ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΗΡΘΑ σε επαφή με τον αυτισμό όταν έγινα συνοδός σε μια κατασκήνωση για ΑμεΑ το 2011. Εκεί γνώρισα την Κλειώ, που ανήκε στο φάσμα του αυτισμού. Ήταν δεκαέξι χρονών, δεν μιλούσε, μόνο κούναγε τα χέρια της, πηγαινοερχόταν πάνω-κάτω, χαμογελούσε πού και πού, αν νευρίαζε κοπάναγε το κεφάλι της στον τοίχο, χόρευε με τη μουσική, ζωγράφιζε και καμιά φορά μουρμούριζε μόνη της, καθώς καθόταν και αγνάντευε τη θέα από το βουνό.
Την Κλειώ την είχαν δώσει οι γονείς της σε ένα ίδρυμα, όπου ζούσε από μωρό. Οι φροντιστές της με ενημέρωσαν για διάφορα πράγματα που της αρέσουν ή τη συγχύζουν, μου έδωσαν μια βαλίτσα με ρούχα και αλλαξιές και μας αποχαιρέτησαν.
Μείναμε μαζί δέκα μέρες και όλον αυτόν τον καιρό που την πρόσεχα έμαθα πράγματα που κανένας δεν με είχε διδάξει στο παρελθόν. Η Κλειώ, όπως και όλα τα παιδιά που ήταν στην κατασκήνωση, είχε τρομερή ενσυναίσθηση και συμπόνια για καθετί γύρω της. Τα συναισθήματά της ήταν υπερβολικά και οι αντιδράσεις της ό,τι πιο ειλικρινές έχω συναντήσει.
«Θέλει πολύ αγώνα. Είναι πολλά τα στάδια, πρέπει να το διαχειριστείς, να το αποδεχτείς. Και θα κλάψεις και θα πεις “γιατί σε μένα;”. Θυμάμαι να βγαίνουμε με τον άντρα μου στο μπαλκόνι και να κλαίμε. Κάποια στιγμή είπαμε “όπα”. Ξεκινήσαμε να παίρνουμε δύναμη από άλλες καταστάσεις και από τον ίδιο τον γιο μας. Ο Πάνος, παρά τον αυτισμό του, είναι κοινωνικός, δυσκολεύεται μαθησιακά, αλλά σε γενικές γραμμές τα πάει καλά».
Ντυνόταν μόνη της, χτενιζόταν και βγαίναμε στο γήπεδο για περπάτημα. Οι σόλες των παπουτσιών της είχαν λιώσει, καθώς δεν σταματούσε να πηγαινοέρχεται. Το βράδυ δεν κοιμόταν σχεδόν καθόλου, περπατούσε και σιγοτραγουδούσε. Το χαμόγελό της ήταν υπέροχο και τα μάτια της πάντα έλαμπαν.
Είχα διαβάσει πως οι διαταραχές αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) χαρακτηρίζονται από δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στην επικοινωνία αλλά και από επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και μονότονα ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες. Δεν θα πω ότι αυτό είναι λάθος, αλλά είναι περισσότερο θέμα οπτικής.
Πράγματι, δεν επικοινωνούσε όπως τα υπόλοιπα παιδιά στην ηλικία της, αλλά ερχόταν σε επαφή μαζί μου με έναν δικό της, ιδιαίτερο τρόπο. Μου ζωγράφιζε και μου έδινε από το φαΐ της. Με ξυπνούσε να της κάνω παρέα ή, όταν δεν ήθελε, απομονωνόταν κάπου ήρεμα. Είχε μια ρουτίνα που δεν ήθελε να της τη χαλάσεις, όπως όλοι μας. Ήταν ερωτευμένη με ένα άλλο παιδί που ήταν σε αναπηρικό αμαξίδιο. Έκανε ζήλιες και αστειάκια. Ζούσε κανονικότατα και περιέφερε τη μοναδικότητά της, ακριβώς όπως κάνουμε όλοι.
Σίγουρα δεν είναι τόσο απλό και ωραιοποιημένο όπως το περιγράφω, γιατί τα παιδιά με αυτισμό και οι γονείς τους βασανίζονται αρκετά, αλλά μου φαίνονται τόσο μοναδικά, ιδιαίτερα και ευφυέστατα πλάσματα. Δεν είναι ανεπαρκή ή κατώτερα, είναι διαφορετικά και επικοινωνούν με τον δικό τους τρόπο.
