Ο Ρόμπερτ Φισκ ήταν όπως πρέπει να είναι ο δημοσιογράφος: ανεξάρτητος, ασυμβίβαστος, γενναίος και ταπεινός. Για μισό αιώνα ζούσε, ερευνούσε και κατέγραφε τα μεγαλύτερα ιστορικά γεγονότα των καιρών του, την ώρα που αυτά συνέβαιναν. Με τόλμη, με γνώση και με μία μοναδική ευαισθησία που τον έκανε να ξεχωρίζει μεταξύ των καλύτερων.
Αυτός και ο Πάτρικ Κόκμπερν ήταν για πολλούς οι δύο σπουδαιότεροι δυτικοί δημοσιογράφοι που γνώριζαν σε βάθος τα καυτά και δύσκολα θέματα της Μέσης Ανατολής όπως κανένας άλλος. Τώρα μένει μόνος ο Κόκμπερν, εξίσου σημαντικός και ανεξάρτητος, αλλά χωρίς την ευαισθησία του Φισκ που κάθε φορά προσπαθούσε να μπει στη θέση των λαών των οποίων το δράμα κατέγραφε και άκουγε πάντα προσεκτικά τους ανθρώπους. "Κατά τη γνώμη μου, είναι αδύνατον να μιλήσεις για τα οδυνηρά γεγονότα που έχει βιώσει και εξακολουθεί να βιώνει η Μέση Ανατολή αν δεν μπεις στη διαδικασία να συναισθανθείς την τραγωδία, τον πόνο, τον θυμό και την αδικία που βασανίζουν αυτούς τους ανθρώπους" έλεγε τον περασμένο Μάιο σε μια διαδικτυακή συζήτηση που έγινε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, με αφορμή το ντοκιμαντέρ για τον ίδιο που δημιούργησε ο σκηνοθέτης Γιούνγκ Τσανγκ με τίτλο "Αυτό δεν είναι ταινία".
Ο Ρόμπερτ Φισκ δεν έγραφε από την ασφάλεια του γραφείου του. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε πολέμους. Απλός, χωρίς καμία ανάγκη να παριστάνει τον σπουδαίο, γιατί ήταν στ' αλήθεια, έκανε ρεπορτάζ στο πεδίο και βρισκόταν πάντα στην πιο καυτή ζώνη του πλανήτη.
Στόχος μου είναι κάθε ανταπόκριση που γράφω να μοιάζει με γράμμα που στέλνω σε κάποιον φίλο, να μην είναι σοβαροφανής ή ακαδημαϊκή. Ως ανταποκριτές, έχουμε την υποχρέωση να σκαλίζουμε πιο βαθιά... να αναδεικνύεται η προσωπική μας ματιά, να αποτυπώνεται ο θυμός κι η έκπληξή μας, τα γραπτά μας να έχουν χαρακτήρα
"Μάλωνε" τους δημοσιογράφους που πήγαιναν στη Μέση Ανατολή για να καλύψουν ιστορικά γεγονότα χωρίς γνώση για την περιοχή και την ιστορία της, έχοντας διαβάσει λίγα πράγματα στο διαδίκτυο κι εκτυπώσει μερικές σελίδες. «Σταματήστε να διαβάζετε οθόνες κι ανοίξτε κανένα βιβλίο. Στο internet υπάρχουν πολλά λάθη σε όσα γράφονται εκεί».
Ο κορυφαίος Βρετανός δημοσιογράφος στα 75 του χρόνια παρέμενε μάχιμος και εξακολουθούσε να εργάζεται ως ανταποκριτής της εφημερίδας The Independent. Πριν εργαζόταν στους Times, αλλά το 1989 παραιτήθηκε μετά από σύγκρουσή του με τον ιδιοκτήτη Ρούπερτ Μέρντοχ.
Είχε καλύψει πλήθος μεγάλων και ιστορικών γεγονότων στον κόσμο. Την Επανάσταση των Γαρυφάλλων το 1974 στην Πορτογαλία, την ιρανική επανάσταση το 1979, τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, τον πόλεμο του Κόλπου, τον πόλεμο της Βοσνίας, τον εμφύλιο της Αλγερίας, τη νατοϊκή επίθεση στην πρώην Γιουγκοσλαβία, την εισβολή στο Ιράκ, το πόλεμο στη Συρία και όλα όσα έχουν συμβεί στον Λίβανο και στη Μέση Ανατολή.
