«Μια παγκόσμια ιστορία της Ελλάδας»: Διάλεξη στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη

ADVERTORIAL

Με αφορμή την εναρκτήρια διάλεξη προς τιμήν της Θάλειας Ποταμιάνου από τον ιστορικό Peter Frankopan, η Μαρία Γεωργοπούλου, διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, o Ανδρέας Ζομπανάκης, Πρόεδρος των Επιτρόπων της Γενναδείου Βιβλιοθήκης και ο Φωκίων Ποταμιάνος, Επίτροπος Γενναδείου Βιβλιοθήκης και χορηγός των διαλέξεων, μιλούν για όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζουμε για τη βιβλιοθήκη, αλλά και για όσα πρόκειται να μάθουμε.

—Ποια είναι η ιστορία της Γενναδείου Βιβλιοθήκης;

ΜΓ. Για τους βιβλιόφιλους, τους ερευνητές και τους ιστορικούς η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα αποτελεί την κιβωτό μιας πολύτιμης κληρονομιάς. Ο λόγος; Στο ιστορικό κτήριό της στο Κολωνάκι η Βιβλιοθήκη στεγάζει μία πλούσια συλλογή βιβλίων και σπάνιων βιβλιοδεσιών, αρχείων, χειρογράφων και έργων τέχνης που αναδεικνύουν την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας από την αρχαιότητα έως σήμερα.

Καρπός του πάθους του βιβλιόφιλου Ιωάννη Γενναδίου, πρέσβη της Ελλάδας στη Μεγάλη Βρετανία στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, η βιβλιοθήκη τονίζει τον δυναμικό χαρακτήρα του ελληνικού πνεύματος δια μέσου των αιώνων. Στα 1922, ο Γεννάδιος προσέφερε τον προσωπικό του θησαυρό, μια βιβλιοθήκη 25.000 βιβλίων στην Αμερικανική Σχολή και το 1926 εγκαινιάστηκε η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, σε σχέδιο των Αμερικανών αρχιτεκτόνων Van Pelt και W. Stuart Thompson με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Carnegie. Έκτοτε οι συλλογές της Βιβλιοθήκης που αφορούν στην Ελλάδα και τον Ελληνισμό από το τέλος της κλασικής αρχαιότητας έως τη σύγχρονη εποχή εμπλουτίζονται διαρκώς, έχοντας ξεπεράσει σήμερα τους 140.000 τόμους.

Οι σπάνιες εκδόσεις των αρχαίων κλασικών που φυλάσσονται στη Γεννάδειο είναι ξεχωριστές γιατί όχι μόνο γιατί εμπεριέχουν το μεγαλείο της ελληνικής σκέψης αλλά και επειδή αναδεικνύουν τη σημασία του ελληνικού πολιτισμού για την Αναγέννηση αλλά και για το Διαφωτισμό. Σπάνιες εκδόσεις της Βίβλου και εκκλησιαστικών έργων ρίχνουν φως στην ιστορία της Oρθόδοξης Eκκλησίας, ενώ μοναδικά χειρόγραφα και πολύτιμες εικόνες αντανακλούν τον πλούτο του βυζαντινού κόσμου. Βιβλία ευρωπαίων περιηγητών, ιστορικών και αρχαιολόγων αλλά και χάρτες, λιθογραφίες, υδατογραφίες και τεκμήρια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, αποτελούν πηγές γνώσης για ερευνητές και φοιτητές. Τα προσωπικά αρχεία του Ερρίκου Σλήμαν, σκαπανέα της Τροίας και των Μυκηνών, της οικογένειας Δραγούμη και του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου, πλαισιώνουν τα αρχεία διάσημων Ελλήνων λογοτεχνών, όπως εκείνα των βραβευμένων με Νόμπελ ποιητών Γιώργου Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη, καθώς και του μουσικού Δημήτρη Μητρόπουλου.

—Ποιος ο ρόλος μιας βιβλιοθήκης σαν τη Γεννάδειο τον 21^ο αιώνα;

ΜΓ. Όπως διαβάζουμε στην επιγραφή στην είσοδο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης «Έλληνες καλούνται οι της ημετέρας παιδεύσεως μετέχοντες». Αυτό το ρητό του Ισοκράτη μας θυμίζει καθημερινά τη δύναμη της εκπαίδευσης αλλά και το ρόλο αυτής της πλούσιας βιβλιοθήκης: τη διάχυση της γνώσης. Σήμερα περισσότερο από ποτέ, η προσπάθειά μας είναι η δημιουργία μιας κοινότητας πολιτών (επιστημόνων και μη) που μπορεί να συνδιαλλαγεί χωρίς προκαταλήψεις βασισμένη στα ιδεώδη του ελληνικού πολιτισμού.

