Το πρώτο βίντεο που έδωσε στη δημοσιότητα ο ισραηλινός στρατός δείχνει μαχητές του πολεμικού ναυτικού σε μια κανονιοφόρο να χρησιμοποιούν τουφέκια εφόδου και χειροβομβίδες για να εκτοξεύσουν ανθρώπους που επιπλέουν στο νερό. Στρατιωτικοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι οι στόχοι ήταν τρομοκράτες της Χαμάς που είχαν προσπαθήσει να εισβάλουν στις ισραηλινές ακτές κατά τη διάρκεια της λαίλαπας που πυροδότησε τον πόλεμο Ισραήλ-Γάζας- όλοι τώρα θεωρούνται νεκροί.
Τέτοιου τύπου εικόνες μοιράζονταν κάποτε κυρίως σε σκοτεινά και μακάβρια σάιτ του διαδικτύου, κρυμμένα καλά από τους απλούς χρήστες. Όμως το βίντεο του ναυτικού εμφανίστηκε στις ροές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και στα φόρουμ συζητήσεων, συμπεριλαμβανομένου του subreddit r/CombatFootage του Reddit με 1,6 εκατομμύρια followers και ήταν μία από τις δεκάδες βίαιες σκηνές που δημοσιεύτηκαν εκείνη την ημέρα. Σε μια συζήτηση κάτω από το βίντεο, ένας σχολιαστής είπε σε μια ανάρτηση η οποία έχει πλέον διαγραφεί ότι ζούσαν στη «χρυσή εποχή του βάναυσου ηδονοβλεψία».
Οι πόλεμοι στο Ισραήλ και την Ουκρανία έχουν προκαλέσει την έκρηξη των βίντεο στο διαδίκτυο που παρουσιάζουν τη φρίκη του σύγχρονου πολέμου, φέρνοντας τους φόνους και τη σκληρότητα σε ένα παγκόσμιο κοινό θεατών που είναι δύο πράγματα: είτε εντελώς απροετοίμαστοι για τέτοιο φρικτό θέαμα είτε πολύ πρόθυμοι να το παρακολουθήσουν.
Η προσφορά νέων βίντεο με περιεχόμενο βίας έχει εκτοξευθεί καθώς οι ένοπλοι χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα και κάμερες GoPro για να καταγράφουν ή να μεταδίδουν ζωντανά πλάνα από απόσταση αναπνοής, είτε για σκοπούς στρατιωτικής στρατηγικής είτε για προπαγάνδα. Το ίδιο ισχύει και για τη ζήτηση, καθώς οι χρήστες του διαδικτύου συρρέουν σε χαλαρά συντονισμένες ιστοσελίδες βίντεο, message boards και ιδιωτικές ομάδες όπου μπορούν να δουν και να μοιραστούν ακραία πλάνα για να ικανοποιήσουν την περιέργειά τους ή να έχουν πολιτικά κέρδη.
Όπως δηλώνει ο Κόλιν Χένρι, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσινγκτον «το ολοένα και πιο κατακερματισμένο σύστημα διαδικτυακών μέσων σημαίνει ότι υπάρχουν πολύ περισσότερες διέξοδοι για αυτού του είδους το περιεχόμενο και μια μεγαλύτερη ποικιλία συστημάτων συγκράτησης περιεχομένου για να διαλέξει κανείς». Ο ίδιος έχοντας μελετήσει την πολιτική βία και το διαδίκτυο, εξηγεί: «Είναι σαν να υπάρχουν ξαφνικά πολύ περισσότερες κινηματογραφικές αίθουσες στην πόλη, και ορισμένες από αυτές είναι διατεθειμένες να προβάλλουν Snuff Films με πραγματικούς βασανισμούς και δολοφονίες»
Και στους δύο πολέμους, οι στρατιωτικοί ηγέτες και οι στρατιώτες που επιθυμούν να τεκμηριώσουν την πραγματικότητα της σύγκρουσής τους ή να πιέσουν για διεθνή υποστήριξη, δημοσίευσαν βίντεο απευθείας μέσω υπηρεσιών ομαδικών μηνυμάτων όπως το Telegram ή τα αναδημοσίευσαν σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως το X, πρώην Twitter. Στο Telegram, η στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς έχει δημοσιεύσει εκπαιδευτικά μοντάζ που δείχνουν μαχητές της να προετοιμάζονται για μάχη, καθώς και μη λογοκριμένα βίντεο από αιματηρές συγκρούσεις, επιθέσεις με χειροβομβίδες drone και σκοτωμένους Ισραηλινούς στρατιώτες. Ένας στρατιωτικός εκπρόσωπος της Χαμάς δεσμεύτηκε επίσης να μεταδώσει εκτελέσεις ομήρων στο διαδίκτυο.
