Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται για πάνω από ένα μήνα, η ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο και το πετρέλαιο, τίθεται όλο και πιο συχνά στο «τραπέζι».
Πόσο ρεαλιστική είναι όμως η αξίωση για τον τερματισμό ή τον δραστικό περιορισμό των συναλλαγών με τη Ρωσία στον ενεργειακό τομέα; Η ανάλυση της παραγωγής των 10 κορυφαίων εταιρειών στον τομέα της ενέργειας αποτυπώνει ξεκάθαρα το πόσο δύσκολο είναι να αφαιρεθεί το ρωσικό αέριο από το ευρωπαϊκό ενεργειακό μείγμα χωρίς να προκληθούν σοβαρές οικονομικές αναταράξεις.
Η Gazprom, ο μεγαλύτερος παραγωγός και μονοπωλιακός εξαγωγέας φυσικού αερίου της Ρωσίας, κυριαρχεί στην παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου. Πέρσι παρήγαγε 540 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, περισσότερα δηλαδή από τις BP, Shell, Chevron, ExxonMobil και Saudi Aramco μαζί. Από αυτά, 331 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα καταναλώθηκαν στη Ρωσία και 168 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα διοχετεύθηκαν στην Ευρώπη.
Επί του παρόντος, η Ευρωπαϊκή Ένωση εισάγει περίπου το 30% του πετρελαίου της και το 40% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία, πληρώνοντας στη Μόσχα υπέρογκα ποσά καθημερινά για να διατηρήσει την απρόσκοπτη ροή.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με τον ύπατο εκπρόσωπο της Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής, Ζοζέπ Μπορέλ, μέχρι πρόσφατα η ΕΕ έχει πληρώσει 35 δισεκατομμύρια ευρώ στη Μόσχα για τις προμήθειες ενέργειας, από την αρχή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Από την άλλη, η Ουκρανία ως φίλα προσκείμενη στη Δύση, έχει λάβει από την ΕΕ σε όλες αυτές τις μέρες του πολέμου, ένα δισεκατομμύριο ευρώ με σκοπό την αγορά όπλων.
«Ένα δισεκατομμύριο ευρώ είναι αυτό που πληρώνουμε καθημερινά στον Πούτιν για την ενέργεια που μας παρέχει. Από την αρχή του πολέμου του έχουμε δώσει 35 δισεκατομμύρια ευρώ. Συγκρίνετέ το με το ένα δισεκατομμύριο ευρώ που δώσαμε στην Ουκρανία σε όπλα», είπε χαρακτηριστικά.
Με βάση τα υφιστάμενα στατιστικά δεδομένα, αναλυτές εκτιμούν ότι μια απόπειρα απογαλακτισμού της Ευρώπης από το ρωσικό πετρέλαιο μπορεί να αποκαλέσει μια σοβαρή πρόκληση αλλά η απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο είναι ακόμα πιο δύσκολη.
Στο μεταξύ, σε αντίθεση με τη βιομηχανία πετρελαίου, όπου οι χώρες παραγωγοί, όπως η Σαουδική Αραβία, μέσω των αποθεμάτων εξισορροπούσαν ενδεχόμενες αναταράξεις, η βιομηχανία φυσικού αερίου τείνει να λειτουργεί με αποθέματα κοντά στη χωρητικότητα.
Το αέριο είναι επίσης λιγότερο «ευέλικτο», καθώς η μεταφορά του από το σημείο παραγωγής στο σημείο κατανάλωσης απαιτεί αγωγό (κατά βάση από τη Ρωσία) ή εγκατάσταση υγροποίησης του αερίου (LNG) και επομένως χρειάζεται πολύ συγκεκριμένες υποδομές. Στην Ευρώπη, υπάρχουν χώρες οι οποίες δε διαθέτουν καν σταθμούς για προμήθεια LNG η χώρους αποθήκευσης.
Σε κάθε περίπτωση, η αντικατάσταση όλου του ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη θα απαιτούσε 112 εκατομμύρια τόνους LNG ετησίως, που ισοδυναμεί με σχεδόν το ένα τρίτο της σημερινής παγκόσμιας αγοράς LNG, σύμφωνα με το «Bernstein Research».
Οι ΗΠΑ συμφώνησαν να αυξήσουν τις αποστολές υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Ευρώπη κατά 70%, με στόχο να προμηθεύουν 50 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως τουλάχιστον μέχρι το 2030. Ωστόσο, αυτό αποτελεί μόνο το ένα τρίτο των υφιστάμενων εισαγωγών της Ευρώπης από τη Ρωσία, πράγμα που σημαίνει ότι θα χρειαστούν και άλλες πηγές. Όλα αυτά πέραν των συνεπειών που μπορεί να έχει στις τιμές και την ενεργειακή αυτονομία της Ευρώπης μια τέτοια ένταση εξάρτησης από αμερικανικό LNG.
