Πριν από λίγες ημέρες ο κ. Βασίλης Φούσκας έγραψε μια ανάλυση για το πρόβλημα του ελληνικού χρέους και τις ρίζες των δεινών στο Οpendemocracy. Σε αυτό το άρθρο, ο καθηγητής του τμήματος Διεθνών Σχέσεων στο Richmont University υποστηρίζει ότι είναι ένας φιλελεύθερος μύθος η άποψη ότι για το πρόβλημα του χρέους φταίνε οι διεφθαρμένες τακτικές των δημοσίων υπαλλήλων και το αναποτελεσματικό φορολογικό σύστημα. Δεν είναι αυτά-κατά τον καθηγητή-που κρατάνε καθηλωμένους τους ρυθμούς ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού της χώρας.
Όπως υποστηρίζει, δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι τα μέτρα που επιβάλλονται από την Τρόικα εστιάζουν στην αύξηση της φορολογίας,στο αδιάκριτο ξεπούλημα περιουσιακών στοιχείων και στη μείωση των μισθών και του επιπέδου του συστήματος υγείας και εκπαίδευσης αφού λειτουργούν στη λογική «εσείς είσαστε υπεύθυνοι για αυτό, εσείς θα την πληρώσετε».
Αν είναι έτσι τα πράγματα, λέει ο κύριος Φούσκας, τότε Ιαπωνία και ΗΠΑ που είναι δυο από τις πιο διεφθαρμένες χώρες, δεν θα έπρεπε να έχουν νιώσει ποτέ τον αέρα της νεωτερικότητας, κι όμως είναι από τις πιο προηγμένες χώρες του κόσμου. Επικαλείται στη συνέχεια τον καθηγητή Peter Rosa ο οποίος υποστήριξε πρόσφατα σε συνέδριο ότι η διαφθορά, το μεγάλο δημόσιο και το πελατειακό κράτος δεν εμποδίζουν τον εκσυγχρονισμό ενός κράτους. Αλλά αν συμβαίνει αυτό, τότε ποια είναι η προέλευση του ελληνικού χρέους; Διερωτάται η καθηγητής
Για να δώσει την απάντηση εξετάζει τρείς περιόδους, ξεκινώντας από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και τη θέση του ως εξαρτώμενο και υποδεέστερο στην Ευρώπη, στην επικράτηση του δικομματικού συστήματος το 1974 και την είσοδο στην ΕΟΚ και στην ευρωζώνη
Ο καθηγητής αναφέρει ότι το νεοελληνικό κράτος δημιουργήθηκε ως τεχνητή κατασκευή από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής για να εμποδίσουν την εξάπλωση της Ρωσίας στη Μεσόγειο, ενώ αργότερα η Μικρασιατική Καταστροφή σήμανε το τέλος της συσσώρευσης βιομηχανικού κεφαλαίου στη χώρα. Στην πραγματικότητα-όπως γράφει-η ήττα αυτή δεν ήταν μόνο μια ήττα του ελληνικού εθνικισμού αλλά ολόκληρων των οικονομικών δομών της χώρας. «Οποιαδήποτε κατανόηση της σχέσης μεταξύ του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα , καθώς και της υποδεέστερης θέση της χώρας στην παγκόσμια πολιτική και οικονομία, πρέπει να ξεκινήσουν από αυτό το σημείο», σημειώνει ο καθηγητής. Η ελληνική κοινωνία των πολιτών σήμερα είναι αδύναμη για ιστορικούς λόγους, επειδή η αστική επανάσταση, αλλά και η βιομηχανική επανάσταση, περικόπηκαν από τη Μικρασιατική καταστροφή.
Το 1,5 εκατομμύριο περίπου πρόσφυγες που εισήλθαν στη Μακεδονία, την Αθήνα και τα νησιά του Αιγαίου μετά το 1922 αγκάλιασαν την αριστερή πολιτική στο μέτρο που είδαν το βιοτικό τους επίπεδο επιδεινώνεται στο εξαθλιωμένο ελληνικό βασίλειο. Η δικομματική συναίνεση του ελληνικού προοδευτικού και του συντηρητικού συστήματος αντιμετώπισαν αυτή την πρόκληση με μια τρομερή στρατηγική αγροτικής μεταρρύθμισης, χωρίζοντας το μοναδικό τομέα της οικονομίας που θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι ανταγωνιστικός σε διεθνές επίπεδο. Η αγροτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου έδωσε σε κάθε φτωχό πρόσφυγα ένα μικρό κομμάτι γης να καλλιεργήσει, ελπίζοντας ότι ο αγρότης και η οικογένειά του θα μείνουν μακριά από τη σοσιαλιστική και κομμουνιστική επιρροή.