Ο Basem Naim, ο επικεφαλής διεθνών σχέσεων της Χαμάς, δήλωσε σε συνέντευξή του στην Washington Post ότι το υλικό μοιράστηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τόσο για να κερδίσει ο αγώνας της οργάνωσης την παγκόσμια προσοχή όσο και για να ενθαρρύνει τους μαχητές της για τον πόλεμο που έρχεται. «Ποιος τρομοκρατεί ποιον; Εμείς είμαστε τα θύματα ... αυτής της τεράστιας δολοφονικής μηχανής», είπε και συνέχισε «Τα βίντεο δείχνουν ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι. Δεν είμαστε μόνο εμείς που χτυπιόμαστε συνεχώς. Όχι, μερικές φορές μπορούμε και εμείς να ανταποδώσουμε τα χτυπήματα».
Για πολλούς ανθρώπους μακριά από το πεδίο της μάχης, ο κίνδυνος να εμφανιστούν ξαφνικά τέτοια βίντεο σε ιστοσελίδες με αυτόματη αναπαραγωγή τους ή σε ροές κοινωνικών δικτύων έχει γίνει ένας επίμονος φόβος. Αυτή η νέα πραγματικότητα ανάγκασε ορισμένα σχολεία και εκπαιδευτικές ομάδες να εκπαιδεύουν τους γονείς να παρακολουθούν ή να εμποδίζουν τη χρήση των κοινωνικών μέσων από τα παιδιά τους. Οι ψυχίατροι έχουν προειδοποιήσει ότι η επαναλαμβανόμενη προβολή ανάλογων αιματηρών εικόνων μπορεί να οδηγήσει σε αυτό που είναι γνωστό ως «έμμεσο τραύμα», βλάπτοντας την ψυχική υγεία των ανθρώπων.
Άλλοι, ωστόσο, το αναζητούν συνειδητά - και βοηθούνται από τους ίδιους τους μαχητές. Η 110η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία της Ουκρανίας, μια μονάδα πεζικού που ειδικεύεται στην ρίψη εκρηκτικών από μη επανδρωμένα αεροσκάφη, έχει αναρτήσει περισσότερα από 100 βίντεο στο κανάλι της στο Telegram, πολλά από τα οποία δείχνουν Ρώσους στρατιώτες να ανατινάζονται σε κομμάτια μαζί με ένα heavy-metal soundtrack.
Τα βίντεο συχνά αναδημοσιεύονται με αγγλόφωνες περιγραφές σε subreddits όπως το r/UkraineWarVideoReport, όπου συχνά λαμβάνουν χιλιάδες σχόλια και προβολές. Ορισμένοι λένε ότι τα βίντεο προσφέρουν ένα φρικτό μάθημα. Έχουν «ουσιαστικά αφαιρέσει όλη τη 'δόξα' από τον πόλεμο», δήλωσε ένας σχολιαστής του Reddit σχετικά με ένα βίντεο όπου ένας τραυματισμένος Ρώσος στρατιώτης αυτοκτονεί. «Μακάρι να τα έβλεπαν αυτά οι πολιτικοί την ώρα που πίνουν τον πρωινό τους καφέ».