Η Γεννάδειος συμβάλλει στον επιστημονικό διάλογο με σεμινάρια, συνέδρια και δημοσιεύσεις, ενώ διαλέξεις και εκθέσεις απευθύνονται σε ένα ευρύτερο κοινό. Πιστεύοντας ακράδαντα στη δύναμη του επιστημονικού διαλόγου, η Βιβλιοθήκη προσκαλεί σημαντικούς ερευνητές για να αναδείξουν μη συμβατικά θέματα από διαφορετικές επιστημονικές σκοπιές που αναδεικνύουν νέους προβληματισμούς και ανοίγουν νέους επιστημονικούς ορίζοντες.

Βασικό στοιχείο είναι επίσης και η εξωστρέφεια. Στην εποχή μας και ιδιαίτερα όσον αφορά τους νέους, ο ρόλος μιας βιβλιοθήκης, μιας κιβωτού γνώσεων, είναι να είναι εύκολα προσβάσιμη από το κοινό. Όταν πρόκειται για ένα χώρο όπου φυλάσσονται σπάνια βιβλία, οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν μια καταπληκτική ευκαιρία να δημιουργήσει κανείς μια βιβλιοθήκης χωρίς τοίχους, αφού ήδη 80.000 ψηφιακά τεκμήρια είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο και είναι ανοικτά σε όλους τους ενδιαφερόμενους.

—Ποιο είναι το όραμα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης λίγο πριν τα εκατοστά της γενέθλια;

ΑΖ. Οι Έλληνες είναι ένας αρχαίος λαός που συνέχισε να υφίσταται και μετά την ύστερη αρχαιότητα, οπότε και συνέχισε να εξελίσσεται δια μέσου των αιώνων κάτω από διαφορετικές επιρροές. Αυτή η εξέλιξη και οι ποικίλες επιρροές της εκδηλώνονται στη γλώσσα, τη λογοτεχνία, τη μουσική, τη θρησκεία και την τέχνη μας. Εκδηλώνεται στο δομημένο μας περιβάλλον, στον τρόπο που ντυνόμαστε και στις διαλέκτους που μιλούμε. Αλλά και στο πώς μας είδαν οι ξένοι ταξιδιώτες. Μέσα στους τοίχους της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, αυτού του κτηρίου που μοιάζει με αρχαίο ναό, απόκειται η ιστορία του Ελληνισμού την οποία φρόντισε με αγάπη, για σχεδόν έναν αιώνα, μια απίστευτη ομάδα Αμερικανών Φιλελλήνων επιστημόνων.

Το Όραμα για τη Βιβλιοθήκη της Γενναδείου στον εικοστό πρώτο αιώνα στην πραγματικότητα εκφράζεται καλύτερα από τον ίδιο τον Γεννάδιο όταν έκανε την αρχική δωρεά το 1922 και είναι η «ελπίδα ότι η Αμερικανική Σχολή μπορεί να γίνει ένα παγκόσμιο κέντρο για τη μελέτη της ελληνικής ιστορίας, λογοτεχνίας και τέχνης τόσο αρχαίας, βυζαντινής όσο και σύγχρονης και για την καλύτερη κατανόηση της ιστορίας και της συγκρότησης της Ελληνικής Εκκλησίας». Σχεδόν 100 χρόνια μετά είμαστε ακόμη δεσμευμένοι σε αυτό το όραμα και συνεχίζουμε να εργαζόμαστε για να αξιοποιήσουμε αυτήν την κληρονομιά διευρύνοντας την έρευνα, τις δημοσιεύσεις και τις δραστηριότητες μας. Στο πλαίσιο αυτής της συντονισμένης προσπάθειας και μέσω μιας σειράς γενναιόδωρων δωρεών προσφέρουμε τώρα μια σειρά από νέες υποτροφίες σε τομείς όπως η μουσική και η αρχιτεκτονική μαζί με τις υπάρχουσες υποτροφίες μας.

—Πείτε μας για τη μελέτη της Αρχαιότητας αλλά και της «μετακλασικής» Ελλάδας στο πλαίσιο της Αμερικανικής Σχολής. Ποια είναι η επίδραση των κλασικών σπουδών στον κόσμο γενικότερα;