Η Δώρα Τζίμα, μητέρα του δεκαεφτάχρονου Πάνου που έχει αυτισμό, μου μίλησε για τη διάγνωση και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε από την αρχή. «Εγώ άρχισα να έχω τα πρώτα δείγματα ότι το παιδί έχει αυτισμό σε μικρή ηλικία, επειδή δεν μιλούσε. Εκεί κάπου στα δυόμισι έλεγε μόνο “μαμά” και “μο” από τον χυμό. Τότε καταλάβαμε ότι κάτι συμβαίνει».
Αν και δεν υπάρχει ριζική θεραπεία για τον αυτισμό, η πρώιμη διάγνωση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να βελτιωθούν. «Ξεκίνησα να προσπαθώ με αναπτυξιολόγους. Στην αρχή μού μιλήσαν για διάσπαση προσοχής. Δεν το άφησα το παιδί στη μία διάγνωση, το πήγα και αλλού και, φυσικά, δεν θες να ξέρεις το κόστος. Για δέκα λεπτά μπορεί να πληρώσεις 250 ευρώ. Δεν το συζητάω για δημόσιο νοσοκομείο ή κέντρο ανάπτυξης. Εκεί δεν βλέπεις ποτέ αποτέλεσμα. Το ΙΚΑ δίνει συγκεκριμένες μέρες και ώρες, αυτό όμως δεν έχει αποτέλεσμα.
Εμείς πήγαμε το παιδί σε ιδιωτικό κέντρο, επειδή ήθελε καθημερινή εξάσκηση για δύο ώρες και μέσα σε έξι μήνες μίλαγε κανονικά, συγκεντρωνόταν. Έτσι, αποφασίσαμε να τον πάμε σε κανονικό δημοτικό. Δεν ξέρω αν αυτό ήταν λάθος, γιατί τα παιδιά ήταν πολύ σκληρά και του έκαναν μπούλινγκ».
Τα άτομα με αυτισμό βρίσκονται σε ομάδες υψηλού κινδύνου και λόγω της δυσκολίας στην επικοινωνία με τους άλλους πέφτουν συχνά θύματα μπούλινγκ. Ακόμα και σήμερα, εν έτει 2022, υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν εξοικειωθεί με τη διαφορετικότητα των ατόμων αυτών και τους συμπεριφέρονται πολύ άσχημα. «Αλλά τα παιδιά είναι τα φερέφωνα των γονιών. Μια φορά ήρθε μια μητέρα και με ρώτησε αν ο αυτισμός κολλάει», ανέφερε η μητέρα του Πάνου.
«Παράλληλα, με τον σύζυγό μου κάναμε συνεδρίες με ψυχολόγο για να δούμε πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε όχι τόσο το παιδί μας αλλά τον κόσμο, δηλαδή την περίπτωση που ένα παιδί, ενώ είναι τρυφερό ‒γιατί ο μου δεν ήταν ποτέ επιθετικός‒, του κάνουν μπουλινγκ. Μια περίοδο είχε διαρρεύσει ιντερνετικά μια φωτογραφία του γιου μου όπου οι συμμαθητές του είχαν ζωγραφίσει διάφορες ασχήμιες πάνω του. Το βρήκα και ένιωσα απαίσια. Έτρωγε πολύ μπούλινγκ έξι χρόνια στο δημοτικό, δεν τον είχαν καλέσει ποτέ σε πάρτι».
Το κοινωνικό στίγμα που εξακολουθεί να υπάρχει γίνεται η αιτία που πολλές φορές οι γονείς εγκαταλείπουν τα παιδιά τους σε κάποιο ίδρυμα.
«Πολλοί γονείς δίνουν τα παιδιά σε ιδρύματα. Το έχω ψάξει το θέμα, σε πολύ μικρό ποσοστό γίνεται στις μεγάλες πόλεις, στην επαρχία είναι πολύ χειρότερα τα πράγματα. Δεν ασχολούνται οι γονείς. Δεν είναι πάντα εύκολο, δεν έχει πάντα αποτέλεσμα, αλλά είναι κάτι που πρέπει να κάνεις».