Είχε πάρει τρεις φορές συνέντευξη από τον Μπιν Λάντεν και τα τελευταία χρόνια προσπαθούσε να πάρει από τον Κασέμ Σολεϊμανί, τον Ιρανό διοικητή των ειδικών δυνάμεων των Φρουρών της Επανάστασης για ειδικές επιχειρήσεις εκτός του Ιράν. «Πάνω που είχα κάνει κάποια πρόοδο και κατόρθωσα να ανοίξω έναν υποτυπώδη δίαυλο επικοινωνίας, ελπίζοντας πως θα γίνω ο πρώτος δημοσιογράφος από τη Δύση στον οποίο θα δεχόταν να μιλήσει, ο Σουλεϊμανί δολοφονήθηκε ενώ βρισκόταν στο Ιράκ, σε μια επίθεση με drones που οργάνωσαν οι ΗΠΑ», είπε μιλώντας στο κοινό του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης όταν τον ρώτησαν αν υπάρχουν θέματα που δεν μπόρεσε να κάνει. Ο Κασέμ Σολεϊμανί σκοτώθηκε στις 3 Ιανουαρίου, λίγες μέρες αφού μπήκε το 2020. Ο Ρόμπερτ Φισκ δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι λίγους μήνες μετά την ίδια χρονιά, θα έφευγε και αυτός.
Για τη Μέση Ανατολή δεν ήταν καθόλου αισιόδοξος, καθώς πίστευε ότι δεν θα ειρηνεύσει ποτέ. Παρομοίως για το Παλαιστινιακό, που πίστευε ότι δεν θα λυθεί.
Έλεγε ότι χρέος των ανταποκριτών είναι να είναι ουδέτεροι και να μένουν ανεπηρέαστοι, αλλά με συμπάθεια για την πλευρά που υποφέρει. Έτσι και με το Παλαιστινιακό, έβλεπε με συμπάθεια το δράμα του παλαιστινιακού λαού. Χρησιμοποιούσε μάλιστα συχνά τη φράση μιας επίσης σπουδαίας Ισραηλινής δημοσιογράφου (που ασκεί σκληρή κριτική στη χώρα της) της Amira Hass: «Υπάρχει η παρανόηση ότι οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι αντικειμενικοί».
«Όποιος θέλει να ασχοληθεί με τη δημοσιογραφία» έλεγε ο Φισκ «πρέπει να έχει κατά νου πως θα πρέπει να αφοσιωθεί ολόψυχα σε αυτήν και να την αντιμετωπίζει ως λειτούργημα και όχι ως συναλλαγή ή μια απλή επαγγελματική δραστηριότητα. Ο δημοσιογράφος έχει την υποχρέωση να είναι αυτόπτης μάρτυρας των όσων καταγράφει, να αναζητεί την αλήθεια και να επενδύει όλο του το είναι, τιμώντας την ιερή αποστολή που έχει αναλάβει».
Του άρεσε να γράφει τις ανταποκρίσεις του σαν να στέλνει γράμμα σε έναν φίλο του για να του πει τι συμβαίνει. «Στόχος μου είναι κάθε ανταπόκριση που γράφω να μοιάζει με γράμμα που στέλνω σε κάποιον φίλο, να μην είναι σοβαροφανής ή ακαδημαϊκή. Ως ανταποκριτές, έχουμε την υποχρέωση να σκαλίζουμε πιο βαθιά... να αναδεικνύεται η προσωπική μας ματιά, να αποτυπώνεται ο θυμός κι η έκπληξή μας, τα γραπτά μας να έχουν χαρακτήρα» ανέφερε.
Στη διαδικτυακή συζήτηση που έγινε πριν από μερικούς μήνες στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, συζητήθηκε αρκετά η ύπαρξη ορίων και κόκκινων γραμμών όσον αφορά την απεικόνιση της βίας, του πόνου και του θανάτου, τόσο στα ντοκιμαντέρ, όσο και στα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ. Ο Ρόμπερτ Φισκ υποστήριξε ότι υπάρχει μια τάση «προστασίας» του δυτικού κοινού από εικόνες φρίκης. «Είναι σαν να θέλουμε να προστατευτούμε από την πραγματικότητα» είπε. «Κάποια στιγμή, πρέπει να δώσουμε στον κόσμο να καταλάβει ότι ο πόλεμος είναι συνώνυμο του θανάτου, του εκμηδενισμού της ανθρώπινης ζωής, της ύπαρξης και της αξιοπρέπειας και δεν πιστεύω πως πρέπει να καμουφλάρουμε την όψη του θανάτου στις εικόνες μας (...) Στη δημοσιογραφική έρευνα ο θάνατος πρέπει να απεικονίζεται. Είναι πάγια πεποίθησή μου ότι αν είχαμε περισσότερη συναίσθηση του θανάτου, πιθανώς να είχαμε λιγότερους πολέμους».
