Σε λιγότερο από δύο εβδομάδες, στις 3 Νοεμβρίου, οι Αμερικανοί πολίτες θα εκλέξουν τον Πρόεδρό τους. «Την πρώτη Τρίτη, μετά την πρώτη Δευτέρα του Νοεμβρίου, κάθε 4 χρόνια», όπως ορίζει η πολιτική τους παράδοση.
Ας δούμε :
Πώς εκλέγεται ο Πρόεδρος
Ο Πρόεδρος δεν εκλέγεται άμεσα, απευθείας, μέσω της λαϊκής ψήφου, αλλά από ειδικό εκλεκτορικό σώμα, το οποίο αναδεικνύεται ανά Πολιτεία με απόλυτη πλειοψηφία. Όποιος κερδίσει μια Πολιτεία, έστω με μία ψήφο διαφορά, παίρνει όλους τους εκλέκτορές της. (Με μόνες εξαιρέσεις τη Νεμπράσκα και το Μέιν –δυο μικρές Πολιτείες ωστόσο–, που έχουν διαφοροποιημένο σύστημα κατανομής.)
Οι εκλέκτορες είναι 538, άρα ο μαγικός αριθμός για να εκλεγεί κάποιος Πρόεδρος είναι οι 270 εκλέκτορες. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα ο αντιπρόεδρος εκλεγόταν χωριστά, συχνά δε εκλεγόταν ο δεύτερος σε ψήφους υποψήφιος. Από τότε και μέχρι σήμερα εκλέγεται σε κοινό ψηφοδέλτιο με τον Πρόεδρο.
Για ποιον λόγο καθιερώθηκε το ειδικό εκλεκτορικό σώμα
Κυρίως για τρεις λόγους: πρώτον, θεωρήθηκε ότι εκφράζει καλύτερα τον ομοσπονδιακό χαρακτήρα του κράτους. Δεύτερον, ότι ενδυναμώνει τον ρόλο των μικρότερων Πολιτειών. Τρίτον, τα πρώτα χρόνια του αμερικανικού κράτους οι «πατέρες του έθνους» θεωρούσαν ότι το σύστημα των εκλεκτόρων αποτελεί ανάχωμα στην πιθανή έλευση ενός επικίνδυνου δημαγωγού, ο οποίος, κυριαρχώντας στην κοινή γνώμη, θα μπορούσε να οδηγήσει σε στραβό δρόμο τη νεαρή τότε δημοκρατία.
Στην πορεία οι όποιες συζητήσεις για πιθανή αλλαγή του συστήματος δεν προχώρησαν, καθώς θεωρείται λειτουργικό και συνεπές με την πολιτική παράδοση της χώρας. Εξάλλου, σε εκλογικές αναμετρήσεις 230 περίπου ετών, σε μόλις 4 εξ αυτών έχει παρουσιαστεί δυσαρμονία λαϊκής ψήφου και εκλεκτόρων (1876, 1888, 2000 και 2016).
Αν, στην τελική ευθεία, ο Τραμπ καταφέρει να επιβάλει ως βασικό θέμα των εκλογών τα ζητήματα της οικονομίας, μπορεί να ελπίζει σε ανατροπή των προγνωστικών. Αλλιώς, ο Τζο Μπάιντεν θα γίνει ο 46ος Πρόεδρος των ΗΠΑ.
Πόσο ισχυρός είναι ο Πρόεδρος
Ο Πρόεδρος είναι (προφανώς πολύ) ισχυρός, αλλά δεν είναι ανεξέλεγκτος. Το αμερικανικό πολιτικό σύστημα βασίζεται στη λογική «check and balances», δηλαδή στην εξισορρόπηση των εξουσιών, η οποία μοιράζεται τόσο μεταξύ της εκτελεστικής (Πρόεδρος) και νομοθετικής εξουσίας (κογκρέσο, δηλαδή Γερουσία και Βουλή των Αντιπροσώπων) όσο και μεταξύ ομοσπονδιακής κυβέρνησης και Πολιτειών. Οι εξουσίες του Προέδρου είναι καθορισμένες, τα δε περισσότερα ζητήματα της «καθημερινότητας» ρυθμίζονται σε πολιτειακό επίπεδο.