«Θέλει πολύ αγώνα. Είναι πολλά τα στάδια, πρέπει να το διαχειριστείς, να το αποδεχτείς. Και θα κλάψεις και θα πεις “γιατί σε μένα;”. Θυμάμαι να βγαίνουμε με τον άντρα μου στο μπαλκόνι και να κλαίμε. Κάποια στιγμή είπαμε “όπα”. Ξεκινήσαμε να παίρνουμε δύναμη από άλλες καταστάσεις και από τον ίδιο τον γιο μας. Ο Πάνος, παρά τον αυτισμό του, είναι κοινωνικός, δυσκολεύεται μαθησιακά, αλλά σε γενικές γραμμές τα πάει καλά», ανέφερε.
«Το απογοητευτικό είναι το σύστημα. Για να χαρακτηριστεί το δικό μας παιδί με αυτισμό πέρασε από τα ΚΕΣΥ, γιατί στο σχολείο θέλει παράλληλη στήριξη. Πήραμε να κλείσουμε ραντεβού και μας είπαν ότι είχε διαθέσιμο μετά από δύο χρόνια. Το παιδί θα είχε φτάσει από την Α’ Δημοτικού στη Γ’. Έτσι όμως χάνεται το παιχνίδι. Άρα ο γονιός πρέπει να πληρώσει έναν δάσκαλο της Ειδικής Αγωγής να είναι μαζί με το παιδί όλο το διάστημα. Ξέρει να μου πει κανείς πώς βγαίνουν όλα αυτά τα λεφτά;
Ένα παιδί με αυτισμό χρειάζεται να κάνει πράγματα που θα το βοηθήσουν, κατά κύριο λόγο ατομικά αγωνίσματα, γιατί δεν μπορεί εύκολα να ακολουθήσει την ομάδα, άρα πάμε σε δραστηριότητες όπως κολύμβηση, ιππασία. Πρέπει να τον πηγαίνεις σε εκδηλώσεις, μουσεία, ώστε να βλέπει εικόνες να μαθαίνει πράγματα. Αυτά ξέρετε πόσο κοστίζουν; Τα 300 ευρώ που δίνει επίδομα το κράτος πιστεύετε ότι επαρκούν; Τον Πάνο από μικρό τον πηγαίναμε βόλτες έξω και τον παροτρύναμε να κάνει πράγματα. Άλλα παιδιά τα κρύβουν».
Ο όρος «φάσμα» αναφέρεται στο εύρος του τύπου και της βαρύτητας των συμπτωμάτων. Τα άτομα που βρίσκονται στο ήπιο άκρο είναι συνήθως σε θέση να λειτουργούν ανεξάρτητα, αλλά με κάποιες δυσκολίες στην καθημερινή τους ζωή, ενώ εκείνα με μέτρια έως σοβαρά συμπτώματα μπορεί να απαιτούν σημαντικότερη υποστήριξη στην καθημερινή τους ζωή.
«Ο αυτισμός, ως ταμπέλα, ξεκινάει από το πλην άπειρο και φτάνει μέχρι το συν άπειρο, είναι εκατοντάδες οι μορφές του. Είναι πολύπλοκος. Ξέρω παιδί που δεν έτρωγε τίποτα πέρα από μακαρόνια για δώδεκα χρόνια. Μπορεί να μην τους αρέσει να παίζουν ή να ξεκουράζονται. Αυτά πρέπει να τα δεχτείς και να τα δουλέψεις», δηλώνει η μητέρα του Πάνου.
Τι γίνεται όμως με το άγχος των γονιών μήπως τα παιδιά τους αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο; Πώς μεγαλώνουν ένα παιδί με αυτισμό;
«Πρέπει να φροντίσετε, ως οικογένεια, ώστε το παιδί να μη γίνει όλη σας η ζωή. Δεν το μεγαλώνεις με το “αχ, τι πάθαμε, άρα του τα προσφέρω όλα”. Η λέξη “όρια” είναι το άλφα και το ωμέγα. Εγώ στον Πάνο βάζω όρια από πολύ μικρό, για να ξέρει ότι δεν θα του χαριστώ. Μου είναι πολύ δύσκολο, πονάω, αλλά έτσι πρέπει να γίνει.
