν είχε διατηρηθεί με τα παλιά της αρχοντικά, θα ήταν από τους ωραιότερους δρόμους της Ευρώπης.
- Οι οδοί Διδότου, Σίνα και Μασσαλίας, γιατί αποπνέουν έναν αέρα αστικής και ανέμελης ατμόσφαιρας. Έχουν μοναδικότητα.
Τι μπορούν να κάνουν οι ίδιοι οι Αθηναίοι για να αλλάξουν την εικόνα της πόλης τους;
Μπορούν να κάνουν πολλά. Και αυτό είναι το κλειδί. Πιστεύω πολύ στους Αθηναίους εκείνους πολίτες που νοιάζονται και φροντίζουν την πόλη. Γίνονται όλο και περισσότεροι και αυτό που συμβαίνει τα τελευταία τρία χρόνια με τις ομάδες πολιτών είναι ένα ελπιδοφόρο κοινωνικό φαινόμενο. Το δίκτυο αλληλεγγύης και διάθεσης προσφοράς έχει ήδη υφανθεί και μένει να δούμε την πολιτική του αντανάκλαση.
Οι Αθηναίοι μπορούν να κάνουν πολλά με την παρουσία τους. Η απουσία μας από την πόλη σκοτώνει την πόλη. Η παρουσία μας στα πάρκα, στους δρόμους, στα σινεμά, στα θέατρα, στα καφέ, στις συναυλίες, στους αρχαιολογικούς χώρους, ως συνήθεια, αυτονόητη αλλά και αγαπημένη, είναι μια καθημερινή ψήφος εμπιστοσύνης στην πόλη μας. Εμείς θα κρατήσουμε την πόλη. Εμείς θα την κληροδοτήσουμε στους επόμενους.
=====
Info
Ο Νίκος Βατόπουλος είναι δημοσιογράφος της «Καθημερινής» και δημιουργός της διαδικτυακής ομάδας πολιτών «Κάθε Σάββατο στην Αθήνα», που αριθμεί πάνω από 12.000 μέλη. Η διάλεξή του στο Ίδρυμα Άγγελου & Λητώς Κατακουζηνού (Αμαλίας 4, Αθήνα, 5ος όροφος, www.katakouzenos.gr) έχει τίτλο «Γιατί η Αθήνα ενδιαφέρει;» και θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 23 Οκτωβρίου στις 19.30. Για το πρόγραμμα των υπόλοιπων επτά διαλέξεων του κύκλου μπορείτε να ενημερωθείτε από εδώ.
σχόλια