Από το 1976 η έδρα του ήταν στη Βηρυτό, όπου είχε εγκατασταθεί και από εκεί ταξίδευε σε όλη τη Μέση Ανατολή και σε όποιο άλλο μέρος του κόσμου χρειαζόταν για το ρεπορτάζ.
Ποτέ δεν πήγε με το ρεύμα και δεν αναπαρήγαγε προπαγάνδα. «....Το 1996 ένα ισραηλινό Απάτσι εκτόξευσε δύο πυραύλους εναντίον ασθενοφόρου στον Νότιο Λίβανο. Εγώ επέβαινα σε αυτοκίνητο ακριβώς μπροστά. Σκοτώθηκαν δύο γυναίκες και τρία παιδιά. Οι Ισραηλινοί ισχυρίστηκαν ότι η Χεζμπολάχ το ανατίναξε. Οι "Νew Υork Τimes" ακολούθησαν αυτή τη γραμμή. Εγώ μάζεψα όλα τα κομμάτια του πυραύλου, βρήκα τον κωδικό και τον κατασκευαστή. Ήταν η Βoeing...»
Όταν συνάδελφοί του μιλούσαν για τη "φερόμενη σφαγή" των Παλαιστινίων της Σάμπρα και της Σατίλα, εκείνος έλεγε: «Μα ποια "φερόμενη"; Ήμουν εκεί και είδα τα αμέτρητα πτώματα. Ακόμα και η επιλογή των λέξεων είναι πολύ πονηρή», εξηγούσε σε μια συνέντευξη του πριν από δέκα χρόνια στο "Βήμα". Εκεί αναφέρει ότι περνούσε συχνά από την Αθήνα στα ταξίδια του από και προς τη Βηρυτό και κάποιες φορές έμενε για λίγο και επισκεπτόταν πάντα τον Παρθενώνα και τα μουσεία. «Ξαναδιάβασα πρόσφατα τον Θουκυδίδη» είχε πει σε εκείνη την συνέντευξη. «Είναι σημαντικό να τον διαβάσεις αν θέλεις να καταλάβεις τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία και ιδίως τους πολέμους στο Αφγανιστάν και Ιράκ».
Tο 2001 του επιτέθηκε μια ομάδα Αφγανών που είχαν χάσει τις οικογένειές τους σε μια αμερικανική επίθεση. Παρότι φοβήθηκε, όπως ομολόγησε, είχε δείξει τεράστια κατανόηση προσπαθώντας να μπει στη θέση όσων του επιτέθηκαν. «Αν ήμουν Αφγανός που πονούσε για τον χαμό της οικογένειάς του, μάλλον θα είχα κάνει το ίδιο» είχε πει. Αρκετές εφημερίδες τότε, όπως η "Wall Street Journal", έγραψαν για την επίθεση που δέχθηκε, αλλά όχι τον λόγο. «Η "Wall Street Journal" δημοσίευσε ένα καταδικαστικό άρθρο που έλεγε ότι που μου άξιζε αυτό που έπαθα, που παραλίγο να σκοτωνόμουν» είχε πει τότε.
Παρά τη συμπάθεια του προς τους Παλαιστινίους, δεν χαρίστηκε ούτε σε αυτούς σε βάρος της αλήθειας. «Είναι αλήθεια ότι η Χαμάς ιδρύθηκε το 1987 με τη βοήθεια του Ισραήλ, ως αντιστάθμισμα στην PLO του Αραφάτ» είχε πει με έμφαση «...Όταν, λοιπόν, το Ισραήλ έπαιξε τόσο μεγάλο ρόλο στο να προωθήσει την επιρροή της Χαμάς, τότε που αυτό ήταν προς το συμφέρον του, το να το ακούς τώρα να περιγράφει τη Χαμάς ως τρομοκράτες και καθάρματα που θέλουν να το καταστρέψουν, αποτελεί μεγάλη υποκρισία. Να ξεκαθαρίσω εδώ, όμως, ότι δεν παίρνω το μέρος της Χαμάς».
