Τόποι, πρόσωπα, ιστορίες, προσφυγικοί καταυλισμοί, εμπόλεμες ζώνες, βίαιες συγκρούσεις, εκτοπισμένοι πληθυσμοί και άνθρωποι που έχασαν τα πάντα είναι μόνο μερικά απ' όσα καταγράφονται στα ημερολόγια αποστολής της δράσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Η Χριστίνα Ψαρρά είναι η γενική διευθύντρια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα κι έχει βρεθεί στα πιο απομακρυσμένα και επικίνδυνα σημεία του πλανήτη. Τη συναντώ με αφορμή τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από την ίδρυση του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (3 Δεκεμβρίου του 1990).
Σκέψεις, αποφάσεις και πράξεις συνθέτουν την προσωπική της διαδρομή και τους αλλεπάλληλους σταθμούς μιας δύσκολης πορείας που σκοπό έχει τη βοήθεια, την αλληλεγγύη, τον εθελοντισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Κοινωνικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στη Διαχείριση και Ανάπτυξη των ΜΚΟ στο London School of Economics and Political Sciences. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα συνδέονται πάντα με τη βελτίωση των ανθρωπιστικών δομών και την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.
Διαθέτει πολύχρονη επαγγελματική εμπειρία, καθώς έχει διατελέσει επικεφαλής ανθρωπιστικών προγραμμάτων και πρόσφατα υπεύθυνη της μονάδας Επιχειρησιακής Έρευνας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα με έδρα τις Βρυξέλλες. Έχει ηγηθεί και συντονίσει αποστολές εκτάκτου ανάγκης σε χώρες της Νοτιοανατολικής Αφρικής, όπως το Μαλάουι, η Μοζαμβίκη και η Ουγκάντα, αλλά και στην Αίγυπτο, στην Ουκρανία, στην Τουρκία και στην Ελλάδα. Επίσης, την περίοδο 2015-2016 συντόνισε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στο Αιγαίο, στη Λέσβο, και στη Μεσόγειο, στα ανοιχτά της Λιβύης.
Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν είναι μια χώρα που ευνοεί την ανάπτυξη της εθελοντικής προσφοράς. Παρά την αδιαμφισβήτητη διάθεση συμμετοχής από μεγάλο μέρος του κόσμου, δεν υπάρχει το πλαίσιο, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, για τους γενικούς κανόνες που διέπουν την απασχόληση εθελοντών, τη νομική τους προστασία, ενώ υπάρχει σαφής απουσία κινήτρων.
Επίσης, έχει εργαστεί εκτεταμένα με ευάλωτους πληθυσμούς. Στη Μασσαλία συντόνισε σε εθνικό επίπεδο ένα πειραματικό πρόγραμμα παροχής κατοικίας σε αστέγους με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, στην Ελλάδα σχεδίασε και διαχειρίστηκε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας και υγειονομικής περίθαλψης, ενώ είναι συνιδρύτρια του εγχειρήματος «Refugees Welcome - Greece».
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για τα τριάντα χρόνια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, τον εθελοντισμό, το προσφυγικό, τις εικόνες που δεν θα ξεχάσει αλλά και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
— Πώς θα χαρακτηρίζατε την εποχή μας και γιατί;
Εποχή αλλαγών και επαναπροσδιορισμού. Αλλαγών που συμβαίνουν με ταχύτερους απ' ό,τι στο παρελθόν ρυθμούς και απαιτούν την άμεση προσαρμογή του τρόπου ζωής και εργασίας μας. Και που, φυσικά, επιβάλλουν τη συνεχή αξιολόγηση των προτεραιοτήτων μας.
— Έχουν χαθεί οι αξίες στις μέρες μας;
Όχι. Η διατήρησή τους, όμως, δεν πρέπει να θεωρείται ποτέ δεδομένη. Η διαφύλαξη των ανθρώπινων αξιών επιβάλλει συνεχή επαγρύπνηση όσον αφορά τις ανθρωπιστικές αξίες, τις αρχές της αμεροληψίας, της ουδετερότητας και της ανεξαρτησίας, που διέπουν τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Θα έλεγα πως για εμάς η υπεράσπιση και η εφαρμογή τους πρέπει να ορίζει κάθε μας πράξη, από τον τρόπο που θα υποδεχτούμε μια ασθενή σε κάποια κλινική μας μέχρι τη στάση που θα κρατήσουμε όταν διαπραγματευόμαστε με αντιμαχόμενες ομάδες την πρόσβασή μας σε εγκλωβισμένο πληθυσμό.
