Ένα φρικιαστικό περιστατικό βίαιης κακοποίησης ζώου συνέβη πριν από λίγες μέρες. Αυτή τη φορά το περιστατικό καταγράφηκε στην Ξάνθη όπου ένα άτυχο σκυλάκι, μόλις δύο μηνών, βρέθηκε με ακρωτηριασμένο πόδι και αυτιά καθώς και διάφορες μαχαιριές στο σώμα του. Πιο συγκεκριμένα τα άκρα και τα αυτιά του σκύλου φαίνεται πως είχαν κοπεί με μαχαίρι. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι θα πέθαινε αν δεν τον έβρισκε μια φιλόζωη η οποία έσπευσε καλώντας φιλοζωική της περιοχής η οποία και ανέλαβε να το περιθάλψει. Ακόμα χαροπαλεύει και οι δράστες του εγκλήματος δεν εντοπίστηκαν ποτέ. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο άλλωστε, ειδικά στις πιο μικρές κοινωνίες, οι τυχόν μάρτυρες να σιωπούν, συνήθως από φόβο «μην μπλέξουν».
Λίγες μέρες νωρίτερα θύελλα αντιδράσεων είχε προκαλέσει μια φωτογραφία η οποία εικόνιζε ένα σκυλί δεμένο στον προφυλακτήρα ενός αυτοκινήτου εν κινήσει να σέρνεται από τον οδηγό του οχήματος στην Κρήτη. Οι φωτογραφίες τις οποίες τράβηξε αυτόπτης μάρτυρας οδήγησαν στην σύλληψη του ηλικιωμένου οδηγού του οχήματος ο οποίος ισχυρίστηκε πως με αυτό τον τρόπο ήθελε να απομακρύνει το αδέσποτο σκυλί από το χωράφι του.
Αυτά είναι μόνο δύο από τα πιο πρόσφατα περιστατικά κακοποίησης ζώων συντροφιάς- έτσι όπως χαρακτηρίζονται και από την νομοθεσία τα σκυλιά και οι γάτες- που έχουν καταγραφεί στη χώρα μας. Όμως είναι πολύ περισσότερα και ακούμε γι αυτά σχεδόν καθημερινά. Μαθητές που κλωτσάνε μέχρι θανάτου γάτα λες και είναι μπάλα του ποδοσφαίρου, οπλίτες που πετούν έναν σκύλο σε γκρεμό, σκυλίτσα με τα μωρά της που κάποιοι επιχειρούν να κάψουν ζωντανή μαζί με τα κουτάβια της, μαζικές δηλητηριάσεις ακόμα και σκοποβολή με καραμπίνα, λιντσαρίσματα, απαγχονισμοί, σεξουαλική κακοποίηση, ακρωτηριασμοί, σκυλιά που πετιούνται από το μπαλκόνι και άλλα πολλά.
Η συμπεριφορά του να βλάπτει κανείς ζώα, είτε είναι παιδί είτε είναι ενήλικας, αποτελεί κλινικό σύμπτωμα συγκεκριμένων ψυχικών διαταραχών. Στην παιδική και εφηβική ηλικία οι παιδοψυχίατροι το χαρακτηρίζουν ως διαταραχή διαγωγής ενώ στους ενήλικες αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της αντικοινωνικής διαταραχής της προσωπικότητας.
Υπάρχει βέβαια και η παθητική βία όπως το να έχει κανείς ένα ζώο στο σπίτι και να μην το φροντίζει σωστά, τα βαρελόσκυλα των νησιών που είναι δεμένα μέρα-νύχτα, η αμέλεια εκείνων που έχουν ένα ζώο περιορισμένο σε ένα μπαλκόνι ή μια ταράτσα, τα σκυλιά που πετιούνται στον δρόμο επειδή μεγάλωσαν και δεν είναι πια χαριτωμένα, όλα αυτά είναι περιπτώσεις που κανονικά διώκονται από τον νόμο. Δεν χρειάζεται να τα βασανίζει κανείς για να τιμωρηθεί.
Τα ζώα σε όλες αυτές τις περιπτώσεις φαίνεται να αντιμετωπίζονται ως «πράγματα» και όχι ως έμβια όντα τα οποία βιώνουν τον πόνο και το πρόβλημα είναι ακριβώς αυτό, ότι τα ζώα, σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν θεωρούνται αντάξια των ανθρώπων αλλά είναι τελείως ασήμαντα.
