Την Παρασκευή 11 Μαΐου 2018 το απόγευμα, σε έναν υπαίθριο χώρο στάθμευσης κοντά στον ΗΣΑΠ Ταύρου, μια μεγάλη καθίζηση του οδοστρώματος παρέσυρε τρία παρκαρισμένα αυτοκίνητα.
Αυτό το γεγονός έγινε η αφορμή για να ξεκινήσει ένα ντόμινο εξελίξεων που αφορά τον άλλοτε ιερό ποταμό Ιλισό.
Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, η αυτοψία που πραγματοποιήθηκε στο υπόγειο τμήμα του Ιλισού οδήγησε τους αρμόδιους στην απόφαση να διακόψουν τη λειτουργία του τραμ, δεδομένου ότι οι γραμμές του κατά μήκος της οδού Καλλιρρόης βρίσκονταν ακριβώς πάνω από τη διαβρωμένη κοίτη.
Έτσι, διακόπηκε η λειτουργία του μεταξύ των σταθμών «Κασομούλη» και «Σύνταγμα».
Κατά την αρχαιότητα ο Ιλισός αποτελούσε μια πανέμορφη διαδρομή, ενώ στις όχθες του κάποτε δίδαξε ο Σωκράτης. Πρόκειται για έναν από τους δύο ποταμούς της Αθήνας, που πηγάζει από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού.
Όλα άλλαξαν τη δεκαετία του 1930, όταν ξεκίνησε η ραγδαία ανάπτυξη της πόλης. Τότε ο ποταμός καλύφθηκε με την αιτιολογία του κινδύνου των επιδημιών, και αργότερα στη θέση του δημιουργήθηκε η γραμμή του τραμ.
Στη λογική αυτή, από το ύψος της Παλαιάς Σχολής Χωροφυλακής μέχρι την αλλοτινή γέφυρα του Σταδίου δημιουργήθηκαν η σημερινή λεωφόρος Μιχαλακοπούλου, η Βασιλέως Κωνσταντίνου και η Καλλιρρόης.
Συγκεκριμένα, οι εργασίες επικάλυψης του Ιλισού ολοκληρώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και το έργο αυτό θεωρήθηκε από πολλούς έγκλημα κατά της αστικής γεωγραφίας της Αθήνας.
Η αποκάλυψη του Ιλισού στην περιοχή της Αγίας Φωτεινής είναι μια ιδέα που έχει αποκτήσει φανατικούς υποστηρικτές τα τελευταία χρόνια. Μια εύληπτη πρόταση, η οποία δεν θα είχε λόγο να μη γίνει δεκτή από κάθε πολίτη που σέβεται το περιβάλλον.
Η συζήτηση που βρίσκεται σήμερα στο προσκήνιο έχει να κάνει με την ανάδειξη του ιστορικού ποταμού. Σύμφωνα, λοιπόν, με μια νέα πρόταση που κατατέθηκε από τον οργανισμό Ανάπλαση Α.Ε., προωθείται η σκέψη της αποκάλυψης της κοίτης του Ιλισού με την ταυτόχρονη δημιουργία ενός πάρκου μήκους 1,2 χιλιομέτρων.
Μάλιστα, όπως επισημάνθηκε από τον πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο του οργανισμού κ. Νίκο Μπελαβίλα: «Η κεντρική ιδέα αφορά την έκταση από τον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου και τους ενοποιημένους πεζόδρομους της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας και της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου μέχρι το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Φιξ».
Βασικός στόχος είναι να ζωντανέψει το ποτάμι με τη μορφή μιας πράσινης διαδρομής σε αυτά τα περίπου 1.000 μέτρα από το Καλλιμάρμαρο μέχρι το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Πρόκειται για μια σκέψη που προκρίνεται ως λύση αντί της δαπανηρής επισκευής της πλάκας μπετόν η οποία, όπως τονίζει ο κ. Μπελαβίλας, είναι «βαριά τραυματισμένη», ενώ το τραμ αναμένεται να μεταφερθεί στη λεωφόρο Συγγρού, όπως ήταν αρχικά σχεδιασμένο.
Το χρονοδιάγραμμα αυτής της πρότασης, η οποία έχει προωθηθεί ήδη στους υπουργούς Υποδομών και Πολιτισμού, καθώς και στην Περιφέρεια Αττικής, προβλέπεται να ολοκληρωθεί στο διάστημα μίας δεκαετίας.
Να θυμίσουμε ότι σήμερα υπάρχει μόνο ένα μικρό ανοιχτό τμήμα, το οποίο βρίσκεται δίπλα στο εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, ενώ αν κάποιος επισκεφθεί τα υπόγεια τμήματα του Ιλισού, θα διαπιστώσει από κοντά τις επικίνδυνες διαβρώσεις στην κοίτη του, τις φθορές, τα σοβαρά προβλήματα αλλά και τις εικόνες εγκατάλειψης.