Αυτή όμως η αντιαριστερή στρατηγική δεν είχε αποτέλεσμα αφού οι Έλληνες εντάχθηκαν μαζικά στην αντίσταση κατά των Γερμανών (1941-45), ένα κίνημα στο οποίο το ελληνικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΕ), έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Αλλά οι δυνάμεις του σκοταδισμού και του εθνικισμού, με τη βοήθεια του νέου ηγεμόνα στην Ανατολική Μεσόγειο, τις ΗΠΑ, νίκησαν το ελληνικό αντάρτικο κίνημα και καθιέρωσαν ένα αντι-κομμουνιστικό καθεστώς του τρόμου που, έληξε με την Κυπριακή τραγωδία το καλοκαίρι του 1974.
Οι προσπάθειες να μετατραπεί η χώρα σε φιλελεύθερη δημοκρατία στη δεκαετία του 1960 απέτυχαν παταγωδώς, αλλά το νέο εθνικιστικό καθεστώς εφηύρε ξανά μια νέα στρατηγική για την επιβίωση του. Αφού δεν είχε γη πια να μοιράσει, άρχισε να προσλαμβάνει μαζικά υπαλλήλους για να ξορκίσει τις μαζικές διαμαρτυρίες. Αυτό έλαβε χώρα σε μια χρονική στιγμή που η Ελλάδα , στον απόηχο του «οικονομικού θαύματος» της δεκαετίας του 1950 και του 1960, βίωνε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού. (Κατά την περίοδο των συνταγματαρχών, η Ελλάδα είχε τη δεύτερη κατά μέσο όρο αύξηση του ΑΕΠ με 8%, αμέσως μετά στην Ιαπωνία.) Αυτή η στρατηγική προσλήψεων του καθεστώτος συνεχίστηκε αμείωτη μετά το 1974, και μέχρι σήμερα, που τη σκυτάλη έχουν τα δύο μεγάλα κόμματα τα οποία εναλλάσσονται στην εξουσία από το 1974, το δεξιό κόμμα της Νέας Δημοκρατίας και το ΠΑΣΟΚ.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της εθνικής απογραφής, οι δημόσιοι υπάλληλοι, συμπεριλαμβανομένων των αξιωματικών του στρατού, αντιπροσώπευαν 64.956, ή 0,85% του συνολικού πληθυσμού του 1951. Το 1961, όταν ο πληθυσμός ήταν 8.388.553, οι δημόσιοι υπάλληλοι αριθμούσαν 104.840, ή 1,2% του συνολικού πληθυσμού. Αν και δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία που αφορούν τη δημόσια απασχόληση στη δεκαετία του 1970, σύμφωνα με την απογραφή του 1991 ο συνολικός πληθυσμός ήταν 10.259.900: αλλά ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων το 1988 είχε φτάσει τους 589.386, ή 5,7% του συνολικού πληθυσμού. Σήμερα, μετά από άλλα είκοσι χρόνια δικομματικής εξουσίας, και με το συνολικό πληθυσμό της χώρας να ανέρχεται σε 10.787.690, ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων αυξήθηκε σε 768.009, ή 7,1% του συνολικού πληθυσμού.
Σε κάθε εκλογικό κύκλο από το 1974, ο κατεστημένος φορέας-κόμμα γέμιζε την κρατική μηχανή με ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό, ώστε να συντηρεί την πολιτική παρακμή του. Καθ 'όλη τη δεκαετία του 1980, οι συνταξιοδοτικές παροχές και οι φορολογικές ελαφρύνσεις ρίχνονταν στο βωμό της απομάκρυνσης της αριστεράς από την εξουσία, διασφαλίζοντας παράλληλα την πολιτική αναπαραγωγή του δικομματισμού. Από όλα αυτά, ένα συμπέρασμα φαίνεται να είναι αναπόφευκτο: η πελατολογία και οι διεφθαρμένες πρακτικές της άρχουσας τάξης κατά τη διάρκεια και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο δεν είχε ευθύνη για τυχόν εκτροχιασμό του εκσυγχρονισμού και της ανάπτυξης στην Ελλάδα. Μάλλον, οι πρακτικές αυτές, ως πολιτικές στρατηγικές χρησιμοποιούνταν από το καθεστώς, για να οδηγήσουν στον εκσυγχρονισμό ενάντια στα συμφέροντα του εργατικού κινήματος.