Αν και στους περισσότερους από εμάς που ακούμε γι αυτά τα συμβάντα δημιουργούνται συναισθήματα φρίκης και αποτροπιασμού ωστόσο ως κοινωνία στο σύνολο φαίνεται ότι πάσχουμε από έλλειψη σεβασμού απέναντι στα ζώα και δη σε αυτά που ως είδος έχουμε επιλέξει να μας κάνουν συντροφιά- για να μη μιλήσουμε για τη βία που ασκείται στα παραγωγικά ζώα γιατί αυτή είναι μια άλλη μεγάλη κουβέντα.
Γιατί όμως κάποιος να κακοποιήσει ένα ανυπεράσπιστο ζώο; Τι είδους κίνητρα μπορεί να έχει; Πως σκέφτεται και τι νιώθει; (αν νιώθει). Και τελικά ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου που κακοποιεί τα ζώα;
Η απάντηση που δίνει καθηγητής της Κτηνιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και κτηνιατροδικαστής κ. Δημήτρης Δούκας είναι αφοπλιστική. «Η συμπεριφορά του να βλάπτει κανείς ζώα, είτε είναι παιδί είτε είναι ενήλικας, αποτελεί κλινικό σύμπτωμα συγκεκριμένων ψυχικών διαταραχών. Στην παιδική και εφηβική ηλικία οι παιδοψυχίατροι το χαρακτηρίζουν ως διαταραχή διαγωγής ενώ στους ενήλικες αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της αντικοινωνικής διαταραχής της προσωπικότητας».
Η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας είναι ένας σχετικά πρόσφατος όρος, ο οποίος εισήχθη, την δεκαετία του 1980, με σκοπό την αντικατάσταση των όρων «ψυχοπάθεια» και «κοινωνιοπάθεια» που κυριαρχούσε στο νομικό πλαίσιο. Κύρια χαρακτηριστικά της αντικοινωνικής διαταραχής είναι η χρόνια και παντελής αδιαφορία για τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τα δικαιώματα των άλλων ενώ χαρακτηριστική σε αυτά τα άτομα είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης, η αδυναμία συμμόρφωσης με τους ηθικούς και κοινωνικούς κανόνες και η ασταθής, παρορμητική και πολλές φορές επιθετική συμπεριφορά, η οποία οδηγεί τους πάσχοντες σε εμπλοκή με τον νόμο.. Τέλος, απουσιάζει πλήρως η ενοχή και η μεταμέλεια για τις πράξεις.
Ο κ. Δούκας του οποίου η διπλωματική εργασία άπτεται της σχέσης κακοποίησης ζώου και ψυχικής υγείας του θύτη σημειώνει ότι «Οι ενήλικες που κακοποιούν ζώα είναι πιο συχνά άνδρες και συνηθέστερα πρόσωπα με χαμηλά επίπεδα εισοδήματος και εκπαίδευσης. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία έχουν αυτή τη συμπεριφορά επειδή έμαθαν να αντιμετωπίζουν τα ζώα σαν εργαλεία, σαν αντικείμενα, χωρίς καμία συνέπεια για όλες αυτές τους τις πράξεις. Σημαντική συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ της κακοποίησης ζώων συντροφιάς με ελεγκτικές συμπεριφορές, π.χ. κακοποίηση του ζώου του (της) συντρόφου ως εργαλείου ελέγχου ή εκβιασμού. Μάλιστα, στις περιπτώσεις αυτές οι θύτες καθορίζουν εκ των προτέρων τα όρια για το πόσο θα βλάψουν το κατοικίδιο, ώστε να επιτύχουν τον σκοπό τους.
Επίσης, πολλές φορές συναντάμε περιπτώσεις ανθρώπων που σκοπός τους είναι να εξοντώσουν τα αδέσποτα στο πάρκο, έχοντας την λανθασμένη πεποίθηση ότι με αυτό τον τρόπο προασπίζουν τη δημόσια υγεία ή αποδίδουν δικαιοσύνη. Δηλαδή ότι επειδή θεωρούν πως τα ζώα είναι επιθετικά τα σκοτώνουν διότι πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο προστατεύουν άλλους ανθρώπους, ενώ αυτό είναι στην ουσία παράνομο. Οι ενήλικες οι οποίοι συστηματικά κακοποιούν κατοικίδια μπορεί να ασκήσουν κάθε μορφής ενδοοικογενειακή και διαπροσωπική βία, ενώ συχνά εμπλέκονται και σε παραβατικές πράξεις που διώκονται ποινικά».