— Σήμερα ευνοείται ή όχι ο εθελοντισμός; Και το ρωτώ επειδή παρατηρείται συρρίκνωση στον ανθρωπιστικό χώρο.
Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν είναι μια χώρα που ευνοεί την ανάπτυξη της εθελοντικής προσφοράς. Παρά την αδιαμφισβήτητη διάθεση συμμετοχής από μεγάλο μέρος του κόσμου, δεν υπάρχει το πλαίσιο, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, για τους γενικούς κανόνες που διέπουν την απασχόληση εθελοντών, τη νομική τους προστασία, ενώ υπάρχει σαφής απουσία κινήτρων. Ο εθελοντισμός επαφίεται στην αλληλεγγύη ομάδων και ανθρώπων που απλώς θέλουν να προσφέρουν στον συνάνθρωπο. Έχετε δίκιο όμως πως υπάρχει συρρίκνωση του ανθρωπιστικού χώρου και στη χώρα μας συνδυάζεται με μια εξαιρετικά δυσμενή ρητορική για τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, που φτάνει έως την ποινικοποίηση της ανθρωπιστικής δράσης.
— Τι πιστεύετε ότι πάει λάθος με τη διαχείριση του προσφυγικού;
Θα σας έλεγα, όλα. Οι ευρωπαϊκές και οι ελληνικές κυβερνήσεις συνεχίζουν εμμονικά να πράττουν τα ίδια λάθη που έχουν προκαλέσει χρόνια ανθρώπινου πόνου στα νησιά. Εδώ και χρόνια ζούμε την προσέγγιση του ζητήματος όχι με μακροπρόθεσμη στρατηγική αλλά μέσω εφήμερων και αποσπασματικών παρεμβάσεων.
Θα σας δώσω το παράδειγμα των προσφυγικών καταυλισμών που κάθε χρόνο, με τις πρώτες βροχές, πλημμυρίζουν –λες και δεν γνωρίζουμε πως κάθε χρόνο έρχεται ο χειμώνας‒ ή της παντελούς απροθυμίας για χάραξη μιας πολιτικής ένταξης για τον προσφυγικό πληθυσμό. Έχουμε μια κατάσταση προβλέψιμη και απολύτως αποτρέψιμη. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ένας άνθρωπος ανά δευτερόλεπτο εκτοπίζεται λόγω συγκρούσεων ή διώξεων, περίπου 7 στους 10 βρίσκουν καταφύγιο σε γειτονικές χώρες που αντιμετωπίζουν ίδια προβλήματα με τις χώρες καταγωγής τους, στο Λίβανο, στο Μπαγκλαντές, στο Ιράκ κ.α.
Αυτό πρέπει να αναλογιστούν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και να καταλάβουν πως η έκτακτη ανθρωπιστική βοήθεια δεν μπορεί να επισκιάσει την έλλειψη πολιτικής βούλησης, όπως και ότι τα ευρωπαϊκά κράτη οφείλουν να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Όλοι έχουν ακούσει για τον πόλεμο στη Συρία ή στην Υεμένη, υπάρχει όμως και η κρίση στο αγγλόφωνο Καμερούν, στην Αιθιοπία, στο Αφγανιστάν, απ' όπου φτάνουν οι περισσότεροι πρόσφυγες στην Ελλάδα και βιαζόμαστε να κρίνουμε πως δεν δικαιούνται άσυλο.
— Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η οργάνωση;
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν και θα είναι πάντα οι επιχειρησιακές προτεραιότητες. Η λήψη αποφάσεων για τη διάθεση των ανθρώπινων και υλικών πόρων σε ένα μέρος και όχι σε ένα άλλο – αυτές είναι οι πιο δύσκολες αποφάσεις. Ο ανθρωπιστικός χώρος, ο σεβασμός στις αρχές και τους κανόνες που διέπουν την ανθρωπιστική δράση συνεχώς μειώνεται.