Την ίδια στιγμή, σε δηλώσεις του ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρήστος Σπίρτζης σημείωνε: «Το υπουργείο αναλαμβάνει την υποχρέωση να συντονίσει όλο αυτό το σύνθετο έργο με την προγραμματική σύμβαση στην οποία θα συμμετάσχουν η ΣΤΑ.ΣΥ. και η περιφέρεια ως φορείς που έχουν τυπικά και νομικά την αρμοδιότητα, η ΕΥΔΑΠ, που έχει την εμπειρία συντήρησης και εκπόνησης μελετών για τέτοιου είδους έργα και θα εκτελέσει το έργο, και το υπουργείο, που θα το χρηματοδοτήσει με την κατάλληλη επιμέλεια».
Ωστόσο, αυτή η πρόταση έχει προκαλέσει το διεθνές ενδιαφέρον, γι' αυτό και σε πρόσφατο δημοσίευμα βρετανικής εφημερίδας επισημαίνεται ότι η Αθήνα χρειάζεται περισσότερο πράσινο, αφού η πρωτεύουσα κατατάσσεται στην 22η θέση του καταλόγου με τις 30 πόλεις του European Green City Index που έχει καταρτίσει η Economist Intelligence Unit.
Στην τεχνική έκθεση που παρουσιάστηκε από τον πολιτικό μηχανικό του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, σπηλαιολόγο και υποψήφιο διδάκτορα στον τομέα Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ Παναγιώτη Δευτεραίο, ο οποίος επιθεώρησε την υπόγεια κοίτη του Ιλισού, σημειώνεται ότι:
«Το σκυρόδεμα έχει υποστεί ενανθράκωση λόγω υγρασίας, με συνέπεια την αποκάλυψη και διάβρωση των ράβδων του κύριου οπλισμού, η επίστρωση της κοίτης παρουσιάζει φθορές ικανές να προκαλούν ακανόνιστη ροή του νερού με συνέπεια την αποδυνάμωση της θεμελίωσης των φερόντων δομικών στοιχείων υποστύλωσης της πλάκας κάλυψης, η οποία φέρει κατά θέσεις μεγάλα κινητά φορτία, και τα πλευρικά λιθόκτιστα τοιχία έχουν υποστεί πάσης φύσεως φθορές που θα μπορούσαν να προκαλέσουν την υποχώρησή τους».
Επομένως, το ερώτημα που τίθεται είναι αν η αποκάλυψη του Ιλισού είναι ένα έργο πνοής για την πόλη ή αποτελεί ένα προεκλογικό πυροτέχνημα. Όπως είπε στη LiFO ο κ. Δευτεραίος:
«Η αποκάλυψη του Ιλισού στην περιοχή της Αγίας Φωτεινής είναι μια ιδέα που έχει αποκτήσει φανατικούς υποστηρικτές τα τελευταία χρόνια. Μια εύληπτη πρόταση, η οποία δεν θα είχε λόγο να μη γίνει δεκτή από κάθε πολίτη που σέβεται το περιβάλλον.
Βασίζεται σε μια φιλοσοφία που εφαρμόζεται σε διάφορες χώρες οι οποίες μπορούν να υποστηρίξουν την επανένταξη των καλυμμένων ρεμάτων στο φυσικό περιβάλλον των πόλεών τους, μετά από τεράστιας έκτασης τεχνικά έργα αποκάλυψης και αποκατάστασης.
Εδώ, όμως, η αποκάλυψη του Ιλισού έχει γίνει "καραμέλα" στο στόμα κάποιων ανθρώπων που χρησιμοποιούν την προώθηση της ιδέας αυτής για λόγους πολιτικής ή άλλης σκοπιμότητας. Τον Σεπτέμβριο του 2018 ανατέθηκε από την ΕΥΔΑΠ στο γραφείο μας (Urban Speleo Engineering) η επιθεώρηση και αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης σε ολόκληρο το υπόγειο δίκτυο του Ιλισού.
Διασχίσαμε από άκρο σ' άκρο τις διακλαδώσεις και ελέγξαμε αναλυτικά την υπόγεια κοίτη, κάτι που είχε επαναληφθεί σε μικρότερη κλίμακα και στο παρελθόν (κλάδοι Καισαριανής, Ζωγράφου) για το αρχείο της ερευνητικής μας ομάδας.
Από τα προβλήματα που εντοπίστηκαν και τα αποτελέσματα της μελέτης μας που κατατέθηκαν και ανακοινώθηκαν από το αρμόδιο υπουργείο, αποφασίστηκε η διακοπή του τραμ στο τμήμα Κασομούλη - Σύνταγμα, επειδή σε μεγάλο μέρος της διαδρομής η γραμμή βρίσκεται πάνω στην καλυμμένη κοίτη.