Έτσι, σε αντίθεση με τη νεοφιλελεύθερη - και μερικές φορές ακόμη και σοσιαλημοκρατική- ορθοδοξία, το βασικό πρόβλημα που η πολιτική δικομματική ελίτ είχε να αντιμετωπίσει δεν ήταν η απουσία της νεωτερικότητας αλλά πώς να εκσυγχρονίσει και να αναπαράξει τις δικές της θέσεις εξουσίας υπεράνω και εναντίον εργατικού κινήματος της χώρας.
Ωστόσο, αυτός ο παράξενος κορπορατισμός δεν ήταν πάντα ευνοϊκός για την ανάπτυξη. Όταν η Δύση παρέπαιε στη δεκαετία του 1970 παγιδευμένη στο στασιμοπληθωρισμό, οι προοπτικές της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού στην Ελλάδα υπέφεραν πάρα πολύ. Το παράδοξο με την ελληνική περίπτωση είναι ότι, ενώ η απάντηση της δυτικής ελίτ για την ύφεση του 1970 ήταν ο νεοφιλελευθερισμός και η χρηματιστικοποίηση / παγκοσμιοποίηση, η απάντηση της ελληνικής άρχουσας τάξης ήταν μάλλον κεϋνσιανή, προ-παρεμβατικού τύπου. Η ΝΔ του Κ. Καραμανλή στο δεύτερο μέρος της δεκαετίας του 1970 ξεκίνησε ένα τεράστιο πρόγραμμα εθνικοποιήσεων, ένα πρόγραμμα που ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου συνέχισε στη δεκαετία του 1980. Και οι δυο ωστόσο, χρηματοδότησαν το πρόγραμμα αυτό, με πελατολογία και αύξηση μισθών, όχι μέσω της φορολογίας όπως συνέβαινε στη Σκανδιναβία αλλά μέσα από εγχώριο και εξωτερικό δανεισμό. Και εδώ βρίσκεται η κύρια ιστορική πηγή του ελληνικού προβλήματος του χρέους. Ο ελληνικός λαός, με άλλα λόγια, δεν είναι υπεύθυνος για το ελληνικό χρέος. Αυτό ξεκίνησε από τις άρχουσες ελίτ για πολιτικούς και εκλογικούς σκοπούς.
Αλλά αυτό είναι μόνο μια ιστορική πηγή της οφειλής, σύμφωνα με τον αρθρογράφο καθώς υπάρχουν κι άλλοι σημαντικοί παράγοντες που συνέβαλαν και εξακολουθούν να συμβάλλουν στο βουνό του χρέους της Ελλάδας
Αμυντικές δαπάνες
Οι αμυντικές δαπάνες είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Ένας από τους λόγους για τους οποίους η Γαλλία, κατά πρώτο λόγο, και η Γερμανία είναι οι κύριοι κάτοχοι του ελληνικού χρέους είναι το γεγονός ότι η ελληνική πολιτική ελίτ, στην «πατριωτική προσπάθεια» της να απομακρυνθεί από το «φιλο-τουρκικό σφιχταγκάλιασμα των ΗΠΑ», άρχισε να χρησιμοποιεί γαλλικές και γερμανικές εταιρίες όπλων.
Με την υπερβολή της απειλής από την Τουρκία και της «ευπαθούς» Κύπρου, οι «ρεαλιστές» της ελληνικής γραφειοκρατίας μπορούσαν να υποβάλουν προσφορές για υψηλής τεχνολογίας ακριβό στρατιωτικό εξοπλισμό. Το 2009, οι αμυντικές δαπάνες στην Ελλάδα ήταν της τάξης του 4% του ΑΕΠ, σε αντίθεση με το 2,4% για τη Γαλλία, 2,7% για τη Βρετανία, το 2% για την Πορτογαλία, 1,4% για τη Γερμανία, 1,3% για την Ισπανία και 4,7% στις ΗΠΑ. Στην αρχή της μεγάλης κρίσης του 2010, η Ελλάδα αγόρασε έξι πολεμικά πλοία από τη Γαλλία με κόστος 2,5 δισ. ευρώ, και έξι υποβρύχια από τη Γερμανία σε 5 δισ. ευρώ.
