Η απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας είναι μια δύσκολη, γραφειοκρατική και χρονοβόρα υπόθεση. Η δημιουργία της Ειδικής Γραμματείας Ιθαγένειας (Αύγουστος '17), επικεφαλής της οποίας τέθηκε ο δρ. Λάμπρος Μπαλτσιώτης, αποσκοπεί ακριβώς, καθώς λέει, στην απλοποίηση αλλά και στη θεσμική κατοχύρωση των σχετικών διαδικασιών: στο διοικητικό «νοικοκύρεμα», στη μείωση του χρόνου αναμονής για την πολιτογράφηση ενήλικων αλλοδαπών, στην περαιτέρω διευκόλυνση όσων διαθέτουν golden visa καθώς και στην τακτοποίηση κάποιων χρόνιων εκκρεμοτήτων, όπως η απόδοση ιθαγένειας τόσο στους Κωνσταντινουπολίτες ομογενείς που έχασαν παλιότερα την τουρκική όσο και σε εκείνους τους Έλληνες Ρομά που τη στερούνται.
Ο 51χρονος συνομιλητής μου είναι ένας εξαίρετος επιστήμονας και εκπαιδευτικός με πλούσιο έργο πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο και στα ανθρώπινα δικαιώματα γενικότερα. Οι πολιτικοκοινωνικές ευαισθησίες του καθώς και οι τολμηρές αντιεθνικιστικές τοποθετήσεις του σε μια σειρά ζητήματα τον έκαναν επανειλημμένα «κόκκινο πανί» για τους αντιδραστικούς κύκλους, οι οποίοι τώρα σκούζουν ότι «θα μοιράσει αβέρτα ιθαγένειες» – ένας παραπάνω λόγος για να τον συμπαθήσεις! Ανάμεσα στα θέματα που θίξαμε είναι το καθεστώς της απόδοσης ιθαγένειας σήμερα σε Ελλάδα και Ευρώπη, το πόσο ελκυστική μπορεί να είναι η δυνατότητα εξαγοράς της με όρους όχι μόνο αναπτυξιακούς αλλά και πολιτικούς καθώς και η αξία της ιδιότητας του πολίτη καθαυτή.
Η ιδιότητα του πολίτη έχει αξία, δεν έχει τιμή, είναι η κληρονομιά της γαλλικής, της αμερικανικής καθώς και της ελληνικής επανάστασης.
— Ποιος είναι ο ρόλος της Ειδικής Γραμματείας Ιθαγένειας και ποιοι οι στόχοι της; Θα δώσει λύσεις εκεί όπου χρειάζονται;
Εκτιμώ πως ναι, γι' αυτό άλλωστε δέχτηκα αυτή την πρόκληση. Στοχεύουμε, καταρχάς, στην ολοκλήρωση των νομοθετικών αλλαγών του 2015 που έδωσαν εκ νέου τη δυνατότητα στη δεύτερη γενιά μεταναστών να λάβει την ιθαγένεια με ειδικές, πιο απλοποιημένες διαδικασίες. Αυτές αρχικά είχαν θεσπιστεί το '10, κρίθηκαν όμως αντισυνταγματικές το '12, για να επανέλθουν ολοκληρωμένες το '15 από την παρούσα κυβέρνηση.
Ακολουθούμε, δηλαδή, τις θεσμικές λύσεις που εφαρμόζονται στις περισσότερες χώρες της δυτικής Ευρώπης και μπορεί να έχουν επί μέρους προβλήματα, αλλά είναι τουλάχιστον προσαρμοσμένες στις σύγχρονες ανάγκες. Όσον αφορά την ανατολική Ευρώπη, εκεί ισχύουν πλέον κλειστά και βασισμένα στο δίκαιο του αίματος νομοθετικά πλαίσια, κατάσταση που θα χαρακτήριζα τραγική – με την έννοια αυτή, όντως ανήκουμε στη Δύση!
Κατά δεύτερο, το διοικητικό νοικοκύρεμα, ο λόγος που δημιουργήθηκε αυτή η γραμματεία, ήταν τα πολλά προβλήματα και οι καθυστερήσεις που παρατηρούνταν στην απόδοση ιθαγένειας εξαιτίας των γνωστών γενικότερων δυσλειτουργιών της δημόσιας διοίκησης σε πολλά επίπεδα, όπως η έλλειψη ηλεκτρονικής διασύνδεσης μεταξύ των υπηρεσιών. Εντάξει, δεν λέμε ότι θα τα επιλύσουμε όλα αύριο κιόλας, μπαίνουν όμως τουλάχιστον οι βάσεις για μια ριζική αναδιάρθρωση του τρόπου λειτουργίας του όλου συστήματος.