Άλλοι αποθεώνουν τη βία ή σχολιάζουν την παράξενη κοινοτοπία του να βλέπεις τέτοια σφαγή από το σπίτι σου. «Τρώω τα δημητριακά μου, βλέποντας το», λέει ένας σχολιαστής του Reddit για ένα βίντεο που δείχνει Ρώσους στρατιώτες να σκοτώνονται με χειροβομβίδες. Τα αιματηρά πλάνα τέτοιου τύπου παίζουν εδώ και καιρό ρόλο στη διαμόρφωση της αντίληψης του κοινού για τα τρέχοντα γεγονότα. Οι ανατριχιαστικές εικόνες από μάχες και σφαγές που μεταδόθηκαν κάποτε στις τηλεοπτικές ειδήσεις βοήθησαν στην κινητοποίηση των Αμερικανών κατά του πολέμου του Βιετνάμ. Τα βίντεο με τα αεροπλάνα που έπεσαν στους πύργους του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, αποτέλεσαν κομβική στιγμή για την κύρια προβολή των φρικαλεοτήτων- το ίδιο έκαναν και τα πλάνα των δημοσιογράφων που είχαν ενσωματωθεί στον αμερικανικό στρατό στο Ιράκ και το Αφγανιστάν κατά τη διάρκεια του πολέμου που ακολούθησε.
Αλλά τέτοια βίντεο έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για να σπείρουν τον τρόμο και να προκαλέσουν μια συναισθηματική υπερ-αντίδραση που θα μπορούσε να εξοργίσει τους θεατές, να επεκτείνει μια σύγκρουση ή να παίξει στα χέρια των επιτιθέμενων, δηλώνει η Amanda E. Rogers, ερευνήτρια στο think tank του Century Foundation, η οποία έχει μελετήσει την εξτρεμιστική προπαγάνδα. Σχεδόν πριν από μια δεκαετία, εξηγεί, οι αποκεφαλισμοί δημοσιογράφων και εργαζομένων σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, που κατέγραψε σε βίντεο το Ισλαμικό Κράτος συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί ένα σημείο καμπής για τους τρομοκράτες που έδειξε την αξία της δημοσίευσης τόσο αποτρόπαιου υλικού, που πολλοί θεατές αισθάνθηκαν ότι δεν μπορούσαν να το αγνοήσουν.
«Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ότι μπορείς να στρατολογηθείς σε μια σύγκρουση μέσω της προπαγάνδας χωρίς τη θέληση σου για να βοηθήσεις την πλευρά που νομίζεις ότι αντιμάχεσαι», δήλωσε η Ρότζερς. «Τώρα αυτά τα βίντεο έχουν διαχυθεί στο περιβάλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου ο μικρότερος κοινός παρονομαστής και το ηχητικό κομμάτι γίνονται αναλώσιμα, με τον ίδιο τρόπο που παρακολουθείς έναν ποδοσφαιρικό αγώνα», εξηγεί.
Ορισμένα από τα φρικιαστικά βίντεο έχουν αποδειχθεί πολύτιμα για ερευνητές και δημοσιογράφους που αναζητούν να βρουν ομήρους ή να καταγράψουν εγκλήματα πολέμου. Και οι συντονιστές του subreddit CombatFootage, το οποίο είδε τη βάση συνδρομητών του να υπερδιπλασιάζεται από την αρχή του 2022, δήλωσαν ότι αξιολογούν τα βίντεο για την «αναλογία πολεμικού υλικού προς προπαγάνδα». Αποσπάσματα με πολύ μικρή εστίαση στην πραγματική μάχη αφαιρούνται.