Το μόνο μου άγχος είναι να μπορεί το παιδί μου να είναι αυτόνομο και να στέκεται στην κοινωνία. Το άγχος των γονιών με παιδιά με αυτισμό είναι τετραπλάσιο, μην τα εκμεταλλευτούν, μην τα κοροϊδέψουν. Και σου έρχεται ο κάθε άσχετος και σου λέει “βάλ’ το σε ίδρυμα να τελειώνεις”. Δεν είναι έτσι. Βέβαια, δεν είναι εύκολο. Εγώ αναγκάστηκα να αφήσω τη δουλειά για να τον φροντίζω, αλλά ταυτόχρονα του μάθαινα να είναι αυτόνομος, να καθαρίζει και να μπορεί να μένει μόνος του, να μη με έχει ανάγκη».
«Για δύο χρόνια πήγε σε κατασκήνωση με τυπικής ανάπτυξης παιδιά. Τον πηγαίνω παντού για να δοκιμάζεται. Τι θα κάνει όταν χρειαστεί να μείνει μόνος του; Χρειάζεται να εξασφαλίσει μια ζωή. Όταν μάθαμε ότι έχει αυτισμό, πίστεψα πως δεν θα μπορέσει να φύγει ποτέ από το χέρι μου. Πλέον έχει μάθει να μένει μόνος του. Θέλει δουλειά, αν αδιαφορήσουμε και δεν δουλέψουμε για την πρόοδό του, θα υπάρξει παλινδρόμηση. Κερδίζεις κάτι και πας στο επόμενο».
Οι άνθρωποι με αυτισμό συχνά εκφράζουν τα συναισθήματα τους με πιο επίπεδο τρόπο και πολλές φορές προτιμούν να απομονώνονται, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχουν αισθήματα ή δικαίωμα στον έρωτα.
«Ο γιος μου έχει αισθήματα πολλά, έχει κλάψει πολύ για κοπέλα που τον απέρριψε. Μπορεί να αντιμετωπίζει δύσκολα κάτι τέτοιο, αλλά θέλω να είναι ευτυχισμένος. Δυστυχώς, οι άνθρωποι δεν αποδέχονται εύκολα τα διαφορετικά παιδιά. Ο μικρός καταλαβαίνει τη διαφορετικότητα και επιμελώς την κρύβει. Το ζω καθημερινά το μπούλινγκ και με πεθαίνει. Η κατάσταση είναι τραγική, δυστυχώς είμαστε ρατσιστές. Τα παιδιά του ειδικού σχολείου συνήθως δεν λένε σε ποιο σχολείο πάνε, γιατί ντρέπονται. Στο δημοτικό όταν πήγαινε, η δασκάλα ήθελε να κάνει το παιδί μου σημαιοφόρο. Πέσαν να τη φάνε οι άλλοι γονείς, δεν ήθελαν να συμμετάσχει καν στην παρέλαση, μη χαλάσει την αισθητική τους».
Αυτό συνέβη όσο ο μικρός Πάνος πήγαινε δημοτικό σε τυπικό σχολείο. Τα ειδικά σχολεία και τα εκπαιδευτικά κέντρα εξυπηρετούν παιδιά και νέους με ειδικές ανάγκες και έχουν σκοπό τη σωστή εκπαίδευσή τους και την αναγνώριση των ιδιαίτερων ικανοτήτων τους.
«Εγώ είμαι στον σύλλογο γονέων του ειδικού σχολείου τώρα. Οι γονείς αγωνίζονται πάρα πολύ, αλλά υπάρχουν και πολλοί αδιάφοροι. Εδώ και χρόνια παρακαλούμε να οργανωθούμε για να φτιαχτούν τουαλέτες στο ισόγειο του σχολείου, αλλά οι περισσότεροι δεν ασχολούνται. Απλώς στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο και αυτό είναι. Από την άλλη, οι καθηγητές κάνουν τρομερό έργο. Χρειαζόμαστε μόνιμους στην Ειδική Αγωγή. Δεν μπορούν τα παιδιά αυτά να βρίσκονται σε ασταθές περιβάλλον, στις αλλαγές τρελαίνονται. Κάθε χρόνο άλλοι καθηγητές και συνοδοί, έτσι όμως τα παιδιά αποσυντονίζονται».