Οι ζημιές αφορούν "νεροφαγώματα" που δημιουργήθηκαν στην κοιτόστρωση με τα χρόνια, όταν το νερό, κατά τη διάρκεια ξαφνικών και δυνατών βροχών, παρέσυρε τμήματα του δαπέδου της κοίτης και την απογύμνωσε τοπικά.
Ο κίνδυνος που μπορεί να προκληθεί μετά από αυτό αφορά ενδεχόμενη υποχώρηση των τοιχωμάτων που στηρίζουν τη βαριά τσιμεντόπλακα της κάλυψης, κάτι που θα είχε ως επακόλουθο την κατάρρευσή της, δηλαδή την κατάρρευση της οροφής της εγκιβωτισμένης κοίτης. Πόσο μάλλον εάν επάνω της υπάρχουν οι γραμμές του τραμ στις οποίες κυκλοφορούν οι γεμάτοι από επιβάτες συρμοί.
Προτάθηκε, λοιπόν, τροποποίηση της χάραξης του τραμ και αποξήλωση της πλάκας οροφής ώστε να εμφανιστεί ξανά ο Ιλισός και να γίνει ορατός από την επιφάνεια, εγκιβωτισμένος πια, με πλευρικά τοιχώματα από την εποχή του Μεταξά και μεταπολεμική κάλυψη, που τον μετέτρεψε σε υπόγειο οχετό, αφού ήδη στην κοίτη του διοχετεύονταν λύματα από τις όμορες χρήσεις γης.
Ο λόγος ήταν για να αντιμετωπιστεί η μετάδοση βλαβερών νοσημάτων, τα κουνούπια και η δυσοσμία κοντά στην κοίτη, αφού δεν ήταν δυνατόν να παύσει η διοχέτευση των αποβλήτων σε αυτήν. Και δεν σταμάτησε ποτέ. Μέχρι σήμερα εξακολουθούν να ρέουν αστικά απόνερα μαζί με λύματα στην κοίτη.
Ο Ιλισός έχει πλέον ενταχθεί στο αποχετευτικό σύστημα της πόλης με τέτοιον τρόπο που δεν θα ήταν δυνατόν να καταργηθεί και να ξαναγίνει ποτάμι. Εξάλλου, δεν έχει δικά του νερά ως ποταμός, δεν έχει ροή.
Αν επισκεφθούμε τις θέσεις όπου υπογειοποιούνται οι κλάδοι του, θα διαπιστώσουμε ότι τις ημέρες που δεν βρέχει δεν υπάρχει νερό. Ό,τι ρέει στην υπόγεια κοίτη προέρχεται από την πόλη, με εξαίρεση ελάχιστες υπόγειες πηγές με απειροελάχιστη, σήμερα, παροχή».
Τι νερό θα «εκτίθεται», λοιπόν, ως ποταμίσιο στην κοίτη που θα αποκαλυφθεί; Τα λύματα ή μόνο η παροχή της βροχής; Και αν τα λύματα διοχετευτούν τοπικά σε παράπλευρο αγωγό ή απλώς «καθαρίζονται βιολογικά» ώστε να διατεθεί καθαρό νερό στο ανοιχτό τμήμα;
Πόσο εύκολο θα είναι τεχνικά να αποκαλυφθεί η κοίτη στην τοποθεσία της Αγίας Φωτεινής και πόσο θα προστατευτεί από τα έργα το γεφύρι εποχής Όθωνα, το μοναδικό του παλαιού Ιλισού που έχει διατηρηθεί;
Κατά τον κ. Δευτεραίο: «Η φυσική κοίτη του Ιλισού σώζεται ήδη στο σημείο αυτό, έστω και μόνο για 50 μέτρα, και το κατασκευασμένο υπόγειο τούνελ της εγκιβωτισμένης κοίτης περνάει στο πλάι της. Τι ακριβώς θα αποκαλύψουμε και θα προβάλουμε εκεί; Το σύγχρονο τεχνικό έργο; Μιλάμε, προφανώς, για έργα με κόστος που οπωσδήποτε ξεπερνά τις δαπάνες των επισκευών των βλαβών που ανιχνεύσαμε υπογείως.
Για να μιλήσουμε για αποκάλυψη και αξιοποίηση του ρέματος, έστω και χωρίς σταθερή ροή, δεν θα αρκούσε μόνο η αφαίρεση της πλάκας κάλυψης. Πλην της κατασκευής της νέας υποδομής του τραμ, η κοίτη θα πρέπει να αποξηλωθεί ολοκληρωτικά, όπως και τα τοιχώματα, και να διαμορφωθεί εκ νέου.
