Διακριτικά χτυπήματα καλυμμένα από φιλοφρονήσεις. Σκόπιμη απόκρυψη πληροφοριών. Άρνηση συνεργασίας με την υπόλοιπη ομάδα. Ο κατάλογος των μικρών παθητικών-επιθετικών συμπεριφορών που αντιμετώπισε η Κάθριν από έναν ανώτερο συνάδελφο της στο γραφείο, σε μεγάλο εκδοτικό οίκο των ΗΠΑ συσσωρευόταν σιγά σιγά επί σειρά ετών, όπως λέει στο BBC.
«Ένιωθα ότι με χειραγωγούσαν και με έλεγχαν διακριτικά», θυμάται. «Ήταν πολύ απογοητευτικό και με έκανε να αισθάνομαι ανίσχυρη». Τώρα εργάζεται ως συγγραφέας και life coach.
Όπως τονίζει, τα σχόλια του συναδέλφου της επηρέαζαν και το υπόλοιπο γραφείο, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα εχθρότητας και δυσαρέσκειας. Μόνο όταν άρχισε να σημειώνει τις συμπεριφορές σε ένα προσωπικό ημερολόγιο, η Catherine, μητέρα τριών παιδιών, μπόρεσε να δει πόσο τοξική ήταν η κατάσταση.
«Με βοήθησε να δω ότι η συμπεριφορά του συναδέλφου μου δεν ήταν στην πραγματικότητα φυσιολογική - να αναρωτηθώ τι συνέβαινε - και να αρχίσω να παίρνω ξανά τον έλεγχο της κατάστασης».
Ανησυχητικά, πολλοί εργαζόμενοι αναφέρουν ότι η παθητική-επιθετική συμπεριφορά όπως αυτή είναι ενδημική στον εργασιακό χώρο. Μια μικρή έρευνα του Μαΐου του 2022 από την υπηρεσία γλωσσικής διδασκαλίας Preply με έδρα τη Βοστώνη έδειξε ότι το 20% των 1.200 Αμερικανών ερωτηθέντων δήλωσαν ότι οι συνάδελφοί τους είναι οι άνθρωποι στη ζωή τους που είναι πιο πιθανό να επιδείξουν παθητικο-επιθετική συμπεριφορά - περισσότερο από τους φίλους ή την οικογένεια. Το 73% δήλωσε ότι έπρεπε να χειριστεί παθητικο-επιθετικά σχόλια της μιας ή της άλλης μορφής στη δουλειά - το 52% σε εβδομαδιαία βάση.
«Παρόλο που μπορεί να είναι πιο διακριτική και πιο δύσκολα εντοπίσιμη από την ανοιχτή επιθετικότητα ή την κακοποίηση, η παθητική-επιθετική συμπεριφορά στον εργασιακό χώρο μπορεί να είναι εξίσου επιβλαβής, τόσο για όσους την δέχονται όσο και για την ευρύτερη εταιρική κουλτούρα. Κανένας χώρος εργασίας δεν είναι ασφαλής από αυτές τις ύπουλες συμπεριφορές - αλλά οι εργαζόμενοι μπορούν να λάβουν μέτρα για να αποκρούσουν τις επιπτώσεις τους» σημειώνει η Megan Tatum, στο μεγάλο αφιέρωμα του BBC.
«Παριστάνοντας τον χαζό, κωλυσιεργώντας ή παραποιώντας»
Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα παθητικο-επιθετικών συμπεριφορών, εξηγεί ο Wladislaw Rivkin, αναπληρωτής καθηγητής οργανωσιακής συμπεριφοράς στο Trinity Business School του Δουβλίνου. Θα μπορούσε να περιλαμβάνει έναν συνάδελφο που παριστάνει τον ανόητο, καθυστερεί σκόπιμα μια σημαντική εργασία ή παραποιεί την πραγματική εκδοχή των γεγονότων για επιρρίψει τις ευθύνες στον συνάδελφο. Τέτοιοι άνθρωποι μπορεί επίσης να προσπαθούν να υπονομεύσουν την τεχνογνωσία ή την εμπιστοσύνη που απολαμβάνουν άλλοι συνάδελφοι, με πονηρά χτυπήματα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο φράσεις όπως «είσαι πολύ ευαίσθητος» και «χωρίς παρεξήγηση, αλλά...» ήταν μεταξύ εκείνων που κατατάχθηκαν ως οι πιο παθητικο-επιθετικές από τους εργαζόμενους στις ΗΠΑ στην ίδια δημοσκόπηση της Preply.