Αλλά τα όρια μεταξύ τέτοιων βίντεο και προπαγάνδας δεν είναι πάντα ξεκάθαρα. Οι υποστηρικτές της λευκής υπεροχής διαδίδουν εδώ και χρόνια βίντεο που δείχνουν βίαιες πράξεις που διαπράττονται από μη λευκούς για να πυροδοτήσουν το φυλετικό μένος με την ελπίδα να κερδίσουν δυνητικούς στρατιώτες, δήλωσε ο Henry. Σε πρόσφατες συγκρούσεις, τέτοια φρικιαστικά βίντεο χρησιμοποιήθηκαν για να αποκτηνώσουν τον εχθρό και να κάνουν τους διεθνείς θεατές να νιώσουν ότι επενδύουν περισσότερο στον αγώνα.
«Το βίαιο περιεχόμενο, ειδικά το πολεμικό υλικό, μπορεί να τραυματίσει πραγματικά τους ανθρώπους, αλλά μπορεί επίσης και να τους κινητοποιήσει πολύ», λέει και συνεχίζει: «Όταν οποιοσδήποτε από τους διάφορους influencers του πολέμου στην Ουκρανία μοιράζεται βίντεο με Ρώσους στρατιώτες που πεθαίνουν από επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, μέρος της στρατηγικής είναι να απευθυνθεί σε αμερικανικό ή ευρωπαϊκό κοινό που βλέπει τους Ρώσους στρατιώτες ως μέρος μιας ευρύτερης μισητής εξω-ομάδας και τους Ουκρανούς στρατιώτες ως κάτι σαν τους εαυτούς τους».
Οι μεγάλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης γενικά μπλοκάρουν ή περιορίζουν τα βίντεο που παρουσιάζουν θάνατο ή τρομερή βία. Οι κανόνες του X επιτρέπουν βίαια βίντεο εάν κρύβονται πίσω από μια προειδοποιητική δήλωση αποποίησης ευθυνών, αλλά η εταιρεία απαγορεύει το «αχρείαστο αίμα» εκτός από τις περιπτώσεις όπου οι εικόνες «συνδέονται με γεγονότα που έχουν ειδησεογραφικό ενδιαφέρον», λέγοντας ότι «οι έρευνες έχουν δείξει ότι η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε υπερβολικά αιματηρό περιεχόμενο στο διαδίκτυο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ευημερία ενός ατόμου».
Ορισμένα βίαια βίντεο από τον πόλεμο Ισραήλ-Γάζας, ωστόσο, εξακολουθούν να προβάλλονται απεριόριστα στο Χ, συμπεριλαμβανομένων των λήψεων από την κανονιοφόρο και άλλων αποσπασμάτων από τον ισραηλινό στρατό που υποτίθεται ότι δείχνουν μέλη της Χαμάς να δέχονται πυροβολισμούς από ένα τανκ στα ισραηλινά σύνορα.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι πόλεμοι προκάλεσαν επίσης την αλλαγή των κανόνων που ίσχυαν επί μακρόν όσον αφορά τον λόγο. Το Facebook δήλωσε πέρυσι ότι θα επιτρέψει προσωρινά βίαια μηνύματα που σχετίζονται με τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπως «θάνατος στους Ρώσους εισβολείς», επειδή αντιπροσώπευαν προστατευόμενες πολιτικές εκφράσεις. Οι αξιόπιστες εκκλήσεις για βία κατά των Ρώσων πολιτών παρέμειναν απαγορευμένες, δήλωσε η εταιρεία.
Η ουκρανική κυβέρνηση άρχισε πέρυσι να δημοσιεύει στο Telegram, το Twitter και το YouTube φωτογραφίες και βίντεο αιχμαλώτων και σκοτωμένων Ρώσων στρατιωτών, με την ελπίδα να πυροδοτήσει τις ρωσικές διαμαρτυρίες για το ανθρώπινο κόστος του πολέμου. Ειδικοί σε θέματα στρατιωτικής δικαιοσύνης δήλωσαν στη Washington Post ότι ορισμένες από τις εικόνες παραβίαζαν πιθανώς τις Συμβάσεις της Γενεύης, οι οποίες απαιτούν από τις κυβερνήσεις να προστατεύουν τους αιχμαλώτους πολέμου από «προσβολές και δημόσια περιέργεια».
