Ο Τζίμι Κάρτερ θεωρείται ο πιο αποτελεσματικός πρώην πρόεδρος που είχαν ποτέ οι ΗΠΑ κατέχει μια μοναδική θέση στην αμρικανική πολιτική: ήταν ο γηραιότερος πρώην πρόεδρος και βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης, αλλά η μία θητεία του στην εξουσία αμαυρώθηκε για πάντα από την αδυναμία του να τερματίσει την κρίση ομηρίας στο Ιράν το 1979.
Ο Κάρτερ, ο οποίος πέθανε την Κυριακή (29/10) σε ηλικία 100 ετών, άσκησε αναμφισβήτητα τη μεγαλύτερη επιρροή του όχι κατά τη διάρκεια της θητείας του στον Λευκό Οίκο την περίοδο 1977-1981, αλλά τις δεκαετίες που ακολούθησαν. Ο Δημοκρατικός αγρότης φιστικιών της Τζόρτζια, ο οποίος εγκατέλειψε τον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο του 1981 μετά από μια συντριπτική εκλογική ήττα από τον Ρόναλντ Ρίγκαν, θεωρήθηκε αφελής και αδύναμος στον κόσμο της πολιτικής της Ουάσινγκτον. Ήταν ο πρώτος Δημοκρατικός πρόεδρος από το 1888 που δεν κέρδισε την επανεκλογή του.
Όμως, καθώς περνούσαν τα χρόνια, προέκυψε μια πιο διαφοροποιημένη εικόνα του Τζίμι Κάρτερ, η οποία συνυπολόγιζε τις μεταπροεδρικές δραστηριότητές του και επανεκτιμούσε τα επιτεύγματά του, όπως η μεσολάβηση για τη σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου. Έθεσε τη δέσμευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη στο επίκεντρο της θητείας του ως 39ου προέδρου των ΗΠΑ. Αυτή η αφοσίωση αποτέλεσε αργότερα τον ακρογωνιαίο λίθο του Κέντρου Κάρτερ, το οποίο ίδρυσε το 1982 για να ακολουθήσει το όραμά του για την παγκόσμια διπλωματία, αποσπώντας ευρεία διεθνή αναγνώριση.
Ως ο μακροβιότερος πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, πέρασε δεκαετίες προσπαθώντας να προωθήσει την ειρήνη και τον ανθρωπισμό, προσπάθειες για τις οποίες του απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης.
Διόρισε για πρώτη φορά μαύρη γυναίκα στην αμερικανική κυβέρνηση
Ο Τζίμι Κάρτερ αντιπροσώπευε μια νέα γενιά ανδρών του αμερικανικού Νότου που ήταν πιο ανεκτικοί και προοδευτικοί σε θέματα φυλής. Ο πρώην πρόεδρος -ο οποίος υπήρξε αξιωματικός του ναυτικού και αγρότης- αγκάλιασε με θέρμη τις ρίζες του. «Είμαι ένας Νότιος και ένας Αμερικανός» δήλωσε ο Κάρτερ, σχεδόν άγνωστος στην εθνική πολιτική σκηνή όταν ξεκίνησε την προεδρική του εκστρατεία πριν από τις εκλογές του 1976.
Κατά τη διάρκεια της μοναδικής θητείας του στον Λευκό Οίκο, ο Κάρτερ διόρισε 57 μειονοτικούς δικαστές και 41 γυναίκες δικαστές στο ομοσπονδιακό δικαστικό σώμα, που -σύμφωνα με το Κέντρο Κάρτερ ήταν περισσότεροι από όλους τους προηγούμενους διορισμούς από προέδρους των ΗΠΑ αθροιστικά. Ένας από αυτούς τους δικαστές ήταν η Ρουθ Μπάντερ Γκίνσμπεργκ, την οποία ο κ. Κάρτερ διόρισε το 1980 στο Εφετείο της Περιφέρειας της Κολούμπια.
Ο 39ος πρόεδρος, ο οποίος ενηλικιώθηκε πολιτικά την εποχή των πολιτικών δικαιωμάτων, αλλά αγκάλιασε το κίνημα δημοσίως αργότερα στην πολιτική του σταδιοδρομία, διόρισε επίσης την πρώτη μαύρη γυναίκα που υπηρέτησε σε προεδρικό υπουργικό συμβούλιο - την Πατρίσια Χάρις.
«Εξαιρετικά δύσκολη θητεία»
Τα δύο πρώτα χρόνια της θητείας του στην προεδρία των ΗΠΑ ήταν πολύ καλά, με υψηλά ποσοστά αποδοχής. Μια λαμπρή στιγμή ήταν η ιστορική συμφωνία του Καμπ Ντέιβιντ το 1978 που υπογράφηκε από τον Μενάχεμ Μπέγκιν του Ισραήλ και τον Ανουάρ Σαντάτ της Αιγύπτου, η οποία οδήγησε τελικά σε μια συνθήκη ειρήνης τον επόμενο χρόνο.