Αυτό που ενώνει όλα αυτά τα διαφορετικά παραδείγματα, όμως, είναι ότι αυτές οι συμπεριφορές επιτρέπουν σε έναν συνάδελφο να επιδείξει εχθρότητα προς έναν άλλο χωρίς να χρειάζεται να καταφύγει σε ανοιχτή επιθετικότητα που θα τον έφερνε αμέσως σε δύσκολη θέση, εξηγεί ο Rivkin.
Γι' αυτό το λόγο είναι τόσο συνηθισμένο στους χώρους εργασίας, όπου οι άνθρωποι αναμένεται να συμπεριφέρονται επαγγελματικά και ευγενικά, αλλιώς κινδυνεύουν να χάσουν τη δουλειά τους. «Τέτοιες συμπεριφορές αντικατοπτρίζουν έναν τρόπο να επιδεικνύει κανείς την αντίθεση, τη δυσαρέσκεια και την επιθετικότητα χωρίς να αψηφά τους κοινωνικούς κανόνες. Τέτοιες συμπεριφορές αφήνουν τον επιτιθέμενο σε σχετική ασφάλεια σε σύγκριση με τις πράξεις ενεργητικής επιθετικότητας, καθώς μπορεί πιο εύκολα να αρνηθεί την επιθετικότητα».
Δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος τύπος ατόμου ή ρόλου που είναι πιο πιθανό να δρα παθητικο-επιθετικά. Υπάρχουν όμως ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που κάνουν ένα άτομο πιθανότερο «υποψήφιο» για να καταφύγει σε αυτού του είδους τη συμπεριφορά, προσθέτει ο Rivkin. Ένα παράδειγμα είναι ο μακιαβελισμός, κατά τον οποίο κάποιος χρησιμοποιεί τακτικά την πονηριά και τη χειραγώγηση για να πάει μπροστά. Υπάρχουν επίσης εκείνοι που απλώς δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν τα συναισθήματά τους με έναν πιο υγιή τρόπο και ελλείψει καλύτερης εναλλακτικής λύσης καταλήγουν στην παθητική επιθετικότητα.
Ο τρόπος λειτουργίας σε ένα εργασιακό περιβάλλον μπορεί επίσης να επηρεάσει το πόσο πιθανό είναι οι εργαζόμενοι να καταφύγουν σε παθητικο-επιθετικές συμπεριφορές, προσθέτει ο Sankalp Chaturvedi, καθηγητής οργανωσιακής συμπεριφοράς και ηγεσίας στο Imperial College Business School του Λονδίνου.
Για παράδειγμα, εάν οι εργαζόμενοι αισθάνονται ότι οι ανάγκες τους αγνοούνται τακτικά από τη διοίκηση, μπορεί να προκαλέσει ένα είδος απογοήτευσης που τους εξωθεί να βρουν διακριτικούς τρόπους δράσης. Το ίδιο ισχύει και για τους χώρους εργασίας που ασκούν μεγάλη πίεση ή για εκείνους που αφήνουν τους εργαζόμενους να αισθάνονται σύγχυση σχετικά με τον ρόλο τους ή τη συνολική δυναμική.
Όποια κι αν είναι η αιτία, όμως, ο αντίκτυπος αυτής της συμπεριφοράς τόσο στα άτομα που την δέχονται όσο και στην κουλτούρα του χώρου εργασίας στο σύνολό της μπορεί να είναι βαρύς.
Η Μαρία, η οποία εργαζόταν προηγουμένως στην εξυπηρέτηση πελατών, λέει ότι η συνεχής κακοποίηση από το παθητικό-επιθετικό αφεντικό της την έκανε να παραιτηθεί από την πορτογαλική εταιρεία για να φροντίσει την ψυχική της υγεία.