Άρα, μιλάμε, τελικά, για ένα έργο πολιτιστικής εξέλιξης της Αθήνας ή μήπως για ευκαιριακές πολιτικές και δημιουργία εντυπώσεων μέσω βιαστικών ανακοινώσεων ιδεών και μελετών που θα ξεχαστούν μετά τις εκλογές και δεν θα εφαρμοστούν ποτέ;
Η αποκάλυψη του Ιλισού θα μπορούσε να αποτελέσει πράγματι ένα μεγαλόπνοο έργο για την Αθήνα, αλλά κατόπιν διεξοδικής, ολοκληρωμένης και όχι βιαστικής, προεκλογικής μελέτης.
Οπωσδήποτε, όμως, το βασικότερο όλων γι' αυτούς που αγαπούν ειλικρινά το ποτάμι και το περιβάλλον θα ήταν να υλοποιηθεί ουσιαστικός και ολοκληρωτικός καθαρισμός και απαλλαγή του από τις παροχές λυμάτων που δέχεται με εντοπισμό και διοχέτευσή τους απευθείας σε δίκτυα ακαθάρτων.
Είναι μια εργασία πραγματοποιήσιμη, που μόνο όταν και αν ολοκληρωθεί θα μπορούμε να μιλάμε για αποκάλυψη του Ιλισού και ανεμπόδιστη έκθεση της κοίτης του.
Κάποια προβλήματα, βέβαια, όπως τα κουνούπια, θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν, καθώς ακόμη και υγιείς κοίτες αποτελούν πόλο έλξης τους, χωρίς να είναι απαραίτητη η παρουσία στάσιμων ή ακάθαρτων υδάτων.
Όσο, δε, για προβλήματα σχετικά με οσμές, ακόμη και τα αστικά όμβρια, όταν συσσωρεύονται σε κλειστά τμήματα αγωγών και λιμνάζουν, σε κάποιες περιπτώσεις επηρεάζουν την υγιή κατάσταση μιας κοίτης.
Τέλος, παραμένει το ζήτημα της διοχέτευσης στα ρέματα των αστικών απόνερων, όπως οι σαπουνάδες, που δεν αποτελούν μεν λύματα, αλλά δεν παύουν να βλάπτουν το περιβάλλον με τα χημικά συστατικά των απορρυπαντικών, όταν αυτά καταλήγουν στη θάλασσα».
Σύμφωνα με όσα μας λέει ο κ. Δευτεραίος, ο Ιλισός χρειάζεται πολλή δουλειά για να μπορέσει να επανέλθει ως ρέμα, καθώς και να ενταχθεί στο αστικό περιβάλλον. «Οι προτάσεις αυτές δεν καταστρώνονται σε μια νύχτα, ούτε και υλοποιούνται εύκολα», υποστηρίζει και συμπληρώνει:
«Η αποκάλυψη των ρεμάτων είναι μια πολύ θετική κίνηση για τις πόλεις, αλλά υλοποιείται δύσκολα και υπό κατάλληλες προϋποθέσεις. Η μέχρι σήμερα εικόνα της χώρας δεν έχει πείσει κανέναν νοήμονα ότι μια τέτοια πρόταση θα μπορούσε να υλοποιηθεί σωστά.
Οι δηλώσεις του κ. Νίκου Μπελαβίλα ότι "η πλάκα από μπετόν του 1955, όπου πατάει το τραμ, είναι πολύ βαριά τραυματισμένη" και ότι "αντί να επισκευάσουμε την πλάκα, με κόστος κάποια εκατομμύρια, η πρόταση που επεξεργαζόμαστε είναι να αφαιρεθεί και να αποκαλύψουμε το αρχαίο ποτάμι" δείχνουν σαφώς ότι ο εμπνευστής της ιδέας της αποκάλυψης δεν γνωρίζει ούτε τα στοιχειώδη σχετικά με την υφιστάμενη κατάσταση και ούτε καν μπήκε στον κόπο να ενημερωθεί για τα αποτελέσματα της επιθεώρησης του Σεπτεμβρίου. Το πρόβλημα εντοπίζεται, όπως σας είπα, στα "νεροφαγώματα".
Ούτε η πλάκα είναι τραυματισμένη, πλην μικρών φυσικών φθορών που δεν επηρεάζουν ενεργά την αντοχή της, αλλά ούτε και θα αποκαλυφθεί κανένα αρχαίο ποτάμι αν αφαιρεθεί.
Αναμένοντας κάτι περισσότερο από μια "προωθούμενη ιδέα", συνεχίζουμε να συμβάλλουμε στο έργο των επίσημων φορέων, που αφορά το ρέμα και τις όποιες επεμβάσεις μπορεί αυτό να δεχτεί μελλοντικά ή και άμεσα, ώστε να αποκατασταθεί τουλάχιστον η ασφαλής κυκλοφορία του τραμ».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