Κοντολογίς η κακοποίηση και θανάτωση ζώου είναι το προειδοποιητικό καμπανάκι για τα χειρότερα και θα μπορούσε κανείς να πει ότι τα ζώα είναι το πρώτο θύμα ενός βίαιου ανθρώπου. «Είναι αποδεδειγμένο ότι οι άνθρωποι που είναι βίαιοι έναντι των ζώων, κάποια στιγμή θα είναι βίαιοι και έναντι των ανθρώπων» τονίζει ο κ. Δούκας και συνεχίζει:
«Τα παιδιά από την άλλη συχνά μιμούνται τους μεγάλους. Τα παιδιά που ζουν σε περιβάλλον βίας μιμούνται τους ενήλικες. Επίσης, πολλές φορές τα παιδιά που κακοποιούν ζώα έχουν πέσει τα ίδια θύματα ενδοοικογενειακής βίας ή bullying. Κι εδώ είναι το παράδοξο. Ο άνθρωπος που σ' αυτή την ευαίσθητη ηλικία έχει πέσει θύμα βίαιης συμπεριφοράς από άλλους ανθρώπους βρίσκει ακόμα πιο αδύναμα πλάσματα, όπως είναι τα ζώα, και ασκεί βία πάνω σ' αυτά, ως αντίδραση».
Η κακοποίηση των ζώων έχει αναγνωριστεί από τη δεκαετία του 1980 ως σοβαρή αντικοινωνική συμπεριφορά με ψυχοπαθολογικό υπόβαθρο. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην κακοποίηση ζώων και την επιθετικότητα κατά ανθρώπων και ειδικότερα, την κακοποίηση παιδιών κατά την παιδική και ενήλικη ζωή. Οι έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι ανήλικοι που κακοποιούν ζώα, αργότερα ως ενήλικοι, θα επιδείξουν κάποια μορφή διαπροσωπικής βίας. Η βία κατά των ζώων θεωρείται από κορυφαίους ψυχολόγους ως επαναλαμβανόμενη και κλιμακούμενης έντασης, μέχρι του σημείου που ο δράστης εξοικειωμένος με την απαξίωση της ζωής ως έννοια, μπορεί να στραφεί σε εγκλήματα κατά της ανθρώπινης ζωής.
Όπως επισημαίνει ο αστυνόμος και κτηνίατρος, κ. Απόστολος Περιστέρης, η κακοποίηση ζώων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ενδοοικογενειακή βία. «Μάλιστα, αμερικανικές μελέτες έχουν δείξει πως υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας - σε ποσοστό 60%, ακόμη και 70% - συνδέονται με περιστατικά κακοποίησης ή και θανάτωσης ζώων συντροφιάς».
Όμως και στη χώρα μας έχουμε τέτοιες υποθέσεις. «Υπάρχουν υποθέσεις, όπως για παράδειγμα διαζυγίων, όπου ο ένας από τους δύο συντρόφους, προκειμένου να εκδικηθεί τον άλλον, επιτίθεται, δηλητηριάζει ή ακόμη και σκοτώνει το ζώο συντροφιάς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το έγκλημα της Σαντορίνης. Ο δράστης μετά από διαπληκτισμό που είχε με τη σύντροφό του στο σπίτι τους, την μαχαίρωσε επτά φορές και ενώ ακόμη ήταν εν ζωή, την αποκεφάλισε, αφού πρώτα έκοψε το κεφάλι του σκύλου που είχαν ως κατοικίδιο».
Όμως η σοβαρότερη και πιο ύπουλη μορφή κακοποίησης ζώων στην Ελλάδα, κατά τον κ. Δούκα, είναι η δηλητηρίαση. «Κι αυτό διότι σ' αυτές τις περιπτώσεις κάποιος βάζει φόλα, το ζώο την τρώει σε κάποια στιγμή που ο δράστης δεν είναι καν εκεί και βρίσκεται νεκρό έπειτα από αρκετές ώρες. Δεν υπάρχει δηλαδή μάρτυρας για την πράξη αυτή. Η διάγνωση μπορεί να βγει ως δηλητηρίαση, αλλά δεν υπάρχει ύποπτος, οπότε ακόμα και καταγγελία να γίνει στην αστυνομία, πρόκειται για μήνυση κατ' αγνώστω. Πρόκειται δηλαδή για ένα έγκλημα που γίνεται με διαφορά χρόνου».
Τα δηλητήρια άλλωστε που χρησιμοποιούνται στις φόλες βρίσκονται εύκολα και παντού μια και στην Ελλάδα δεν είναι παράνομο να αγοράσει ο οποιοσδήποτε φυτοφάρμακα ή γεωργικά λιπάσματα. Κανείς δεν ελέγχει αν αυτός που αγοράζει κάποιο δηλητήριο είναι επαγγελματίας ή όχι.