Το Μάιο, στην Καμπούλ, την ώρα που έγκυες γυναίκες, λεχώνες και τα μωρά τους βρίσκονταν στη μαιευτική κλινική, άγνωστος αριθμός ενόπλων εισέβαλε στον χώρο με εκρηκτικά και όπλα. Η επίθεση διήρκεσε ώρες.
Πρόσφατα, αναγκαστήκαμε να σταματήσουμε τη δράση μας στη Βενεζουέλα κατά του Covid-19 εξαιτίας των απαγορεύσεων εισόδου στο διεθνές προσωπικό και ας μην ξεχνάμε τη Λέσβο, όπου αναγκαστήκαμε να κλείσουμε τη μονάδα απομόνωσης κρουσμάτων Covid-19 εξαιτίας πολεοδομικών προστίμων, τη μοναδική δομή στη Μόρια που βοηθούσε το τοπικό σύστημα υγείας στη διαχείριση της πανδημίας, μια πρωτοβουλία που είχαν χαιρετίσει υψηλά ιστάμενα κυβερνητικά στελέχη. Εν μέσω πανδημίας αποφασίσαμε να κάνουμε δράσεις στην Ευρώπη ‒ οι άνθρωποι που τόσα χρόνια μας στηρίζουν, τώρα μας χρειάστηκαν.
Συγχρόνως, όμως, πρέπει να βρούμε τρόπους να προστατεύσουμε αλλά και να στείλουμε το προσωπικό μας εκεί όπου χρειάζεται περισσότερο, να τους ζητήσουμε να παραμείνουν στις αποστολές περισσότερο, γιατί οι περιορισμοί περιορίζουν και τις μετακινήσεις μας. Η πρόκληση είναι να διατηρήσουμε τις ήδη υπάρχουσες ιατρικές υπηρεσίες και να τις προσαρμόσουμε στα νέα δεδομένα.
— Συμπληρώνονται τριάντα χρόνια παρουσίας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Ποιο το αποτύπωμά τους στη σύγχρονη πραγματικότητα;
Τριάντα χρόνια στην Ελλάδα και πενήντα του χρόνου από το πρώτο γραφείο διεθνώς και θέλω να ελπίζω πως έχουμε βοηθήσει ώστε η ελληνική κοινωνία να κατανοήσει καλύτερα τις ανθρωπιστικές κρίσεις παγκοσμίως και έχουμε ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για θέματα ιατρικής ηθικής και πρόσβασης στην υγεία. Κι αυτό θα συνεχίσουμε να κάνουμε. Εκατοντάδες άτομα συνεχίζουν να φεύγουν σε αποστολές μαζί μας. Χτες από το γραφείο μας έφυγε η Αγγελική για Νιγηρία και ο Γιώργος για Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και όλα αυτά επειδή περισσότεροι από 200.000 δωρητές επέλεξαν κάποια στιγμή να μας υποστηρίξουν.
— Στο παρελθόν έχετε πάει στη Λέσβο ως συντονίστρια προγράμματος των επιχειρήσεων διάσωσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Τι είναι αυτό που θυμάστε περισσότερο;
Δύσκολο να σας απαντήσω. Θυμάμαι συναισθήματα και σκόρπιες εικόνες. Πόνος, ατόφιος ανθρώπινος πόνος. Ένα ζευγάρι να αγκαλιάζεται και να κλαίει στη θάλασσα, να αλλάζουμε ρούχα σε ένα βρεγμένο μωρό στο καπό ενός αυτοκινήτου, τη μεταφράστριά μας να τραγουδάει αραβικά τραγούδια για να ηρεμήσει τον κόσμο στις βάρκες και τους γονείς να μας πετούν τα παιδιά όταν πλησιάζαμε τις βάρκες τους και να μας φωνάζουν να τα σώσουμε πρώτα.