Μεταξύ του 2005 και του 2009 η Ελλάδα ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ευρωπαίους εισαγωγείς όπλων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η αγορά 26 F-16 από τις ΗΠΑ και 25 Mirage-2000 από τη Γαλλία αντιπροσώπευε σχεδόν το 40% του συνολικού όγκου των εισαγωγών της χώρας. Σύμφωνα με το SIPRI (Διεθνές Ινστιτούτο Ειρήνης της Στοκχόλμης) την περίοδο 2006-2010, Ελλάδα είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εισαγωγέας όπλων στον κόσμο, με συνολική ποσόστωση 4%, περίπου το μισό της Ινδίας (9%), και τα δύο τρίτα των εισαγωγών της Κίνας (6%) - αξίζει να σημειωθεί ότι το κινεζικό ΑΕΠ είναι περίπου είκοσι φορές μεγαλύτερο από το ονομαστικό ΑΕΠ στην Ελλάδα.
Οι περισσότερες από αυτές οι συναλλαγές πραγματοποιήθηκαν μέσω έκδοσης ελληνικών ομολόγων, δηλαδή χρέους. Στην Ελλάδα , η ολιγαρχία από την οποία κυριαρχείται το υπουργείο Άμυνας εξασφαλίζει ότι το σύνολο των εγγυήσεων της χώρας θα εξαρτάται από τον πυρήνα του ΝΑΤΟ, αμερικανικό ή γαλλογερμανικό.
Εκσυγχρονισμός
Θα πρέπει επίσης να εξετάσουμε τις αρμοδιότητες των λεγόμενων «εκσυγχρονιστών» του ΠΑΣΟΚ, συμπεριλαμβανομένων προσωπικοτήτων όπως ο Κώστας Σημίτης και ο Γιώργος Α. Παπανδρέου. Υπό την κυριαρχία τους, η παραγωγική βάση της χώρας αποσυντέθηκε εντελώς και αυτό χωρίς καν να τεθεί τέρμα στην πελατοκρατία και στη διαφθορά της κρατικής μηχανής, που φιλελεύθεροι πολιτικοί όπως είναι, θα το ελπίζαμε. Αυτό μπορεί να φανεί από τη δομή των εισαγωγών έναντι των εξαγωγών, που αποτελεί ένα ακόμη καλό παράδειγμα του χρηματοοικονομικού χαρακτήρα του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και μετά. Ο δε αρνητικός αντίκτυπος της εισόδου της χώρας στην ευρωζώνη το 2001, οδηγεί τη χώρα στον εξ ολοκλήρου από-ανταγωνισμό .
Πίνακας 1 Εξαγωγές επί των εισαγωγών (%)
1994
43,9
1995
43
1996
41,4
1997
41
1998
35,9
1999
36,3
2000
35,1
2001
36,8
2002
31,5
2003
29,8
2004
29,1
2005
32
2006
32,4
2007
30,9
2008
28,6
2009
36,3
2010
28,7
* Πηγή: Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛ.ΣΤΑΤ), Αθήνα 2011
Σε αυτό το πλαίσιο, δεν πρέπει να παραλείψουμε ότι η φοροδιαφυγή δεν είναι μια εφικτή πρακτική για το μισθωτό ή το μικροαστό, και αν συμβαίνει αυτό δεν είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στο πρόβλημα του χρέους στην Ελλάδα. Ωστόσο, η φοροδιαφυγή είναι πράγματι η βασική λειτουργία της χρηματιστικής ολιγαρχίας στην Ελλάδα , όπως παντού στον κόσμο, από τη Λατινική Αμερική και τις ΗΠΑ, ως τη Ρωσία προς την Αφρική. Ο κατάλογος είναι αρκετά μεγάλος. Όπως θα δούμε παρακάτω, αυτές είναι οι βασικές πηγές του χρέους, της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής, όχι οι Έλληνες εργαζόμενοι και εργάτες, είτε απασχολούνται στο δημόσιο, είτε τον ιδιωτικό τομέα.