Τρίτος στόχος, οι θεσμικές παρεμβάσεις σε δύο κατευθύνσεις: α) Την εξάλειψη της δυνατότητας διαφθοράς και εξωθεσμικής μεσολάβησης απ' όπου κι αν προέρχονται, κάτι που σταδιακά γίνεται πράξη. Οι 300 ερωτήσεις που τίθενται πλέον στους υποψηφίους είναι στάνταρ, οπότε δεν μπορεί πλέον η κάθε επιτροπή να κάνει «τα δικά» της και β) Τη συμβολική ή πραγματική αποκατάσταση ομάδων ή διαδικασιών που δεν αρμόζουν σε ένα σύγχρονο κράτος δικαίου, όπως το ότι Κωνσταντινουπολίτες, από τους οποίους το τουρκικό κράτος αφαίρεσε την ιθαγένεια προ δεκαετιών, εξακολουθούν να θεωρούνται Τούρκοι πολίτες.
Προχωράμε, επίσης, σε μια σειρά άλλες παρεμβάσεις που έχουν καθυστερήσει επί μακρόν, π.χ. την απόδοση ιθαγένειας σε όσους Έλληνες Ρομά εξακολουθούν να τη στερούνται. Είναι, δε, δυστυχώς τέτοια η κατάσταση, ώστε δεν γνωρίζουμε καν πόσοι Ρομά συμπολίτες μας τη διαθέτουν!
— Διάβαζα πρόσφατα ότι η Κύπρος παρέχει πλέον τη δυνατότητα εξαγοράς ιθαγένειας. Υπάρχει, άραγε, κάποια σκέψη να γίνει αυτό και στην Ελλάδα;
Κοιτάξτε, καταρχάς μόνο τρεις χώρες στην Ευρώπη, η Κύπρος, η Μάλτα και η Βουλγαρία, καθώς επίσης και κάποια μικρά νησιωτικά κράτη στην Καραϊβική, εφαρμόζουν αυτή την πολιτική. Στις δύο πρώτες φαίνεται αρκετά επιτυχημένη, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, στην τρίτη όχι, ίσως λόγω της διαφορετικής φύσης των οικονομιών και της λειτουργίας του χρήματος σε Κύπρο και Μάλτα συγκριτικά με τη Βουλγαρία.
Αναφορικά με την Ελλάδα, δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση από πλευράς κυβέρνησης διότι, επιπλέον, η δυνατότητα εξαγοράς της ιδιότητας του πολίτη, πέρα από τις συμβολικές της προεκτάσεις, είναι από μόνη της ένα πολιτικό ζήτημα. Η ιδιότητα του πολίτη έχει αξία, δεν έχει τιμή, είναι η κληρονομιά της γαλλικής, της αμερικανικής καθώς και της ελληνικής επανάστασης. Αλλά και η οικονομία μας θεωρώ ότι δεν είναι τέτοιου τύπου. Τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. επίσης δεν διάκεινται θετικά απέναντι σε αυτό το μέτρο και ασκούν πιέσεις για την κατάργηση ή τη μεταβολή του.
— Λέγεται ότι οι χώρες που έχουν υιοθετήσει αυτό το μέτρο είδαν θετικά αποτελέσματα στην οικονομία τους. Ισχύει αυτό, κατά τη γνώμη σας;
Πράγματι, η απόδοση ιθαγένειας «λόγω επένδυσης», όπως λέγεται, θεωρείται ότι μπορεί, δυνάμει, να έχει ευεργετικό αποτέλεσμα στην οικονομία μιας χώρας. Θα δείτε δηλώσεις αξιωματούχων της Μάλτας και της Κύπρου καθώς και μελέτες που το υποστηρίζουν. Δεν υπάρχει, εντούτοις, κάποια εμπεριστατωμένη μελέτη που να αποδεικνύει ότι όντως τα οφέλη θα είναι αξιόλογα σε οικονομίες με το προφίλ της ελληνικής. Είναι στο ίδιο μοτίβο με εκείνες τις μελέτες για τα οφέλη από τη μαζική απόδοση ιθαγένειας.
Αλλά κι εκεί, ενώ δεν μπορεί να αμφισβητηθεί η συμβολή στο ΑΕΠ και στην είσπραξη φόρων, η μεταφορά της συμβολής στην ανάπτυξη από το αμερικανικό παράδειγμα στο ελληνικό είναι προβληματική, οπότε ας είμαστε επιφυλακτικοί. Βέβαια, η εισροή χρήματος στη χώρα είναι κάτι που όντως συμβαίνει με την απόδοση ιθαγένειας λόγω επένδυσης, όπως συμβαίνει και η «μη εξαγωγή» και μεταφορά από τη μαύρη οικονομία χρήματος, όταν αποδίδεις ιθαγένεια στον μεταναστευτικό πληθυσμό.
Υπάρχουν κι άλλα ζητήματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Για παράδειγμα, δεν έχουν όλοι οι αλλοδαποί υποψήφιοι επενδυτές τη δυνατότητα διπλής ιθαγένειας, π.χ. αν ένας Κινέζος αποκτήσει την ελληνική, χάνει την κινεζική. Οι Αμερικανοί, πάλι, που την έχουν, δεν δείχνουν γενικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για εξαγορά ξένης ιθαγένειας, γιατί εξυπηρετούνται από άλλες διμερείς συμφωνίες. Τώρα, το αν κάποια στιγμή η παρούσα ή κάποια άλλη κυβέρνηση θεωρήσει θετικό ένα τέτοιο μέτρο είναι μια υπόθεση εργασίας.