«Έφυγα εντελώς αποθαρρυμένη, νιώθοντας ανασφάλεια για τον εαυτό μου σε πολλά επίπεδα», λέει. Ένιωθε ότι δεν υπήρχαν όρια στα κακόβουλα σχόλιά του που μεταμφιέζονταν σε αστεία, με τη Μαρία και τα μέλη της ομάδας της να υπόκεινται σε χλευασμούς σχετικά με την εμφάνιση, τη σεξουαλικότητα και την προσωπική τους ζωή. «Στις ομαδικές συναντήσεις, στο τραπέζι της κουζίνας... έχω χάσει το μέτρημα πόσες φορές προκαλούσε τους ανθρώπους σε συναντήσεις ή ακόμα και σε emails και ομαδικές συζητήσεις».
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι που έρχονται τακτικά αντιμέτωποι παθητικο-επιθετική συμπεριφορά υποφέρουν από εξουθένωση, άγχος και χειρότερα επίπεδα ευδιαθεσίας, θετικών κινήτρων και ικανοποίησης από την εργασία, λέει ο Chaturvedi.
«Αυτές οι συμπεριφορές συχνά συνοδεύονται από αρνητικά συναισθήματα, τα οποία μπορεί να μεταφερθούν από τον έναν εργαζόμενο στον άλλο και να δημιουργήσουν ένα αρνητικό περιβάλλον για όλους. Σε επίπεδο εταιρείας, αυτές οι παθητικο-επιθετικές συμπεριφορές έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα της εταιρείας, στη συμπεριφορά των συναδέλφων και αθροιστικά στην κουλτούρα του χώρου εργασίας».
Πώς το αντιμετωπίζουμε
Όσο επιζήμια και αν είναι τόσο για το προσωπικό όσο και για τις εταιρείες, η παθητική-επιθετική συμπεριφορά, άλλο τόσο δύσκολη, μπορεί να αποδειχθεί στη διαχείρισή της. Τα πονηρά σχόλια μπορούν εύκολα να διαψευστούν ή απλώς να περάσουν ως παρεξηγημένο αστείο, για παράδειγμα.
«Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά μπορεί να είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί από τους οργανισμούς, επειδή συχνά είναι πολύ λεπτή και πλάγια στη φύση της», λέει η Amanda Augustine, ειδική σε θέματα σταδιοδρομίας, στην υπηρεσία σύνταξης βιογραφικών σημειωμάτων TopCV, με έδρα τη Νέα Υόρκη. «Είναι αρκετά εύκολο για κάποιον που επιδεικνύει παθητικοεπιθετική συμπεριφορά να αρνηθεί οποιαδήποτε κακή πρόθεση πίσω από τις ενέργειές του ή να προσπαθήσει να χειραγωγήσει την κατάσταση ισχυριζόμενος ότι είναι το θύμα και όχι ο επιτιθέμενος».
«Η παθητική-επιθετικότητα θα υπάρχει πάντα στο χώρο εργασίας - αλλά οι ειδικοί λένε ότι υπάρχουν τρόποι να μετριάσετε τις επιπτώσεις αυτών των τοξικών συναδέλφων» σημειώνει η Megan Tatum.
Συχνά, οι παθητικo-επιθετικοί συνάδελφοι επιδιώκουν να ανταγωνιστούν αθόρυβα τους συναδέλφους τους για να αποσπάσουν μια αντίδραση, λέει η Augustine. Για να αντιδράσετε, η «καλύτερη γραμμή δράσης είναι να ελέγξετε τα συναισθήματά σας και να παραμείνετε ήρεμοι, ανεξάρτητα από το τι λέει ή κάνει ο συνάδελφός σας. Αν και αυτό είναι ευκολότερο να το λες παρά να το κάνεις, το να στερήσεις από τον συνάδελφό σου την αντίδραση που επιθυμεί θα σε βοηθήσει να βάλεις τέλος στην παθητική επιθετικότητά του».