Μια ουσιαστική διαφοροποίηση σε σχέση με τα κοινοβουλευτικά συστήματα της Ευρώπης είναι ο έλεγχος του Κογκρέσου επί των οικονομικών. Ο «κουμπαράς» του κράτους ανήκει στο Κογκρέσο και ο Πρόεδρος δεν μπορεί να χρηματοδοτήσει τίποτα χωρίς την έγκρισή του. Αυτό, πέραν του ότι δημιουργεί δικλείδες ασφαλείας, οδηγεί σε ένα διαρκές «παζάρι» μεταξύ Λευκού Οίκου και Καπιτωλίου, ειδικά όταν το Κογκρέσο δεν ελέγχεται από τον Πρόεδρο. Για την ιστορία, πάρα πολλοί Πρόεδροι κλήθηκαν να κυβερνήσουν με «εχθρικό» Κογκρέσο, καθώς οι ψηφοφόροι έχουν μια τάση να εξισορροπούν την πολιτική κατάσταση στις «ενδιάμεσες» εκλογές. (Οι 435 βουλευτές εκλέγονται κάθε δύο χρόνια. Οι εκλογές που γίνονται στην πρώτη διετία της θητείας ενός Προέδρου λέγονται «ενδιάμεσες». Οι γερουσιαστές, 100 τον αριθμό, δύο ανά Πολιτεία, έχουν θητεία 6 ετών και το 1/3 αυτών εκλέγεται ανά διετία, όπως και το 1/3 των κυβερνητών).
Η πολιτική παράδοση των ΗΠΑ
Τα κυρίαρχα κόμματα από τα μέσα προς τέλη του 19ου αιώνα είναι δύο. Το Ρεπουμπλικανικό και το Δημοκρατικό. Ο χαρακτήρας των δύο κομμάτων άλλαξε αρκετές φορές. Στις αρχές το 20ού αιώνα το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα θεωρούνταν γενικά πιο ριζοσπαστικό-προοδευτικό, σε αντίθεση με το πιο «παραδοσιακό» Δημοκρατικό. Αυτό στην πορεία άλλαξε. Το σημερινό προφίλ τους διαμορφώθηκε σε δύο κυρίως χρονικά ορόσημα: μετά το κραχ του '29 και στα μέσα της 10ετίας του '60, με αφορμή ιδίως το κίνημα πολιτικών δικαιωμάτων. Παρά τις επιμέρους εσωτερικές τους διαφοροποιήσεις, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα είναι πιο συντηρητικό σε κοινωνικά ζητήματα (αμβλώσεις, γάμος ομοφυλοφίλων, οπλοκατοχή κ.λπ.), υπέρ της μικρότερης κρατικής παρέμβασης στην οικονομία και εναντίον της επέκτασης του ομοσπονδιακού κράτους. Το Δημοκρατικό Κόμμα είναι πιο φιλελεύθερο στα κοινωνικά θέματα, πιο παρεμβατικό στην οικονομία και υποστηρίζει περισσότερο τις ομοσπονδιακού χαρακτήρα δράσεις.
Τις τελευταίες δεκαετίες οι ρεπουμπλικάνοι κυριαρχούν στην ενδοχώρα, στον Νότο, στις μεγαλύτερες ηλικίες και στους λευκούς ψηφοφόρους, οι δημοκρατικοί είναι ισχυρότεροι στις Ακτές, στον Βορρά, στις νέες ηλικίες, στους Αφροαμερικανούς και τους λατινογενείς. Περίπου 13-14 Πολιτείες είναι αυτές που είναι ισορροπημένες πολιτικά, ανά εκλογή αλλάζουν πλειοψηφία και εν τέλει καθορίζουν το αποτέλεσμα, οι λεγόμενες «swing states».
