Στα μέσα του '60 το φυλετικό ζήτημα στις ΗΠΑ γινόταν ένα παγκόσμιο θέμα. Οι αγώνες των μαύρων συγκινούσαν τους πάντες σε κάθε γωνιά του κόσμου, τουλάχιστον τα πιο προοδευτικά τμήματα της κοινωνίας, με αποτέλεσμα εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία να αναφέρονται συνεχώς σε κάθε μικρό ή μεγαλύτερο γεγονός.
Φανταστείτε τι δημοσιότητα είχαν πάρει οι διεκδικήσεις των μαύρων για ισότητα, ισονομία, ελευθερία και δικαιοσύνη, όταν, το 1966, ο ποιητής Γιάννης Νεγρεπόντης και ο νέος τότε συνθέτης Μάνος Λοΐζος, γράφουν ένα έργο, τα περίφημα «Νέγρικα», εμπνεόμενοι από τα συμβάντα της εποχής.
Σε μια συνέντευξη που είχε δώσει στον Δημήτρη Γκιώνη, στην εφημερίδα της αριστεράς Δημοκρατική Αλλαγή της 27/12/1966 ο Μάνος Λοΐζος έλεγε:
«Για μένα η μουσική είναι μέσον. Τα εκφραστικά μέσα πηγάζουν από αυτό που θέλω να πω. Στη συγκεκριμένη περίπτωση των 'Νέγρικων' χρησιμοποίησα για πρώτη φορά ηλεκτρικές κιθάρες και όργανο στην ορχήστρα μου, όπως και ρυθμό σέικ, μποστέλα κ.ά. (σ.σ. έπαιζε το συγκρότημα Cinquetti). Για μένα το φαινόμενο γε-γε είναι φαινόμενο που καθρεφτίζει την εποχή μας. Το σέικ δεν έχει καμμιά σχέση με το τσα-τσα ή το μάμπο – ρυθμούς μάλλον αισθησιακούς. Οι σύγχρονοι ρυθμοί (σέικ) είναι ρυθμοί διαμαρτυρίας, μοναξιάς και αυτοβασανισμού. Και η ποίηση των 'Νέγρικων' με οδήγησε σ' αυτούς γιατί τα θέματά τους μιλάνε για αδικία και εκμετάλλευση – προβλήματα που έχουν απήχηση σε όλο τον κόσμο. Δεν επεδίωξα να κάνω σέικ. Έχοντας όμως μέσα μου αυτή την παγκόσμια φωνή διαμαρτυρίας που εκφράζει, το σέικ ήρθε σαν φυσικό επακόλουθο».
Στα τέλη του 1966 ο Λοΐζος είχε αντιληφθεί –ποιος ξέρει από πού και πώς, μπορεί και από ένστικτο– τη δύναμη του ηλεκτρικού ήχου και τη δυνατότητά του συγχρόνως να εκφράσει μια μορφή αμφισβήτησης, μια μορφή διαμαρτυρίας.
Είμαι βέβαιος ότι το βραβείο (Νόμπελ) θα μου δώσει νέο θάρρος και αποφασιστικότητα για να συνεχίσω τον αγώνα ώσπου να υπερνικηθούν οι δυνάμεις του κακού και της αδικίας στην κοινωνία μας. — Μ.Λ. Κινγκ
Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί εκείνη την περίοδο ο ήχος των ελληνικών ποπ-ροκ συγκροτημάτων μπορεί από αισθητικής πλευράς, σε κάποιες περιπτώσεις, να μην είχε να ζηλέψει τίποτα από τον ήχο σχημάτων του εξωτερικού, όμως η ταύτιση αυτού ακριβώς του ήχου συχνά μ' ένα χαζοχαρούμενο προφίλ, εμπόδιζε πολλούς να δουν στο σέικ, όπως το έλεγαν τότε (το ροκ δηλαδή), κάτι πέραν από κείνο που προωθούσαν ο Νίκος Μαστοράκης και το περιοδικό «Μοντέρνοι Ρυθμοί».
Ο Λοΐζος βάζει γυαλιά εν ολίγοις σε όλο το ελληνικό ποπ-ροκ εποικοδόμημα, αλλά ακόμη και στον ίδιο τον Διονύση Σαββόπουλο θα έλεγα, ο οποίος εκείνη την εποχή (τέλη 1966) δεν είχε ακόμη αντιληφθεί το τι σήμαινε «ροκ».