— Έχετε έρθει αντιμέτωπη με εικόνες μικρών παιδιών που έχουν πνιγεί μέσα σε πλαστικές βάρκες. Πώς το διαχειρίζεστε όλο αυτό;
Το δύσκολο είναι για τις οικογένειες αυτών των παιδιών. Στη Λέσβο προσπαθούσαμε να ανανήψουμε ένα παιδί που είχε χάσει τις αισθήσεις του μέσα στη βάρκα και μετά ψάχναμε να βρούμε τους γονείς του στη Μόρια. Και στη Μεσόγειο, μετά από μια διάσωση στα ανοιχτά της Λιβύης, ταξιδεύαμε δυο μέρες για να φτάσουμε στην Ιταλία, έχοντας στο κατάστρωμα ένα παιδί που είχε χάσει τον αδελφό του κατά τη διάρκεια μιας πολύ δύσκολης διάσωσης. Τι να πεις σε αυτό το παιδί; Εγώ δεν μπορώ να το διαχειριστώ με άλλο τρόπο παρά παλεύοντας για να σταματήσει αυτή η κατάσταση.
— Τι απαντάτε σε όλους εκείνους που διατηρούν μια καχυποψία ως προς τις εθελοντικές οργανώσεις;
Τους προτείνω να έρθουν και να επισκεφτούν κάποιο από τα προγράμματά μας, να διαβάσουν την αναφορά δράσης μας, καθώς και τους οικονομικούς ελέγχους που δημοσιεύουμε ετησίως.
— Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε; Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να ασχοληθείτε με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα;
Αυτό που με ώθησε, πέρα από τον απέραντο θαυμασμό που έτρεφα στους Γιατρούς χωρίς Σύνορα, ήταν περισσότερο η φράση που άκουγα συνέχεια «δεν αλλάζει ο κόσμος» και που με έκανε να θέλω να τον ανακαλύψω και να τον αλλάξω στο μέτρο των δυνατοτήτων μου. Όλες οι πράξεις μας έχουν αξία, όλα προκύπτουν από τις επιλογές μας και δηλώνουν τη θεώρηση και τη στάση μας. Εγώ θέλησα να ορίσω τη δική μου στάση μέσω της ανθρωπιστικής δράσης.
— Από τις αποστολές σε διάφορα μέρη του κόσμου τι εμπειρίες αποκομίσατε; Τι διατηρείτε περισσότερο στη μνήμη σας;
Εμπιστεύομαι καθημερινά ανθρώπους με μεγαλύτερη ευκολία και προσπαθώ να μην κρίνω αυστηρά. Πάντοτε σκέφτομαι πως κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από το τι δείχνει, έχει τη δική του ιστορία. Θυμάμαι εικόνες και χρώματα. Πρόσωπα, χαμόγελα, τους συναδέλφους μου, να γιορτάζουμε μαζί Πρωτοχρονιά, τη δύναμη των ανθρώπων που συναντούμε στο πεδίο, την απίστευτη προσαρμοστικότητα και αντοχή τους στις δυσκολίες.
— Πείτε μου μια εικόνα που δεν θα ξεχάσετε ποτέ.
Μεσημέρι, Μοζαμβίκη, παρέμβαση σε απομακρυσμένη κοινότητα με σκοπό τη διανομή αντιρετροϊκής αγωγής σε ασθενείς σε προχωρημένο στάδιο AIDS και φτάνουμε σε ένα μικρό δωμάτιο όπου ζούσε ο έφηβος ασθενής με τη μητέρα του. Η μητέρα του βγαίνει έξω –γιατί δεν χωρούσαν ούτε τρεις άνθρωποι στο δωμάτιο– και το παιδί, ανήμπορο πλέον να περπατήσει, να μας λέει πως προτιμά να χαρίσει την αγωγή σε έναν φίλο του, γιατί ο ίδιος ξέρει πως θα πεθάνει και δεν θέλει να ταλαιπωρεί άλλο τη μητέρα του.
— Τι σημαίνουν για εσάς οι λέξεις «ευχαριστώ» και «βοήθεια»;
Θα έλεγα, ό,τι για όλους μας. Προσωπικά, προσπαθώ να τις χρησιμοποιώ καθημερινά. Είτε να δείχνω την ευγνωμοσύνη μου για κάτι είτε να προσφέρω άμεσα ή έμμεσα τη βοήθειά μου σε κάποιον/-α που τη χρειάζεται.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Την άμεση προσφορά βοήθειας στον συνάνθρωπο. Θεωρώ πως στους καιρούς που ζούμε η άμεση αλληλεγγύη είναι η πιο ριζοσπαστική θέση, η πιο ξεκάθαρη πολιτική και ηθική στάση και ως τέτοια πρέπει να διαφυλάσσεται.
σχόλια