«Εγώ δεν είμαι ακτιβιστής. Είμαι δημοσιογράφος» ανέφερε σε μια άλλη συνέντευξή του στην Ελευθεροτυπία το 2009, εξηγώντας ότι η δική του δουλειά ήταν να λέει τι συμβαίνει. «Οι αναγνώστες είναι εκείνοι που θα διαμορφώσουν τη δική τους άποψη, θα κάνουν τις δικές τους επιλογές...». Τόνιζε επίσης με κάθε αφορμή ότι οι πολεμικοί ανταποκριτές δεν πρέπει να γίνονται αυτοί θέμα, όπως στο σινεμά, ούτε να γίνονται πιο σημαντικοί από τα ρεπορτάζ τους.
Σημαντική ήταν κι η έρευνα του για τα περίφημα χημικά του Ασαντ. Ο Φισκ είχε αμφισβητήσει την επίσημη εκδοχή των δυτικών και ιδιαίτερα τις διαβεβαιώσεις Γάλλων και Αμερικανών αξιωματούχων πως διέθεταν αποδείξεις για τη χρήση χημικών όπλων, ενώ είχε καταγγέλλει τη βρετανική κυβέρνηση για τη στήριξή της σε οργανώσεις όπως τα «Λευκά Κράνη», τονίζοντας ότι η αμφιλεγόμενη οργάνωση λάμβανε απευθείας χρηματοδότηση από το βρετανικό Φόρεϊν Όφις.
Λίγο μετά το βομβαρδισμό της Συρίας από τις δυτικές δυνάμεις τον Απρίλιο του 2018, ο Φισκ επισκέφθηκε την Ντούμα, στην οποία οι δυτικοί ισχυρίζονταν ότι ο Άσαντ είχε πραγματοποιήσει επίθεση με χημικά όπλα. Πήγε στο νοσοκομείο, στο οποίο γυρίστηκε το βίντεο που είχε δώσει την αφορμή για τους βομβαρδισμούς και βρήκε τον γιατρό που δούλευε εκείνο το βράδυ. Εκείνος του είπε ότι το νοσοκομείο είχε δεχθεί πολλούς ανθρώπους που υπέφεραν από έλλειψη οξυγόνου και όχι με συμπτώματα δηλητηρίασης από χημικά όπλα. Όσο ο γιατρός και οι νοσηλευτές φρόντιζαν τους ασθενείς, κάποιο μέλος της οργάνωσης "Λευκά Κράνη" φώναξε από την είσοδο ότι πρόκειται για χημικά όπλα και τότε πανικοβλήθηκαν όλοι. Οι άνθρωποι που ήταν εκεί άρχισαν να ρίχνουν ο ένας στον άλλο νερό και κάποιοι τράβηξαν τις σκηνές αυτές σε βίντεο. Ο γιατρός επιβεβαίωσε στον Φισκ ότι τα βίντεο με τα φοβισμένα και σε πανικό παιδιά να ξεπλένονται με το λάστιχο ποτίσματος, που κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο, ήταν γνήσια και γυρίστηκαν στο νοσοκομείο από τα «Λευκά Κράνη» και σε καμία περίπτωση δεν απεικόνιζαν θύματα δηλητηρίασης από χημικά όπλα.
Ο Φισκ επίσης, είχε βρει πολλούς κατοίκους της πόλης τότε που διέψευδαν τη χρήση χημικών όπλων.
Την ίδια αμφισβήτηση είχε επιδείξει και απέναντι στο ΝΑΤΟ για το Γιουγκοσλαβικό, αρνούμενος και εκεί να μεταδώσει την νατοϊκή προπαγάνδα. Ειρωνευόταν τους "στρατιωτικούς δημοσιογράφους" που αναπαρήγαγαν μόνο όσα έλεγε το ΝΑΤΟ και δεν έκαναν πραγματικό ρεπορτάζ. "Αυτοί", έλεγε, "αποκλείεται να αμφισβητήσουν την ορθότητα του πολέμου του ΝΑΤΟ εναντίον της Γιουγκοσλαβίας. Και αυτό γιατί, ήταν οι δικές τους ανταποκρίσεις που προετοίμασαν το έδαφος και διαμόρφωσαν την κοινή γνώμη για να ξεκινήσουν τις επιδρομές εναντίον της Γιουγκοσλαβίας.".