Ο Κάρτερ εγκαθίδρυσε επίσης διπλωματικές σχέσεις με την Κίνα μετά την προσέγγιση που ξεκίνησε ο τότε πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον και υποστήριξε την ηλιακή ενέργεια, εγκαθιστώντας μάλιστα ηλιακούς συλλέκτες στον Λευκό Οίκο. Όμως η κυβέρνησή του αντιμετώπισε πολλά προβλήματα, με πιο σοβαρά την κρίση των ομήρων στο Ιράν και την καταστροφική αποτυχημένη προσπάθεια διάσωσης των 52 αιχμάλωτων Αμερικανών το 1980.
Ο χειρισμός του στην πετρελαϊκή κρίση του 1979-1980 επικρίθηκε επίσης έντονα. Οι εικόνες των αυτοκινήτων που σχηματίζουν ουρές σε βενζινάδικα συνδέθηκαν για πολύ καιρό με την προεδρία του. Στον απόηχο της ήττας του Κάρτερ στις κάλπες, το Δημοκρατικό Κόμμα αντιμετώπισε μια πολιτική καταιγίδα - 12 χρόνια Ρεπουμπλικανών προέδρων με τους Ρέιγκαν και Τζορτζ Μπους.
Ακόμα και τώρα, λίγοι Δημοκρατικοί ισχυρίζονται ότι παίρνουν τον μανδύα του Κάρτερ. Σε μια βιογραφία που δημοσιεύθηκε το 2010, ο ιστορικός Julian Zelizer, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, δήλωσε ότι ο Κάρτερ έπεσε θύμα «ενός εξαιρετικά δύσκολου συνόλου περιστάσεων που θα προκαλούσαν οποιονδήποτε πρόεδρο».
«Ο καλύτερος πρώην πρόεδρος»
Αλλά ο Κάρτερ επανήλθε με την πιο θεαματική ίσως επανεφεύρεση οποιασδήποτε πολιτικής φυσιογνωμίας των ΗΠΑ και συχνά αποκαλείται ο «καλύτερος πρώην πρόεδρος της Αμερικής».
Ο Κάρτερ ίδρυσε το ομώνυμο κέντρο του στην Ατλάντα και αναδείχθηκε σε εξέχοντα διεθνή διαμεσολαβητή, αντιμετωπίζοντας μερικά από τα πιο αδιάλλακτα παγκόσμια διλήμματα - όπως η Βόρεια Κορέα και η Βοσνία στη δεκαετία του 1990. Παρακολούθησε δεκάδες εκλογές σε όλο τον κόσμο, από την Αϊτή έως το Ανατολικό Τιμόρ, και πήγε στην Κούβα το 2002 για μια ιστορική συνάντηση με τον τότε μακροχρόνιο κομμουνιστή ηγέτη Φιντέλ Κάστρο για να προωθήσει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ο Κάρτερ κέρδισε πλήθος βραβείων, μεταξύ των οποίων το Νόμπελ Ειρήνης του 2002 και το υψηλότερο αμερικανικό πολιτικό βραβείο, το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας. Κέρδισε τρία Γκράμι για το καλύτερο άλμπουμ προφορικού λόγου, μια κατηγορία στην οποία συμπεριλαμβάνονται και τα ακουστικά βιβλία. Ο Κάρτερ διατήρησε ένα πολυάσχολο πρόγραμμα μέχρι τα 90 του χρόνια.
Ο ίδιος και η σύζυγός του Ρόζαλιν βοηθούσαν επί δεκαετίες στην οικοδόμηση σπιτιών για τη φιλανθρωπική οργάνωση Habitat for Humanity. Η Ρόζαλιν πέθανε τον Νοέμβριο του 2023 σε ηλικία 96 ετών. Το ζευγάρι είχε τρεις γιους και μια κόρη.
Τον Αύγουστο του 2015, ο Κάρτερ αποκάλυψε ότι είχε καρκίνο στον εγκέφαλό του και υποβαλλόταν σε θεραπεία με ακτινοβολία. Την εποχή της διάγνωσής του, ο Κάρτερ δήλωσε ότι ενώ η προεδρία ήταν το «αποκορύφωμα» της πολιτικής του καριέρας, «η ζωή μετά τον Λευκό Οίκο ήταν προσωπικά πιο ικανοποιητική».
Κατά τη διάρκεια μιας εκκλησιαστικής τελετής τον Νοέμβριο του 2019 στο Plains, ο Κάρτερ κοίταξε πίσω -με γαλήνη και μια δόση χιούμορ- στη μάχη του με τον καρκίνο. «Υπέθεσα, φυσικά, ότι θα πέθαινα πολύ γρήγορα», είπε. «Προφανώς προσευχήθηκα γι' αυτό. Δεν ζήτησα από τον Θεό να με αφήσει να ζήσω, αλλά ζήτησα από τον Θεό να μου δώσει μια σωστή στάση απέναντι στον θάνατο. Και διαπίστωσα ότι ήμουν απολύτως και απόλυτα άνετος με τον θάνατο» είχε δηλώσει χαρακτηριστικά.
Με πληροφορίες από AFP, Washington Post