«Μια κοινωνία, για να είναι σωστή, πρέπει να παρέχει παιδεία και υγεία με σωστό και επαρκή τρόπο για όλους. Δωρεάν παιδεία δεν υπάρχει, ακόμα και στην Ειδική Αγωγή τα παιδιά χρειάζονται κάποιο άτομο στο σπίτι να τα βοηθάει. Το κάνω κι εγώ, αλλά ταυτόχρονα δουλεύω, δεν έχω καθόλου χρόνο, και, όπως όλοι, θέλω ξεκούραση. Είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα».
Η ίδια όμως παραδέχεται πως όταν βλέπει τον γιο της να προοδεύει και πάνε καλά τα πράγματα, η κούραση της φεύγει. «Τα παιδιά αυτά έχουν τρομερή μνήμη, ενσυναίσθηση και αγάπη. Στο κέντρο, δέκα χρόνια τώρα, έχω πετύχει διάφορες καταστάσεις πολύ δύσκολες. Δεν είναι όμως αυτό που με κουράζει. Όταν βλέπουμε το παιδί στο αμαξίδιο σαν εξωγήινο, όταν δεν πλησιάζουμε ένα παιδί με αυτισμό λες και είναι “άρρωστο”, τότε τα πράγματα είναι πολύ άσχημα. Όταν αλλάξει αυτό, η κούραση θα φύγει και θα είναι όλα καλύτερα».
Σε αυτήν την πρόοδο των παιδιών με αυτισμό, στην ομαλή κοινωνική τους ένταξη καθώς και στην εξάλειψη των στερεοτύπων συμβάλλει ενεργά το Ίδρυμα Ωνάση εδώ και εννιά χρόνια με ξεχωριστά εκπαιδευτικά προγράμματα.
«Το πρόγραμμα “Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό” ξεκίνησε το 2013 στη Στέγη και έκτοτε έχει ταξιδέψει σε περισσότερες από τριάντα έξι πόλεις και έχει 2.933 συμμετέχοντες συνολικά», λέει η υπεύθυνη εκπαιδευτικών προγραμμάτων Χριστίνα Παναγιωτάκου. «Στο πλαίσιο του προγράμματος έχει δημιουργηθεί και η μουσική συλλογή “Ένα παράθυρο μικρό” σε μουσική του Δ. Παπαδημητρίου και στίχους Μιχάλη Γκανά, δωρεάν για όλους».
Έκτοτε αναπτύχθηκαν κι άλλες δράσεις για την εξοικείωση παιδιών με ΔΑΦ με τη διαδικασία ενός αεροπορικού ταξιδιού καθώς και εφήβων με ΔΑΦ με τη διενέργεια καρδιολογικών εξετάσεων («Στην καρδιά του αυτισμού»), απ’ όπου προέκυψε αντίστοιχα χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό.
Επιπλέον, στην εκπαιδευτική πλατφόρμα «Classroom Onassis Education» υπάρχει υποστηρικτικό υλικό, χάρη στο οποίο ο ενδιαφερόμενος μπορεί, χωρίς εγγραφή, να πληροφορηθεί τι είναι η ΔΑΦ, κυριότερα τις προκλήσεις και τις δυσκολίες αντιμετωπίζουν τα άτομα με ΔΑΦ κατά τη διάρκεια ενός αεροπορικού ταξιδιού αλλά και να μάθει πώς γίνεται η προληπτική και η επί τόπου παρέμβαση.
Επίσης, έχουν ολοκληρωθεί διά ζώσης και διαδικτυακές εκπαιδεύσεις ευαισθητοποίησης της ελληνικής και δημοτικής αστυνομίας όσον αφορά τον αυτισμό σε Ελλάδα και Κύπρο, από τις οποίες έχει προκύψει αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό.
Κάθε ταξιδιώτης που θα βρεθεί τους επόμενους μήνες στα αεροδρόμια της Θεσσαλονίκης, της Κω, της Κέρκυρας, της Ρόδου και της Κρήτης θα συναντήσει κάποιες μεγάλες αφίσες εκεί που συνήθως βλέπουμε διαφημίσεις με μηνύματα, που αφορούν το αεροπορικό ταξίδι και τον αυτισμό.