Φυσικά «Τα Νέγρικα» παρουσιάστηκαν σε live το 1966 και στους πρώτους μήνες του 1967, ενώ ο ερχομός της δικτατορίας εμπόδισε την έκδοσή τους, για πολλούς και διαφόρους λόγους (ο Νεγρεπόντης θα εξοριζόταν, ο Λοΐζος θα έφευγε στο εξωτερικό κ.λπ.). Το άλμπουμ, ως γνωστόν, θα κυκλοφορούσε για πρώτη φορά, στην μεταπολίτευση πια, τον Δεκέμβριο του 1975 (με ερμηνεύτρια την Μαρία Φαραντούρη).
Η πόρνη η Τζέιν
Μπορεί λοιπόν ο δίσκος να μην τυπώθηκε στην ώρα του, όμως το 1968 και με αφορμή την δολοφονία του Martin Luther King Jr. (4 Απριλίου) το καλύτερο ενημερωτικό περιοδικό της εποχής οι ΕΙΚΟΝΕΣ (επί Πουρνάρα, όχι επί Ελένης Βλάχου) κυκλοφορούν με εξώφυλλο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τίτλο «Το Δεύτερο έγκλημα του αιώνος» (τεύχος 606, 12 Απριλίου 1968). Εντός πλήρης κάλυψη των γεγονότων (κηδεία, επεισόδια κ.λπ.), σε πέντε σελίδες, από τον απεσταλμένο του περιοδικού στην Αμερική Χρήστο Οικονόμου.
Πολύ ενδιαφέρον είχε κι ένα ρεπορτάζ, στο ίδιο τεύχος, από το χώρο των Αφρικανών φοιτητών, που σπούδαζαν τότε σε ελληνικά πανεπιστήμια. Μιλούσαν φοιτητές και φοιτήτριες για το πώς τους αντιμετώπιζαν οι Έλληνες. Κάποιος Αιθίοπας έλεγε:
«Δεν συνάντησα πουθενά εχθρότητα. Με βλέπουν πολύ φιλικά. Στην αρχή με ενοχλούσε λίγο η περιέργεια με την οποία με κοιτούσαν. Αλλά το συνήθισα. Κατάλαβα πως ήταν απλώς περιέργεια».
Το 1968 κυκλοφορούν δύο βιβλία στην Ελλάδα για τον Martin Luther King Jr. Το ένα ήταν το «Μάρτιν Λούθερ Κινγκ / Ο Μωυσής των νέγρων της Αμερικής» [Μ. Πεχλιβανίδης & Σία] του Lerone Bennett, Jr. και το άλλο το «Μάρτιν Λούθερ Κινγκ / Πού Βαδίζουμε;» [Ιωλκός]. Μάλιστα, στα επόμενα χρόνια, θα κυκλοφορούσαν κι άλλα ακόμη, όπως ο τόμος δοκιμίων Μάρτιν Λούθερ Κινγκ «Η Δύναμη της Αγάπης» [Ηνίοχος, 1971] και ο σκληρόδετος τόμος «Μ. Λούθερ Κινγκ», στη σειρά Τα Υπέρ και τα Κατά [Φυτράκης / Mondadori] το 1973. Φυσικά, υπάρχουν και πιο νέες εκδόσεις.
Από το βιβλίο του Lerone Bennett, Jr μεταφέρουμε τα πρώτα λόγια του Martin Luther King Jr. μετά την ανακοίνωση της βράβευσής του με το Νόμπελ για την Ειρήνη, το 1964:
![Lerone Bennett, Jr. «Μάρτιν Λούθερ Κινγκ / Ο Μωυσής των νέγρων της Αμερικής» [Μ. Πεχλιβανίδης & Σία, 1968]](/sites/default/files/inline-images/a_LIFO_Black_Power_2.jpg)
«Τούτη η στιγμή της ζωής μου είναι ιδιαίτερα συγκινητική. Η ειδοποίηση ότι μου απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ της Ειρήνης για το 1964, υπήρξε για μένα το ίδιο απροσδόκητη όσο και η είδηση για την υποψηφιότητά μου πριν από λίγους μήνες. Με γεμίζει βαθειά ταπεινοσύνη και ευγνωμοσύνη το γεγονός ότι με διάλεξαν σαν αποδέκτη αυτής της σημαντικότερης από τις επίγειες τιμές.