— Όσον αφορά τη δυνατότητα απόκτησης ιθαγένειας καθαυτή, πώς έχει σήμερα η κατάσταση; Ισχύει ότι ενώ άλλοι ταλαιπωρούνται χρόνια, κάποιοι άλλοι, π.χ. αθλητές, την αποκτούν πολύ πιο γρήγορα;
«Fast track» ιθαγένειες δεν δίνονται. Υπόψη ότι η Ελλάδα, όπως πολλές άλλες χώρες της Ε.Ε., έχουν εδώ και κάποια χρόνια υιοθετήσει τη λεγόμενη golden visa: επενδυτές πολίτες τρίτων χωρών που μπορούν να αποκτήσουν εδώ ένα ακίνητο άνω των 250.000 ευρώ δύνανται με τον τρόπο αυτό να «αγοράσουν» μια πενταετή άδεια παραμονής. Την ερχόμενη εβδομάδα θα θεσπιστεί το νομικό πλαίσιο ώστε, αν οι κάτοχοι αυτών των αδειών παραμονής θελήσουν να λάβουν την ελληνική υπηκοότητα, να δύνανται, ύστερα από επτά χρόνια, να αιτηθούν πολιτογράφηση.
Διευκολύνονται σε αυτό δηλαδή ως προς την επταετία, η οποία ισχύει για τους άλλους μετανάστες, οι άλλες προϋποθέσεις (π.χ. η γλώσσα) παραμένουν κοινές. Μέχρι και για τους αθλητές οι κανόνες έχουν πια αυστηροποιηθεί, «ελληνοποιήσεις σε μια νύχτα» δεν γίνονται!
— Ποιες κατηγορίες απόδοσης ιθαγένειας ισχύουν σήμερα;
Υπάρχουν, κατά βάση, τρεις διαφορετικές τέτοιες κατηγορίες: α) οι γεννημένοι ή μεγαλωμένοι στην Ελλάδα αλλοδαποί που μπορούν να αποκτήσουν την ιθαγένεια με απλές διαδικασίες, στην πράξη εντός 6-18 μηνών από την ημέρα της αίτησης, β) οι ομογενείς, οι οποίοι την αποκτούν συνήθως μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο και γ) οι ενήλικοι αλλοδαποί που ζητούν την πολιτογράφησή τους. Αυτοί είναι που ταλαιπωρούνται πραγματικά, καθώς από την ημερομηνία αίτησης χρειάζεται να περιμένουν από 3 έως 6 χρόνια, ανάλογα τον τόπο διαμονής – ένας ακόμα άμεσος στόχος μας είναι το διάστημα αυτό να μειωθεί τουλάχιστον κατά το ήμισυ. Σημειώστε ότι μιλάμε για ανθρώπους που διαβιούν στη χώρα κατά μέσο όρο 20,5 έτη.
Ο δρ. Λάμπρος Μπαλτσιώτης, επικεφαλής της Ειδικής Γραμματείας Ιθαγένειας από τον Αύγουστο του '17, είναι ιστορικός και νομικός με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις θεσμικές και νομικές μεταβολές, τις μειονότητες, τις πληθυσμιακές μετακινήσεις και την ιδιότητα του πολίτη στα Βαλκάνια κατά τον 19ο και 20ό αιώνα. Έχει εργαστεί στον Συνήγορο του Πολίτη ως ειδικός επιστήμονας στον Κύκλο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, συμμετείχε δε ενεργά στο πρόγραμμα του ΣτΠ «Ευνομία» σε τρίτες χώρες. Τη δεκαετία του '90 υπηρέτησε ως επόπτης/παρατηρητής σε εκλογικές αποστολές του ΟΑΣΕ στα Βαλκάνια και τον Καύκασο. Συνέβαλε στις νομοθετικές τροποποιήσεις για τη μειονοτική εκπαίδευση στη Θράκη στις αρχές της δεκαετίας του '00, στις μεταβολές του Κώδικα Ιθαγένειας το 2010, καθώς επίσης στις αλλαγές του νομικού πλαισίου της ιθαγένειας και δευτερευόντων πτυχών του μεταναστευτικού δικαίου το 2015. Διδάσκει στο Πάντειο και στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, έχει στο ενεργητικό του μελέτες, δημοσιεύσεις, επιμέλειες και συμμετοχές σε συλλογικά έργα, ενώ πέρσι εξέδωσε το πόνημα «Ο εχθρός εντός των τειχών» σχετικά με την τύχη της μουσουλμανικής μειονότητας της Εύβοιας, αφότου το νησί ενσωματώθηκε στην Ελλάδα (εκδ. Βιβλιόραμα).
σχόλια