Αν αυτό δεν λειτουργήσει, ίσως χρειαστεί να ειδοποιήσετε κάποιον στην εταιρεία για τη συμπεριφορά αυτών των ατόμων. Οι εργαζόμενοι έχουν πάντα τη δυνατότητα να συζητήσουν απευθείας με το ίδιο το άτομο, αλλά, δεδομένου ότι οι παθητικο-επιθετικοί συνάδελφοι είναι συχνά «διάνοιες» στη διακριτική χειραγώγηση στον εργασιακό χώρο, αυτή μπορεί να μην είναι η σωστή οδός.
Αντ' αυτού, ίσως αποδειχθεί χρήσιμο να κανονίσετε μια κοινή συνάντηση με έναν προϊστάμενο για να αντιμετωπίσετε το ζήτημα - μία κατάσταση στην οποία ορισμένοι εργαζόμενοι μπορεί να αισθάνονται πιο ασφαλείς.
«Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι σημαντικό να έχετε σαφείς αποδείξεις για τη συμπεριφορά», προτείνει ο Rivkin, για να αποφύγετε τις διαψεύσεις και τις κατηγορηματικές αρνήσεις. Χρήσιμο ίσως είναι και το να περιγράψετε γραπτώς συγκεκριμένα παραδείγματα παθητικο-επιθετικής συμπεριφοράς εκ των προτέρων και να περιγράψετε λεπτομερώς τον αντίκτυπό τους τόσο στον εαυτό σας όσο και στα μέλη της ομάδας σας.
Είναι επίσης καθήκον των εταιρειών να προλάβουν την παθητική-επιθετικότητα που δηλητηριάζει τους χώρους εργασίας, πριν οι συνάδελφοι βρεθούν σε δυσάρεστες -ακόμη και τοξικές- καταστάσεις. Ο Chaturvedi λέει ότι οι εργοδότες πρέπει να εξοπλίσουν τους επικεφαλής των ομάδων με τις δεξιότητες που χρειάζονται για να εντοπίζουν και να αντιμετωπίζουν την παθητική-επιθετική συμπεριφορά.
«Αυτοί οι ηγέτες πρέπει να εκπαιδευτούν ώστε να παρατηρούν τις λεπτές συναισθηματικές ενδείξεις και τα μοτίβα σε αυτές τις συμπεριφορές».
Σε πολλές περιπτώσεις, οι εταιρείες αποτυγχάνουν να παρέχουν αυτή την βαθιά εκπαίδευση των στελεχών, γεγονός που εγκυμονεί τον κίνδυνο να μην είναι σε θέση να εντοπίσουν ή να χειριστούν τα περιστατικά που θα τους αναφερθούν.
Πολύ συχνά, αυτό αφήνει το έργο του χειρισμού ενός παθητικο-επιθετικού συναδέλφου στον εργαζόμενο, αναγκάζοντάς τον να επιλέξει ανάμεσα στο να αντιμετωπίσει μια δυνητικά αμήχανη αντιπαράθεση και το να υπομείνει ένα τοξικό περιβάλλον στο γραφείο.
Για την Catherine, η μεταμόρφωση της δικής της συμπεριφοράς -αλλάζοντας την επικοινωνία της ώστε να είναι πιο διεκδικητική και άμεση- βοήθησε να μετριάσει τη ζημιά που προκαλούσε ο προϊστάμενός της. Για τη Μαρία, ωστόσο, η λύση δεν ήταν εξίσου προφανής- όχι μόνο κατέληξε να εγκαταλείψει την εταιρεία της, αλλά αναφέρει επίσης παρατεταμένες επιπτώσεις από το τοξικό περιβάλλον. Τώρα, έχοντας πάρει λίγο χρόνο μακριά από την εργασία της για να ασχοληθεί με την ψυχική της υγεία μετά την εμπειρία αυτή, η Μαρία λέει ότι ψάχνει διστακτικά για την επόμενη δουλειά. «Ήταν δύσκολο να βγω ξανά στην αγορά, αλλά πρέπει να παραμείνω θετική».
Με πληροφορίες από BBC