ΑΖ. Μέχρι πρόσφατα, οι ξένες αρχαιολογικές σχολές, συμπεριλαμβανομένης και της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα που ιδρύθηκε το 1881, ενδιαφέρονταν αποκλειστικά για τη μελέτη του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Αυτό είναι κατανοητό δεδομένου του πλαισίου στο οποίο ιδρύθηκαν αυτές οι Σχολές όταν η αναβίωση και η διατήρηση μιας εξιδανικευμένης Αρχαίας Ελλάδας ήταν υψίστης σημασίας, καθώς και η ίδια η Ελλάδα προσπάθησε να βρει τη θέση της στον σύγχρονο κόσμο μέσω μιας στενής σύνδεσης και ταυτοποίησης με το κλασικό της παρελθόν. Η σημαντική δωρεά του Γενναδίου δίνει στην Αμερικανική Σχολή μια μοναδική ευκαιρία να «ξεπεράσει» την αρχαιότητα, εξερευνώντας τον Ελληνισμό και τις πλούσιες ιστορικές και πολιτιστικές εκφάνσεις του του ως συνέχεια από την αρχαιότητα έως σήμερα. Η σειρά διαλέξεων Θάλειας Ποταμιάνου πραγματεύεται μια σημαντική πτυχή αυτής της συνέχειας εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο ελληνισμός κατανοείται και επανερμηνεύεται από διαφορετικούς πολιτισμούς και σε διαφορετικούς χρόνους της ανθρώπινης ιστορίας. 

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε μια εποχή που η μελέτη των κλασικών χλευάζεται, ιδιαίτερα στα αγγλοσαξονικά πανεπιστήμια, ως ελιτίστικη και επιλεκτική, ως ένας κλάδος που αποκλείει πολλούς. Ο προβληματισμός γιγαντώνεται καθώς όλο και λιγότεροι μαθητές επιλέγουν να στραφούν σε ανθρωπιστικές και κλασικές ειδικότητες. Κι όμως, η μελέτη των Κλασικών προσφέρει αυτό που θα φαινόταν ως μια διαχρονική λύση στην ανθρώπινη κατάσταση. Σε τελική ανάλυση και παρά την τρέχουσα συζήτηση, χωρίς τη μελέτη και την ερμηνεία των κλασικών από τους ανθρωπιστές ανά τους αιώνες, πρέπει νομίζω να παραδεχθούμε ότι θα ζούσαμε σε έναν πολύ διαφορετικό κόσμο.

—Ποιος είναι ο σκοπός της σειράς διαλέξεων «Θάλειας Ποταμιάνου»; 

ΦΠ. Σκοπός των διαλέξεων είναι να προβάλουν και να διερευνήσουν τον ευρύ αντίκτυπο του ελληνικού πολιτισμού. Όχι μόνο της Αρχαίας Ελλάδας αλλά και της Μεσαιωνικής και της σύγχρονης Ελλάδας. Να συμβάλλουν στην κατανόηση ότι η Ελλάδα είναι κάτι περισσότερο από τον αρχαίο πολιτισμό. Υπάρχουν πλούσιες φλέβες επιρροής που διατρέχουν τον σύγχρονο κόσμο. Στον κόσμο της μόδας, της σύγχρονης τέχνης, της σύγχρονης μουσικής και φυσικά της αρχιτεκτονικής και της επιστήμης. Θα θέλαμε αυτές οι διαλέξεις από διακεκριμένους επιστήμονες να προωθήσουν την ιδέα ότι ο μεσαιωνικός, ο νεοελληνικός και εντέλει ο ελληνικός πολιτισμός σχετίζεται με τον κόσμο στον οποίο ζούμε, όχι με ένα εξεζητημένο τρόπο αλλά στην ίδια την καθημερινότητα μας.

ΜΓ. Ο νέος κύκλος διαλέξεων «Θάλειας Ποταμιάνου» προσφέρει στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη μια νέα πρόκληση. Οι διαλέξεις αυτές πατούν πάνω στα χνάρια του Γενναδίου για να μας μάθουν περισσότερα για την κληρονομιά και τη σημασία του Ελληνισμού. Να μάθουμε αλλά και να μοιραστούμε τις πολλές, διαφορετικές επιρροές και διασυνδέσεις της ελληνικής κουλτούρας σε όλα τα επίπεδα του πολιτισμού.

Ο  πρώτος μας ομιλητής, ο βυζαντινολόγος Peter Frankopan, θα μας δώσει την ευκαιρία να ξανασκεφτούμε την ιστορία της Ελλάδας από μια σκοπιά παγκόσμια και όχι εκ των έσω. Ξεφεύγοντας από την πεπατημένη, οι τρεις ομιλίες του Frankopan θα ιχνογραφήσουν την ιστορία της Ελλάδας και των λαών της σε ένα καμβά που καλύπτει χιλιάδες χρόνια, από τη Νεολιθική εποχή μέχρι τον κλασικό κόσμο, και από το Βυζάντιο μέχρι τον 21ο αιώνα. Θα μιλήσει για πολέμους, τέχνες και γράμματα, αλλά επίσης και για το ρόλο της ανισότητας και του φύλου, της κλιματικής αλλαγής και των πανδημικών ασθενειών.