Δεν θεωρώ αυτή την απονομή σαν τιμή που γίνεται σε μένα προσωπικά, αλλά σαν τιμή προς την πειθαρχία, την αυτοκυριαρχία και το μεγαλειώδες θάρρος εκατομμυρίων γενναίων νέγρων και λευκών με καλή θέληση, που ακολούθησαν ειρηνική πορεία στην επιδίωξή τους για την εγκαθίδρυση της κυριαρχίας της δικαιοσύνης και της αγάπης σε όλο το έθνος μας. Είναι ακόμη ικανοποιητικό να μαθαίνουμε ότι τα έθνη του κόσμου αναγνωρίζουν το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα σ' αυτή τη χώρα, σαν τόσο σημαντική ηθική δύναμη, ώστε να του αξίζει τέτοια αναγνώριση.
Είμαι βέβαιος ότι το βραβείο θα μου δώσει νέο θάρρος και αποφασιστικότητα για να συνεχίσω τον αγώνα ώσπου να υπερνικηθούν οι δυνάμεις του κακού και της αδικίας στην κοινωνία μας.
Η απονομή αυτού του βραβείου φέρνει μαζί της και το αίτημα για εμβάθυνση της προσκλήσεώς μας στην αποφυγή της βίας σαν φιλοσοφία ζωής και μας υπενθυμίζει ότι βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή της διερευνήσεως των ισχυρών πνευματικών και ηθικών δυνατοτήτων, που παρέχει ένας τέτοιος τρόπος ζωής. Μας καλεί ακόμη να αντιμετωπίσουμε τις διεθνείς επιπτώσεις της "μη βίας", γιατί ξέρουμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη στην κοινωνία μας αν δεν συνοδεύεται από ειρήνη σ' όλο τον κόσμο».
Ο αγώνας των μαύρων ήταν πολυδιάστατος και οργανωτικά και ιδεολογικά. Στον αντίποδα θα λέγαμε του Martin Luther King Jr. βρισκόταν τότε ο Malcolm X, o οποίος είχε δολοφονηθεί λίγα χρόνια νωρίτερα (21 Φεβρουαρίου 1965).
Ηγετική φυσιογνωμία του Έθνους του Ισλάμ και του Μαύρου Εθνικισμού, ο Malcolm X είχε πολλούς φίλους, αλλά και πολλούς εχθρούς (ακόμη και μέσα στις κοινότητες της φυλής). Τον Μάρτιο του 1964 ο Malcolm X θα ερχόταν σε σύγκρουση με τον μέντορά του Elijah Muhammad (1897-1975), όπως και με τη λογική της «μη βίας», που επαγγελόταν ο Muhammad, εν αντιθέσει με το δικό του «ψήφος ή σφαίρα», υιοθετώντας ριζοσπαστικές-μαρξιστικές ιδέες και απορρίπτοντας, κατ' ουσίαν, τον Μαύρο Εθνικισμό.
Τον Ιανουάριο του 1965, ένα μήνα πριν δολοφονηθεί, ο Malcolm X θα δώσει μια συνέντευξη για το περιοδικό Young Socialist, που θα δημοσιευόταν μετά τον θάνατό του, στο τεύχος Απριλίου 1965. Η συνέντευξη αυτή υπάρχει στο ελληνικό βιβλίο τού Jack Barnes «Ο Μάλκολμ Χ η απελευθέρωση των Μαύρων και ο δρόμος προς την εργατική εξουσία» [Διεθνές Βήμα, 2011] και από 'κει μεταφέρουμε ένα απόσπασμα:
— YOUNG SOCIALIST: Ποια είναι η εικόνα σας που προβάλλεται από τον Τύπο;
ΜΑΛΚΟΛΜ Χ: Με τρόπο πολύ επιδέξιο και συνειδητό ο Τύπος με έχει χαρακτηρίσει ως ρατσιστή, οπαδό της ανώτερης φυλής και εξτρεμιστή.
— Γιατί αυτή η εικόνα είναι εσφαλμένη; Ποιες είναι οι πραγματικές σας θέσεις;
Καταρχήν δεν είμαι ρατσιστής. Είμαι εναντίον κάθε είδους ρατσισμού, φυλετικού διαχωρισμού και κάθε είδους διάκρισης. Πιστεύω στο ανθρώπινο γένος και πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι αξίζουν τον ίδιο σεβασμό, ανεξάρτητα από το χρώμα του δέρματός τους.