Η ιδέα για τα προγράμματα αυτά προέκυψε μέσα από τις συζητήσεις και τη συναναστροφή με τους γονείς, τους θεραπευτές και την ευρύτερη κοινότητα. Η κ. Παναγιωτάκου αναφέρει πως «οι διακρίσεις και ο κοινωνικός αποκλεισμός που υφίστανται τα άτομα με ΔΑΦ αναδεικνύουν την ανάγκη που προκύπτει για μια στοχευμένη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του συνόλου γύρω από το τι σημαίνει να είναι κάποιος διαφορετικός. Εξαρχής ο σκοπός μας ήταν, και είναι, η συμμετοχή στον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή χωρίς εμπόδια, η προώθηση των ίσων ευκαιριών, η προσβασιμότητα, η συμπερίληψη και η αποδοχή».
Οι δράσεις τους για την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας είναι πολλές, μία εξ αυτών η συνεργασία με τη Fraport Greece και η καμπάνια ευαισθητοποίησης για τον αυτισμό που βρίσκεται αυτήν τη στιγμή σε εξέλιξη. «Κάθε ταξιδιώτης που θα βρεθεί τους επόμενους μήνες στα αεροδρόμια της Θεσσαλονίκης, της Κω, της Κέρκυρας, της Ρόδου και της Κρήτης θα συναντήσει κάποιες μεγάλες αφίσες εκεί που συνήθως βλέπουμε διαφημίσεις με μηνύματα, που αφορούν το αεροπορικό ταξίδι και τον αυτισμό.
Σε κάθε αφίσα υπάρχει ένα QR code που μπορεί κάποιος με το κινητό του να σκανάρει και αυτόματα να μεταφερθεί στη σελίδα του Onassis.org. Έτσι θα μπορεί να διαβάσει σχετικές πληροφορίες για το τι μπορεί να σημαίνει το αεροπορικό ταξίδι για ένα άτομο με αυτισμό. Το μήνυμα αυτής της καμπάνιας κρύβεται σε μια πρόταση: “Ακούμε, αποδεχόμαστε, ενημερωνόμαστε και ανοίγουμε τα φτερά μας μαζί!”».
«Πρόκειται για προγράμματα που, πέρα από το άτομο με αυτισμό, στοχεύουν στο ευρύτερο περιβάλλον του αλλά και στην ευαισθητοποίηση ολόκληρης της κοινωνίας. Εδώ αξίζει να αναφερθούν πολυάριθμες εκπαιδεύσεις που γίνονται για θεραπευτές και επαγγελματίες ψυχικής υγείας σχετικά με την απευαισθητοποίηση στις ιατρικές εξετάσεις των ατόμων με ΔΑΦ καθώς και τα διά ζώσης βιωματικά εργαστήρια σε ενήλικες στο πλαίσιο του προγράμματος “Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό”.
Έτσι, το κοινό στο οποίο απευθύνονται τα προγράμματα δεν περιορίζεται μόνο στα παιδιά και τους ενήλικες με ΔΑΦ αλλά επεκτείνεται και σε όλους τους άμεσα εμπλεκόμενους, όπως και στο προσωπικό υπηρεσιών που έρχονται σε επαφή με μεγάλο πληθυσμό καθημερινά και ίσως κληθούν, κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, να διαχειριστούν περιστατικά που αφορούν άτομα με ΔΑΦ», συμπληρώνει.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος Ωνάση σχετικά με την Ειδική Αγωγή και ιδιαίτερα με θέματα που άπτονται του αυτισμού μετράνε την επιτυχία τους μέσα από τις πολυάριθμες, οικειοθελείς συμμετοχές των ατόμων με ΔΑΦ και του οικείου τους περιβάλλοντος. Όλες οι δράσεις είναι ειδικά σχεδιασμένες και προσαρμοσμένες στις ανάγκες των ατόμων με ΔΑΦ και η θετική ανταπόκριση των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών, το συγκινητικό ενδιαφέρον και οι θετικές αξιολογήσεις τούς δίνουν το κουράγιο να συνεχίσουν το έργο τους.