Το υπουργείο Εξωτερικών του Ισραήλ έχει υιοθετήσει μια παρόμοια τακτική για να εξοργίσει το δυτικό κοινό, προβάλλοντας εκατοντάδες διαφημίσεις στο YouTube, συμπεριλαμβανομένων βίντεο στα οποία ισραηλινοί ιατροδικαστές περιγράφουν τι είδαν κατά τις αυτοψίες των πτωμάτων των παιδιών που υποτίθεται ότι σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της επίθεσης της Χαμάς, σύμφωνα με το αρχείο διαφημίσεων του YouTube.
Μια διαφήμιση στο YouTube δείχνει μια πολύχρωμη σκηνή με χαμογελαστούς μονόκερους και ουράνια τόξα, η οποία γρήγορα μεταστρέφεται σε ένα πιο σκοτεινό μήνυμα: «Ξέρουμε ότι το παιδί σας δεν μπορεί να το διαβάσει αυτό ... 40 βρέφη δολοφονήθηκαν στο Ισραήλ από τους τρομοκράτες της Χαμάς (ISIS)», αναφέρει η διαφήμιση. «Όπως εσείς θα κάνατε τα πάντα για να προστατεύσετε το παιδί σας, έτσι κι εμείς θα κάνουμε τα πάντα για να προστατεύσουμε το δικό μας».
Εκπρόσωπος του YouTube, οι κανόνες του οποίου για τις διαφημίσεις απαγορεύουν τη βία και το «σοκαριστικό περιεχόμενο», δήλωσε ότι οι διαφημίσεις δεν προβάλλονται σε περιεχόμενο που επικεντρώνεται σε παιδιά και δεν δικαιολογούν καμία ενέργεια επιβολής.
Αξιωματούχοι του Υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο δεν απάντησε σε αιτήματα για σχόλια, δημοσίευσε επίσης αρχές του μήνα στο λογαριασμό του X με 1,4 εκατομμύρια followers μια φωτογραφία που δείχνει ένα νεκρό μωρό ποτισμένο με αίμα, με το πρόσωπό του θολό, αποκαλώντας την «την πιο δύσκολη εικόνα που έχουμε δημοσιεύσει ποτέ».
Τη Δευτέρα, ο ισραηλινός στρατός προσπάθησε να προσεγγίσει μια ομάδα ξένων ανταποκριτών, προβάλλοντας σύμφωνα με τη βρετανική εφημερίδα The Times ένα βίντεο διάρκειας 40 λεπτών που έδειχνε «τη μία σκηνή μετά την άλλη με φρικτή βία». Μέρος του βίντεο είχε ληφθεί από κινητά τηλέφωνα, αυτοκίνητα και κράνη μελών της Χαμάς.
Στρατιωτικοί αξιωματούχοι μοιράστηκαν επίσης οδηγίες που είπαν ότι ανακτήθηκαν από μαχητές της Χαμάς και περιγράφουν λεπτομερώς πώς θα έπρεπε να «μεταδίδουν ζωντανά» τις δολοφονίες: «Μην σπαταλάτε την μπαταρία και την αποθήκευση της κάμερας, αλλά χρησιμοποιήστε τα όσο το δυνατόν περισσότερο». Ο στρατιωτικός εκπρόσωπος, Daniel Hagari, είπε στο πλήθος, σύμφωνα με τους Times, ότι τα βίντεο θα χρησιμεύσουν ως «συλλογική μνήμη για το μέλλον, δεν θα αφήσουμε τον κόσμο να ξεχάσει ποιον πολεμάμε».
ΠΗΓΗ: Washington Post