Πόσο σφιχτοί είναι οι κομματικοί δεσμοί;
Όχι ιδιαίτερα. Χαρακτηριστικό και των δύο κομμάτων είναι η ανομοιογένειά τους και η «χαλαρότητα» των κομματικών δεσμών. Οι ρεπουμπλικάνοι του Βορρά ή των Ακτών π.χ. συχνά έχουν μεγαλύτερες συγκλίσεις με τους δημοκρατικούς, παρά με τους ρεπουμπλικάνους του Νότου και αντίστροφα. Εξού και είναι σύνηθες οι βουλευτές και οι γερουσιαστές (πολλώ δε μάλλον οι κυβερνήτες) να κινούνται με προσωπική ατζέντα και τοπικές συμμαχίες. Κάτι που εξηγεί και το πώς πολιτικά πρόσωπα που προέρχονται από το ένα κόμμα διακρίνονται σε περιοχές όπου κυριαρχεί το αντίπαλο. Ο δημοκρατικός Μπιλ Κλίντον π.χ. είχε εκλεγεί επανειλημμένα κυβερνήτης στο βαθιά συντηρητικό (και έκτοτε συντριπτικά ρεπουμπλικανικό) Αρκάνσας. Ο Μιτ Ρόμνι, ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής της Γιούτα και υποψήφιος των ρεπουμπλικανών για την προεδρία το 2012 είχε εκλεγεί παλιότερα κυβερνήτης της Μασαχουσέτης, του πιο παραδοσιακού «κάστρου» των δημοκρατικών. Στις φετινές εκλογές, ένας από τους πιο σφοδρούς πολέμιους του ρεπουμπλικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ είναι το «Lincoln Project», μια κίνηση ρεπουμπλικανών που αντιτίθενται στην επανεκλογή του και στηρίζουν τον υποψήφιο των Δημοκρατικών Τζο Μπάιντεν.
Πώς γίνεται η χρηματοδότηση
Οι υποψήφιοι καλούνται να επιλέξουν μεταξύ κρατικής ή ιδιωτικής χρηματοδότησης – και συνήθως επιλέγουν την ιδιωτική, που είναι μεγαλύτερη. Τα όρια σε κάθε αναμέτρηση καθορίζονται από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εκλογών (Federal Election Commission), η οποία ρυθμίζει όλες τις παραμέτρους της. Οι δωρεές ιδιωτών δεν μπορούν να ξεπερνούν τα 2.800 δολάρια προς κάποιον υποψήφιο ή τα 35.500 προς κάποιο κόμμα. Κάθε δωρεά άνω των 50 δολαρίων οφείλει να είναι επώνυμη.
Πώς διεξάγονται οι εκλογές
Στις ΗΠΑ δεν υπάρχει ενιαίος τρόπος διεξαγωγής εκλογών. Δεν υπάρχει ούτε καν σταθερός εκλογικός κατάλογος, καθώς κάθε Πολιτεία έχει δικούς της κανόνες για το πώς ψηφίζεις και πώς εγγράφεσαι στους εκλογικούς καταλόγους. Μπορείς να ψηφίσεις επιστολικά, μπορείς να ξεκινήσεις να ψηφίζεις ακόμα και πολλές εβδομάδες πριν από τις εκλογές. Φέτος, π.χ., υπολογίζεται ότι μέχρι την 3η Νοεμβρίου θα έχουν ψηφίσει πάνω από 60 εκατομμύρια ψηφοφόροι!
Η συνήθης πρακτική, πάντως, είναι ότι εγγράφεσαι για να ψηφίσεις, γεγονός που προϋποθέτει διπλή κινητοποίηση των ψηφοφόρων. Μία για να εγγραφείς και μία για να ψηφίσεις. Η διαδικασία αυτή, που λέγεται «Get Out The Vote» (GOTV), έχει ισχυροποιήσει πολύ τον ρόλο των οργανωμένων ομάδων (συνδικάτα, θρησκευτικές οργανώσεις, ενώσεις οπλοκατοχής, ΜΚΟ, κ.λπ.), οι οποίες, ακριβώς λόγω της απήχησής τους, μπορούν να κινητοποιήσουν μεγάλες μάζες πληθυσμού.
Πολύ μεγάλη σημασία έχει η αξιοποίηση δικτύων που επιτρέπουν στους υποψηφίους να προσεγγίσουν τα κρίσιμα γι' αυτούς εκλογικά κοινά. Επειδή η συμμετοχή κάθε επιμέρους κρίσιμης ομάδας δεν θεωρείται δεδομένη, ο βαθμός κινητοποίησής της συχνά κρίνει το αποτέλεσμα. Στις προηγούμενες εκλογές π.χ. το αποτέλεσμα κρίθηκε από την εντυπωσιακή αύξηση συμμετοχής στις εκλογές των λευκών αντρών, χωρίς πτυχίο, οι οποίοι τάσσονταν με συντριπτικά ποσοστά υπέρ του Τραμπ. Η δε καμπάνια Τραμπ είχε στοχεύσει με εξαιρετικά αποτελεσματικό τρόπο –κυρίως μέσω Διαδικτύου– στα μέσα και στις ομάδες που τους κινητοποιούσαν.