Επιστημονικά πάντως ως κακοποίηση των ζώων ορίζεται οποιαδήποτε, μη κοινωνικά αποδεκτή, ανθρώπινη συμπεριφορά που προκαλεί άσκοπη ταλαιπωρία, αγωνία, φόβο, πόνο, τραυματισμούς μέχρι και τον βίαιο θάνατο ενός ζώου. Στα Αρχεία της Ελληνικής Ιατρικής, στην Ανασκόπηση του 2018 πάνω στο θέμα της Κακοποίησης των Ζώων και της Ψυχικής Υγείας, «Η κακοποίηση των ζώων διακρίνεται σε σωματική και συναισθηματική ανάλογα με το αν βλάπτεται η σωματική υγεία ή η συναισθηματική ευεξία των ζώων, αν και σε πρακτικό επίπεδο η διάκριση μπορεί να είναι δύσκολη μερικές φορές, γιατί οι πράξεις σωματικής κακοποίησης, ειδικά όταν γίνονται κατ' εξακολούθηση, έχουν σοβαρή επίδραση και στη συναισθηματική υπόσταση των ζώων.
Τι αντανακλούν τελικά για την ίδια την κοινωνία όλες αυτές οι συμπεριφορές κακοποίησης και τα φρικαλέα εγκλήματα εναντίον των ζώων; Σίγουρα μια κοινωνία σε κρίση και με έλλειμμα φιλοζωικής κουλτούρας. Η ανοχή στη βία κατά των ζώων δείχνει ότι δεν καταλαβαίνουμε ότι υπάρχει σύνδεση των διαφόρων μορφών βίας στην κοινωνία. «Αυτό που χρειάζεται να καταλάβουμε όταν είμαστε μάρτυρες σε τέτοια περιστατικά, είναι ότι αυτός που βλάπτει τους σκύλους και τις γάτες μπορεί ταυτόχρονα να είναι βίαιος στα παιδιά του, στη σύντροφό του, στους ηλικιωμένους, να είναι δηλαδή ένας άνθρωπος που συνιστά απειλή για τις αρμονικές κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις» συμπληρώνει ο κ. Δούκας.
Πάντως τα τελευταία χρόνια ο κόσμος καταγγέλλει όλο και περισσότερο περιστατικά κακοποίησης ζώων αν και εξακολουθεί να υπάρχει ένας αδικαιολόγητος φόβος για αντίποινα εκ μέρους των δραστών. Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας δόθηκαν από την Ελληνική Αστυνομία για το 2018 καταγράφηκαν συνολικά σε όλη την χώρα 3391 καταγγελίες από ιδιώτες για κακοποίηση ζώων, ενώ οι 1053 από αυτές αφορούσαν μόνο την Αττική, έναντι 2499 και 841 καταγγελιών αντιστοίχως που καταγράφηκαν το 2017. Δικογραφία σχηματίστηκε για 1690 από αυτές το 2018 και 1531 από αυτές το 2017. Το 2018 συνελήφθησαν 267 άτομα ενώ το αμέσως προηγούμενο έτος δέκα άτομα λιγότερα.
Σε πρόσφατη ημερίδα που διοργανώθηκε στο Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη με θέμα την προστασία, την ευζωία και την κακοποίηση των ζώων στην χώρα μας ο αν. καθηγητής κ. Δημήτρης Τόντης είχε πει ότι «Μία κοινωνία δεν κρίνεται από τη σχέση του ανθρώπου με τα ζώα, αλλά και από την απονομή δικαίου σε αυτούς που κακοποιούν τα ζώα ή σε αυτούς που δεν τηρούν τις συνθήκες ευζωϊας τους».
Το Εργαστήριο Παθολογικής Ανατομίας του τμήματος Κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του οποίου είναι διευθυντής, αποτελεί ορόσημο για την Ελλάδα, πραγματοποιώντας κτηνιατροδικαστικές εξετάσεις και διερεύνηση θανάτου τόσο για παραγωγικά όσο και για ζώα συντροφιάς.κτηνιατροδικαστική που είναι μία σχετικά καινούργια ειδικότητα στον χώρο της κτηνιατρικής, αναδεικνύονται περιστατικά κακοποίησης και προσδιορίζονται με ακρίβεια οι αιτίες θανάτου.
Πάντως, για τον κ. Τόντη, το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Ελλάδα δεν είναι οι δηλητηριάσεις ζώων αλλά τα άψυχα κουφάρια τους που κείτονται νεκρά στην άσφαλτο ή σε διάφορες τοποθεσίες, χωρίς κανείς να τα περισυλλέγει. Αν και είναι ευθύνη των δήμων η περισυλλογή και η καύση τους σε κλιβάνους, εντούτοις ο κόσμος αδιαφορεί και δεν επικοινωνεί με τους αρμόδιους. Για μένα, η εικόνα αυτή, με τα παρατημένα κουφάρια, αποτελεί ένδειξη πολιτισμού μιας χώρας».