— Γιατί φύγατε από τους Μαύρους Μουσουλμάνους;
Δεν έφυγα. Προέκυψε μια διάσπαση, η κύρια αιτία της οποίας ήταν ότι με έδιωξαν. Αυτό συνέβη λόγω της ασυμβίβαστης στάσης μου απέναντι σε προβλήματα που πίστευα και ότι έπρεπε να λυθούν και ότι το κίνημα μπορούσε να τα λύσει. Θεωρούσα ότι το κίνημα αντιδρούσε καθυστερημένα μπροστά σε πολλά ζητήματα. Δε συμμετείχε στους αγώνες για τα πολιτικά δικαιώματα ή τους πολιτικούς αγώνες του λαού μας. Το μόνο που έκανε ήταν να υπογραμμίζει τη σημασία της ηθικής μεταρρύθμισης: να μην πίνεις, να μην καπνίζεις, να μην επιτρέπεις την εξωγαμιαία συνουσία και τη μοιχεία. Όταν ανακάλυψα ότι η ιεραρχία δεν εφάρμοζε αυτά που η ίδια κήρυττε, είδα ξεκάθαρα ότι αυτή η πλευρά του προγράμματός τους δεν είχε καμία αξιοπιστία.(...)
— Είναι αλήθεια, όπως συχνά υπερθεματίζουν, ότι είστε υπέρ της βίας;
Δεν υποστηρίζω τη βία. Αν μπορούσαμε να αποκτήσουμε την αναγνώριση και τον σεβασμό για τον λαό μας με ειρηνικά μέσα, τόσο το καλύτερο. Στον καθένα θα άρεσε να επιτυγχάνει τους σκοπούς του ειρηνικά. Αλλά επίσης είμαι ρεαλιστής. Οι μοναδικοί σε αυτή τη χώρα στους οποίους ζητείται να είναι μη βίαιοι είναι οι Μαύροι. Ποτέ δεν άκουσα κανέναν να πάει στα μέλη της Κου Κλουξ Κλαν, της Εταιρείας Τζον Μπερτς ή στα υπόλοιπα ακροδεξιά στοιχεία για να τους διδάξει να είναι μη βίαιοι. Μόνο στον Μαύρο Αμερικάνο κηρύσσεται η μη βία. Και δε συμφωνώ με αυτούς που θέλουν να διδάξουν τον λαό μας να είναι μη βίαιος, όσο δεν εκπαιδεύουν ταυτόχρονα τους εχθρούς μας να είναι μη βίαιοι. Πιστεύω ότι πρέπει να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας με κάθε αναγκαίο μέσο, όταν μας επιτίθενται ρατσιστές.
Από το 1990 και μετά θα δουν το φως διάφορα βιβλία για τον Malcolm X, στα ελληνικά. Ορισμένοι τίτλοι: Malcolm X «Για την Παγκόσμια Μαύρη Επανάσταση» [Νότος / Εναλλακτικές Εκδόσεις 2, 1993], David Downing «Μάλκολμ Χ» [Σαββάλας, 2004], Άλεξ Χάλεϋ «Μάλκολμ Χ / Αυτοβιογραφία» [Κουκκίδα, 2005], «Ο Μάλκολμ Χ Μιλάει στους Νέους / Ομιλίες στην Αφρική στη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες» [Διεθνές Βήμα, 2010].
Μια ιστορική όσο και αμφιλεγόμενη φιγούρα του αμερικάνικου movement, στο δεύτερο μισό του '60, ήταν οπωσδήποτε ο Eldridge Cleaver (1935-1998), ηγετικό στέλεχος του Black Panther Party (το ακροαριστερό κόμμα των Μαύρων Πανθήρων).
Για τον Eldridge Cleaver γράφουν τα ελληνικά περιοδικά (ξανά οι ΕΙΚΟΝΕΣ), ήδη από τον Απρίλιο του 1968, ενώ το θρυλικό βιβλίο του «Ψυχή στον Πάγο» θα τυπωθεί στα ΒΙΠΕΡ του Παπύρου το 1971, κάνοντας έκτοτε κάμποσες εκδόσεις.
Ο Cleaver είχε μείνει αρκετά χρόνια στις φυλακές (από το 1954 έως το 1966), στην αρχή επειδή τον είχαν πιάσει για κατοχή και χρήση μαριχουάνας και μετά, επειδή είχε αποπειραθεί να σκοτώσει κάποιον λευκό. Μέσα στη φυλακή (Folsom State Prison) θα γράψει το 1965 το "Soul on Ice", τα οποίο θα τυπωνόταν τελικά το 1968.
Στο βιβλίο είναι διατυπωμένες απόψεις αιρετικές, για τα ζητήματα της μαύρης φυλής – με άλλες να έχουν ξεπεραστεί από την πραγματικότητα, και με άλλες να βρίσκονται σε μια παράξενη επικαιρότητα (με όλα όσα συμβαίνουν, τώρα, στην Αμερική).