Πού βρισκόμαστε σήμερα, εν όψει των εκλογών της 3ης Νοεμβρίου
Καταρχάς, μιλάμε ίσως για τις πιο πολωτικές εκλογές στην ιστορία των ΗΠΑ. Για έναν βαθύ διχασμό που εκδηλώνεται καθημερινά, σε όλα τα επίπεδα.
Οι δημοσκοπήσεις δίνουν προβάδισμα στον Μπάιντεν, ο οποίος προηγείται καθαρά τόσο στην παναμερικανική ψήφο όσο και στις κρίσιμες Πολιτείες. Ο δρόμος του Ντόναλντ Τραμπ προς τους 270 εκλέκτορες μοιάζει πολύ πιο δύσκολος, καθώς πρέπει να κερδίσει όλες σχεδόν τις κρίσιμες Πολιτείες.
Οι Δημοκρατικοί έχουν μετατρέψει την αναμέτρηση σε δημοψήφισμα κατά του Τραμπ, εστιάζοντας όλη την καμπάνια τους στον χαρακτήρα του Προέδρου και, φυσικά, στην πανδημία, όπου ο Τραμπ έχει αρνητική αξιολόγηση. Εξού και επέλεξαν ως υποψήφιο έναν πολιτικό όπως ο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος μπορεί να μη συναρπάζει, είναι όμως γενικά συμπαθής, χωρίς «γωνίες» και δεν ενοχλεί ούτε τους συντηρητικούς ψηφοφόρους ούτε τους πολύ προοδευτικούς.
Ο Τραμπ, καθόλη τη διάρκεια της 4ετίας, είχε σταθερή δημοτικότητα, η οποία ωστόσο κυμάνθηκε σε όχι ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Η αποδοχή της πολιτικής του κινήθηκε γύρω στο 42-43%, ενώ όλοι οι Πρόεδροι που επανεξελέγησαν είχαν ποσοστό μεγαλύτερο του 48%. Πήγαινε όμως αρκετά καλά στην οικονομία, όπου η αποδοχή του κάποιες περιόδους ξεπερνούσε ακόμα και το 60%. Μπορούσε, συνεπώς, να ελπίζει βάσιμα ότι η δυναμική της οικονομίας θα αρκούσε για να υπερκεράσει τις προσωπικές του «χαρακτηρολογικές» αδυναμίες. Η πανδημία άλλαξε άρδην τα δεδομένα, καθώς η οικονομία έφυγε από το πρώτο πλάνο, ενώ κάποιες αντιδράσεις του Τραμπ ανέδειξαν το πρόβλημα ενσυναίσθησης που του καταλογίζουν οι αντίπαλοί του.
Η καμπάνια του Μπάιντεν είναι εστιασμένη στο ζήτημα της πανδημίας, στον χαρακτήρα του Τραμπ, τον οποίο, εκτός από αλαζόνα, εμφανίζει και ως αποκομμένο από τον μέσο πολίτη. Η καμπάνια Τραμπ ήταν έως πρόσφατα πιο χαοτική, καθώς ο Τραμπ, και λόγω ταμπεραμέντου, δεν έμπαινε εύκολα σε καλούπια και εν πολλοίς αυτοσχεδίαζε. Τις τελευταίες ημέρες αυτό έχει κάπως μαζευτεί και είναι πιο στοχευμένος στα μηνύματά του. Αν, στην τελική ευθεία, ο Τραμπ καταφέρει να επιβάλει ως βασικό θέμα των εκλογών τα ζητήματα της οικονομίας, μπορεί να ελπίζει σε ανατροπή των προγνωστικών. Αλλιώς ο Τζο Μπάιντεν θα γίνει ο 46ος Πρόεδρος των ΗΠΑ.