Ένα χρόνο μετά από τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς σε Σερβία και Κοσσυφοπέδιο, ο Ρόμπερτ Φισκ είχε βρεθεί στην Αθήνα σε ημερίδα για τον πόλεμο που είχε οργανώσει τότε η ΕΣΗΕΑ και παραβρέθηκε μαζί με τον συγγραφέα και νομπελίστα Πέτερ Χάντκε, που παρότι Γερμανός και Σλοβένος. είχε υπερασπιστεί τη Σερβία, πηγαίνοντας κι αυτός κόντρα στο ρεύμα. Εκεί ο Ρόμπερτ Φισκ είχε μιλήσει για τα κρούσματα καρκίνου που προκάλεσαν οι βομβαρδισμοί της Δύσης στο Ιράκ και ο "ανθρωπιστικός" βομβαρδισμός της Γιουγκοσλαβίας στους λαούς των δύο χωρών. Μίλησε επίσης για τα ψέματα του ΝΑΤΟ για τη χρήση όπλων με εξασθενημένο ουράνιο και τη σιωπή των δυτικών ΜΜΕ, καθώς και για τους απάνθρωπους βομβαρδισμούς αμάχων.
Το 2003 τον ρώτησαν ποιος ήταν κατά τη γνώμη του ο αληθινός λόγος της τότε επικείμενης αμερικανικής επέμβασης στο Ιράκ και απάντησε ότι ο λόγος ήταν ένας και μοναδικός και λεγόταν πετρέλαιο. "Εάν αυτός ο πόλεμος γίνει στο όνομα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως ισχυρίζονται οι Μπους και Μπλερ, γιατί περίμεναν τόσα πολλά χρόνια μέχρι να ευαισθητοποιηθούν;" αναρωτήθηκε. "Μήπως ο λόγος είναι τα όπλα μαζικής καταστροφής; Εάν πραγματικά ως Δύση έπρεπε να επέμβουμε σε χώρες που διαθέτουν όπλα μαζικής καταστροφής, θα έπρεπε σίγουρα να επέμβουμε στη Βόρεια Κορέα. Αυτό όμως ποτέ δεν πρόκειται να συμβεί, για τον απλούστατο λόγο ότι η Βόρεια Κορέα δεν διαθέτει πετρέλαιο".
Το σύνθημα "Blood for oil" περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο την κατάσταση, έλεγε, υποστηρίζοντας ότι το σύνολο της αμερικανικής ηγεσίας διαπλέκεται τελείως φανερά με εταιρείες πετρελαίου, "όπως για παράδειγμα η Κοντολίζα Ράις, που έχει στην κατοχή της ένα σούπερ τάνκερ το οποίο το έχει βαφτίσει με το όνομά της "Κοντολίζα" και ανήκει στη Σέβρον". Ο Φισκ ποτέ και για κανένα θέμα δεν μάσησε τα λόγια του: "Το Ιράκ διαθέτει τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου στην περιοχή, τα οποία θέλουν να ελέγξουν οι μεγάλες αμερικανικές εταιρείες πετρελαίου, γιατί έτσι θα βάλουν χέρι σε μια περιουσία 112 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ οι ΗΠΑ θα λύσουν το ενεργειακό τους πρόβλημα για τα επόμενα σαράντα χρόνια".
Όταν ήταν μικρός, ο πατέρας του συνήθιζε να τον πηγαίνει κάθε χρόνο στα πεδία των μαχών του Α' Παγκόσμιου Πόλεμου, όπως ανέφερε συχνά σε συζητήσεις και το γράφει και στις πρώτες σειρές του βιβλίου του για την Μέση Ανατολή: «The Great War For Civilisation: The Conquest Of The Middle East». Αυτό πιθανόν να έπαιξε κάποιο ρόλο στο ότι μεγαλώνοντας έγινε πολεμικός ανταποκριτής και ήθελε να μελετά και να περιγράφει κάθε πόλεμο. Βεβαια δεν έμενε εκεί. Προχωρούσε στην διερεύνηση των πραγματικών κινήτρων και αποκάλυπτε τις κρυμμένες αλήθειες, ακυρώνοντας κάθε προπαγάνδα, από αυτές που συνοδεύουν όλους τους πολέμους.
Τα κείμενα του Ρόμπερτ Φισκ δεν είναι εφήμερα ρεπορτάζ που θα παραδοθούν στη λήθη. Όταν θα θέλουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει στη Μέση Ανατολή, θα ανατρέχουμε σε αυτά και θα τον διαβάζουμε ξανά και ξανά. Για πολλά χρόνια.