Οι σειρά αποτελείται από τρεις ομιλίες: η πρώτη, στην Αθήνα στις 7 Οκτωβρίου, θα εξετάσει τις «Αρχές» και θα καλύψει την περίοδο από το 7000 π.Χ. περίπου ως το τέλος του κλασικού κόσμου. Η δεύτερη, η οποία θα διεξαχθεί στην Ουάσιγκτον, θα καλύψει την περίοδο από περ. 630 - περ. 1600· η τελική διάλεξη, που θα πραγματοποιηθεί στη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 2022, θα καλύψει την περίοδο από το 1600  έως σήμερα.

—Τι περιμένουμε να «μάθουμε» από τους ομιλητές που θα λάβουν μέρος στη σειρά;

ΦΠ. Ανάλογα με τον ομιλητή και την ειδικότητά του/της, ευελπιστούμε να αποκτήσουμε καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο ελληνισμός επηρεάζει τον τομέα σπουδών τους. Στην περίπτωση του καθηγητή Frankopan ανυπομονούμε να ακούσουμε τις σκέψεις του για την εξέλιξη της ελληνικής επιρροής σε γεωπολιτικό επίπεδο από την εποχή του χαλκού ώς το μέλλον! Κάθε σειρά διαλέξεων θα δημοσιεύεται και, αντλώντας από τους πλούσιους πόρους της Γενναδείου Βιβλιοθήκης θα δείξει τη συνάφεια του ελληνικού πολιτισμού χθες, σήμερα και αύριο στον συγκεκριμένο τομέα σπουδών.

—Γιατί ο αντίκτυπος του Ελληνισμού; Πρόκειται για κάτι προσωπικό;

ΦΠ. Είναι όντως βαθιά προσωπικό. Ως Έλληνας της Διασποράς πάντα προσπαθούσα να επιστήσω την προσοχή στον ελληνικό πολιτισμό, είτε τον Τσιτσάνη είτε τον Καβάφη. Υπάρχει τέτοια ομορφιά στο έργο και των δύο, και οι δύο, και πολλοί σαν κι αυτούς, αντικατοπτρίζουν τα διαφορετικά στελέχη όλης της ελληνικής [Hellenistic] κουλτούρας. Και οι δύο βασίζονται στις ευρύτερες επιρροές της Ελλάδας από τη Μικρά Ασία και τη Βόρεια Αφρική και αμφότεροι έχουν αφήσει ένα βαθύ αποτύπωμα στον παγκόσμιο πολιτισμό. Ίσως δεν εκτιμάται πλήρως ότι ο Τσιτσάνης και οι ρεμπέτες επηρέασαν τη τσιγγάνικη τζαζ και η σύγχρονη ποίηση θα ήταν ένα φτωχότερο πεδίο χωρίς έναν Καβάφη. Ως εγγόνι μιας προσφυγοπούλας από την Κωνσταντινούπολη, της Θάλειας Ποταμιάνου που διακρίθηκε ως βιολόγος και ήταν τόσο μπροστά από την εποχή της, είναι μια υπέροχη ευκαιρία να τιμήσω την κληρονομιά αυτής της πλευράς της οικογένειάς μου αλλά και πολλών άλλων που ήρθαν στην Ελλάδα και άφησαν το στίγμα τους.

—Γιατί η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη;

ΦΠ. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη είναι ένας κόμβος όπου τα διαφορετικά ρεύματα του ελληνικού πολιτισμού τέμνονται διαχρονικά.

Η ιδέα του Ιωάννη Γενναδίου ότι το να είσαι Έλληνας αφορά περισσότερο μια κατάσταση πνεύματος παρά μια κατάσταση ύπαρξης, είναι ζωτικής σημασίας για τον τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη Ελλάδα προχωρά υπό τις πιέσεις του σύγχρονου κόσμου. Η ιδέα ότι η πείνα για εκπαίδευση κάνει έναν άνθρωπο Έλληνα είναι ένα υπέροχο μήνυμα που μας ενώνει. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό, να προωθήσουμε την κληρονομιά αυτού του ανθρώπου.

Info:

Ο Δρ. Peter Frankopan θα παρουσιάσει την πρώτη από τις τρεις διαλέξεις του για την «Ιστορία της Παγκόσμιας Ελλάδας» την Πέμπτη 7 Οκτωβρίου 2021 στο Αμφιθέατρο Cotsen Hall της Αμερικανικής Σχολής στην Αθήνα. Θα υπάρχει ταυτόχρονη μετάφραση στα ελληνικά.

Είσοδος ελεύθερη. Για την προσέλευσή σας στο Cotsen Hall είναι απαραίτητο να φοράτε μάσκα ενώ στην είσοδο θα ελεγχθούν πιστοποιητικά εμβολιασμού και νόσησης (ισχύος 6 μηνών) καθώς και ταυτότητα για την ταυτοπροσωπία.

Όλες οι ομιλίες θα μεταδοθούν και διαδικτυακά μέσω της ιστοσελίδας της Αμερικανικής Σχολής και του YouTube channel.