Παράλληλα, ο κίνδυνος μιας μελλοντικής απεξάρτησης από τον ένα πάροχο (Ρωσία) για την εξάρτηση από έναν άλλο (Ηνωμένες Πολιτείες) θέτει δυναμικά στο «κάδρο» του ενδεχόμενου νέου ενεργειακού μείγματος και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όχι μόνο για περιβαλλοντικούς λόγους, αλλά και ως τμήμα επίτευξης μιας σχετικής αυτονομίας στην Ευρώπη.
Η «διαμάχη» στην Ευρώπη
Ο σκεπτικισμός γύρω από ένα πιθανό ενεργειακό εμπάργκο κατά της Ρωσίας «ηγείται» στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή από τον Γερμανό καγκελάριο, Όλαφ Σολτς. Σύμφωνα με δηλώσεις του, η άμεση απαγόρευση της ρωσικής ενέργειας στην Ευρώπη θα ήταν τόσο αναποτελεσματική όσο και πολύ δαπανηρή.
Όπως προαναφέρθηκε, η Ρωσία προμηθεύει περίπου το 40% των αναγκών της Ευρώπης σε φυσικό αέριο. Το ποσοστό αυτό είναι ακόμη μεγαλύτερο σε χώρες όπως η Γερμανία, με αποτέλεσμα η ενεργειακή εξάρτηση από το Κρεμλίνο να εμποδίζει δραστικές κινήσεις έγκρισης κυρώσεων στον ενεργειακό τομέα, λόγω του σοβαρού κόστους για τη βιομηχανική και ως εκ τούτου οικονομική ανάπτυξη.
Μετά τις εικόνες με τα πτώματα στους δρόμους της Μπούσα την Κυριακή, η υπουργός Άμυνας της Γερμανίας Κριστίν Λάμπρεχτ δήλωσε ότι η ΕΕ πρέπει να συζητήσει την απαγόρευση της εισαγωγής ρωσικού φυσικού αερίου. Την επόμενη μέρα ωστόσο, το υπουργικό συμβούλιο δε φάνηκε να ασπάζεται μια τέτοια θέση.
Η Λιθουανία από την άλλη ανακοίνωσε πρόσφατα την παύση των εισαγωγών ρωσικού αερίου στη χώρα. Παρά ταύτα, σύμφωνα με αναλυτές, τα κράτη της Βαλτικής έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι άλλων χωρών της Ευρώπης στον τομέα αυτό.
«Τα κράτη της Βαλτικής, καθώς και η Πολωνία, προσπαθούν εδώ και πολλά χρόνια να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Ρωσία, ιδίως όσον αφορά τις προμήθειες φυσικού αερίου», είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο, ο Νίκολας Μαζούτσι, ερευνητής και ειδικός στον τομέα της ενέργειας στο «Ίδρυμα για τη στρατηγική έρευνα» στο Παρίσι. «Τα τρία κράτη της Βαλτικής είναι επίσης μικρότερα και λιγότερα πληθυσμιακά από πολλά άλλα μέλη της ΕΕ, με πολύ διαφορετικές καταναλωτικές δομές. Μιλάμε για σχετικά μικρή κατανάλωση φυσικού αερίου σε σύγκριση με τη Γαλλία ή τη Γερμανία».
Πάντως, άλλοι αναλυτές σημειώνουν ότι ένα συνολικό εμπάργκο θα μπορούσε από τη μία να βλάψει σε πολύ σημαντικό βαθμό την ήδη ευάλωτη ρωσική οικονομία και από την άλλη να προκαλέσει μια διαχειρίσιμη ζημιά για την Ευρώπη. Ορισμένοι, πηγαίνουν ένα βήμα παρακάτω, εκτιμώντας ότι το ενεργειακό εμπάργκο στη Ρωσία από την Ευρώπη θα εμποδίσει τη Μόσχα να συνεχίσει τον πόλεμο καθώς θα χάσει τους οικονομικούς πόρους που τον τροφοδοτούν. Ένα μοντέλο που αναπτύχθηκε από το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών εκτιμά ότι οι απώλειες από ένα πλήρες εμπάργκο θα ισοδυναμούσε ακόμα και με το 40% του προπολεμικού ΑΕΠ της Ρωσίας.
Το πλήγμα για τη Μόσχα μπροστά σε τέτοιου επιπέδου κύρωση είναι ως ένα βαθμό αυτονόητο, λόγω της εξάρτησης της χώρας στην εξαγωγή ενέργειας. Για την Ευρώπη ωστόσο, μια τέτοια απόφαση εξελίσσεται σε «γόρδιο δεσμό» καθώς ο κίνδυνος «να πυροβολήσει το πόδι της», από μια ενδεχόμενη τέτοια απόφαση, δείχνει με βάση τα δεδομένα, ορατός.
«Το πρόβλημα για την Ευρώπη είναι πάντα το ίδιο: το πώς μπορούμε να προκαλέσουμε "πόνο" στη Ρωσία χωρίς να κάνουμε κακό στον εαυτό μας», δήλωσε Μαζούτσι. «Εάν χτυπήσουμε την καρδιά της οικονομικής εταιρικής σχέσης της Ευρώπης με τη Ρωσία, τότε αναπόφευκτα υπάρχει ένα φαινόμενο μπούμερανγκ».