Ως επακόλουθο των ιδιωτικοποιήσεων Σημίτη και των σχετικών προγραμμάτων από το 1996 και μετά, εταιρείες όπως ο όμιλος της Alpha, Μυτιληναίος Α.Ε., Μπόμπολας Α.Ε., Intracom Holding SA, Marfin Bank, η MIG και Σφακιανάκης, άρχισαν να εξαπλώνονται στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον. Ο Όμιλος Σφακιανάκη, για παράδειγμα, που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 με την κατασκευή λεωφορείων, είδε την παρακμή του τη δεκαετία του 1980 και γρήγορα διαφοροποιήθηκε σε άλλες δραστηριότητες, όπως η εισαγωγή αυτοκινήτων στην Ελλάδα από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και τις ΗΠΑ. Ο τηλεπικοινωνιακός φορέας στην Ελλάδα, ο ΟΤΕ, στο πλαίσιο ενός προγράμματος μερικής ιδιωτικοποίησης, αγόρασε τη ρουμανική Rom Telecom Ρουμανίας νικώντας την Telecom Italia, που ήταν η μόνη άλλη προσφορά. Ο επιχειρηματικός όμιλος Μυτιληναίος αγόρασε τις ρουμανικές SC Somerta Copsa Mica, εταιρίες μολύβδου και ψευδαργύρου, με σκοπό την επέκταση του στην επεξεργασία μετάλλων και στην τόνωση των προμηθειών του στο Κοσσυφοπέδιο και τα Σκόπια. Η βιομηχανία τσιμέντου ΤΙΤΑΝ, σε κοινοπραξία με την Holderbank της Ελβετίας, απέκτησε το εργοστάσιο των Σκοπίων Cementamica USJE. Οι επιχειρήσεις Λάτση, με έδρα το Λονδίνο συμμετείχαν σε επιχειρήσεις επενδύσεων στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία μέσω του Balkan Fund, το οποίο λειτουργεί από την Global Finance, μια ελληνική εταιρία διαχείρισης αμοιβαίου κεφαλαίου. Περίπου την ίδια εποχή, ο Σπύρος Λάτσης συστήνει τη Eurobank EFG, την τρίτη μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα στην Ελλάδα ,και ανοίγεται στην ανακύκλωση χαρτιού και στις αξίες που απορρέουν από το εμπόριο πετρελαίου και στις επενδύσεις σε μετοχικό κεφάλαιο, μεταξύ άλλων, στην Πολωνία, την Ουκρανία, την Τουρκία, τη Σερβία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία .
Σε αυτό το επιχειρηματικό παραλήρημα, η διαιρεμένη Κύπρος, κράτος μέλος της Ε.Ε. από το 2004, ήταν ένας υποεράκτιος-κοινώς off shore- φορολογικός παράδεισος που φιλοξενούσε εισοδήματα και οικονομικές δραστηριότητες, με προέλευση ελληνική, βρετανική, ρωσική, σερβική ή από τον Περσικό Κόλπο. Έτσι, κατ 'ευθείαν πολυγωνικές γραμμές συνέδεσαν το Ντουμπάι, την Κύπρο, το Λονδίνο, την Αθήνα, το Κάιρο, τη Σόφια, το Βελιγράδι, τη Δαμασκό και τη Μόσχα, δημιουργώντας το «δρόμο του μεταξιού» του παρασιτικού κεφαλαίου, χωρίς προοπτικές ανάπτυξης στις τσάντες των ταξιδιωτών. Σε αυτήν την Ανατολική και τη Μέσανατολική γεωγραφική αρχιτεκτονική, η Αθήνα ήταν ένα βασικό πιόνι και αγωγός στην υπηρεσία της χρηματιστικοποίησης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ποσό της φοροδιαφυγής αυτής της νέας υπερπλούσιας χρηματοοικονομικής τάξης ήταν τεράστιο.
Για να ολοκληρώσω
Οι κύριες πηγές του ελληνικού δημοσίου χρέους δεν είναι ούτε ούτε το πελατειακό σύστημα και οι διεφθαρμένες πρακτικές του δικομματισμού, ούτε ο μέσος Έλληνας που, όπως και παντού στον κόσμο, εργάζεται πολύ σκληρά, είτε στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα για να συντηρήσει την οικογένεια του και να σπουδάσει τα παιδιά του στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αντίθετα, οι πηγές του χρέους είναι η χρηματοδότηση του δημόσιου τομέα μέσω του εσωτερικού και εξωτερικού δανεισμού για την επανεκλογή της πολιτικής ελίτ και τη διατήρηση της αριστεράς στο περιθώριο, οι υπέρογκες αμυντικές δαπάνες που εξυπηρετούν καθαρά τα συμφέροντα χωρών του NATO, η παρασιτική και μη παραγωγική λειτουργία της διαπλεκόμενης οικονομικής ολιγαρχίας, μια κατηγορία που ήρθε στο προσκήνιο μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, επίσης, χάρη στο «εκσυγχρονισμό» των Σημίτη και Παπανδρέου και, τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, η είσοδος της χώρας στη ζώνη του ευρώ, η οποία έβαλε σε μια εντελώς μειονεκτική θέση την οικονομία στην Ελλάδα σε σχέση με την ισχυρή οικονομία του πυρήνα που βασίζεται στις εξαγωγές.
Αυτά είναι τα επιχειρήματα με τα οποία πρέπει να μετρηθεί η ελληνική τραγωδία.
σχόλια