Ο Cleaver πίστευε ότι το βασικό θέμα που χώριζε τους μαύρους από τους λευκούς ήταν το σεξουαλικό. Ο λευκός με την καταπίεσή του ακύρωνε τον ανδρισμό τού μαύρου στον ψυχολογικό τομέα, ενώ ο μαύρος, ως «πριμιτίβ», ήταν σεξουαλικά ισχυρότερος στον σωματικό τομέα. Αυτό το χάσμα, για τον Cleaver, δεν ήταν εύκολο να γεφυρωθεί.
Τις ίδιες απόψεις πάνω-κάτω ενστερνιζόταν και ο μαύρος γκέι συγγραφέας James Baldwin, εκείνη την εποχή, κάτι που μας αποκαλύπτεται στο εξαιρετικό μυθιστόρημά του «Μια Άλλη Χώρα» (1962). Οι ρίζες τής φυλετικής προκατάληψης δηλαδή, ανιχνεύονταν και από τους δύο στους εκατέρωθεν ευνουχισμούς.
Περαιτέρω, ο Eldridge Cleaver πίστευε πως το «φυλετικό ζήτημα» έβρισκε εμπόδια λόγω και της συμπεριφοράς των μαύρων, που είχαν ενσωματωθεί στο σύστημα, τα είχαν βρει με τους λευκούς, και δούλευαν με τέτοιο τρόπο ώστε να φαλκιδεύουν και να υπονομεύουν τη δράση στα γκέτο. Έγραφε στο «Ψυχή στον Πάγο»:
«Στα τελευταία δώδεκα χρόνια εμφανίστηκε ανάμεσα στις γενεές μια πολιτική σύγκρουση, που είναι ακόμη πιο βαθειά και από τη σύγκρουση μεταξύ των φυλών. Η πρώτη δραματική εκδήλωσή της ήταν στις τάξεις των Νέγρων, όταν οι φοιτητές του Νότου, που είχαν βαρεθεί την έννοια της επανάστασης "με το γάντι", όπως την έβλεπε ο μπαρμπα-Θωμάς, αποτίναξαν τον ζυγό της Αμερικανικής Ενώσεως Εγχρώμων. Όταν οι φοιτητές αυτοί οργάνωσαν τις πρώτες διαμαρτυρίες, το πνεύμα τους απλώθηκε σαν ορμητική πυρκαγιά σ' όλο το έθνος, και ωρίμασε γοργά η τεχνική της μη βίαιης άμεσης δράσης, που διαρκώς βελτιωνόταν και ακονιζόταν για να γίνει ένα κοφτερό εργαλείο. Οι παλιότεροι Νέγροι ηγέτες, που είναι σήμερα όλοι φανατικοί κήρυκες αυτής της μεθόδου (σ.σ. της μη-βίας), επιτιμούσαν τους φοιτητές για τις διαμαρτυρίες τους. Οι φοιτητές άδειασαν όλη τους την περιφρόνηση πάνω σ' αυτά τα γέρικα κεφάλια. Πριν αρχίσουν οι διαμαρτυρίες, αυτοί οι συντηρητικοί ηγέτες τα κατάφεραν πάντοτε να περιορίζουν τα επαναστατικά στοιχεία μεταξύ του πληθυσμού των Νέγρων. Ένα μέτρο της δύναμής τους, πριν από την εξέγερση των φοιτητών, φαίνεται από την επιτυχία τους να απομονώσουν Νέγρους μεγάλους άντρες, όπως ο μακαρίτης W.E.B. Du Bois και ο Paul Robeson, όταν εκείνοι, πεισματάρηδες, αρνήθηκαν να καταπιούν τη γλώσσα τους και έχασαν την εύνοια της αμερικανικής κυβέρνησης».
Μια άλλη ισχυρή προσωπικότητα της εποχής ήταν ο Stokely Carmichael (1941-1998), ηγέτης του Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC) και πρωτεργάτης του κινήματος της Black Power.
Γρήγορα ο Carmichael θα υιοθετήσει και πιο ριζοσπαστικές απόψεις, θα αποκηρύξει την «μη-βία», έχοντας ιδρύσει στην Αλαμπάμα, το 1965, το Lowndes County Freedom Organization, ένα πολιτικό κόμμα, το οποίο απάρτιζαν Αφροαμερικάνοι.
Το 1967 ο Stokely Carmichael, μαζί με τον πολιτικό επιστήμονα Charles V. Hamilton, θα γράψουν το βιβλίο "Black Power: The Politics of Liberation", το οποίο επρόκειτο να τυπωθεί από τις εκδόσεις Καρανάση, το 1974 (υπάρχει σε κατάλογο), αλλά ποτέ δεν συνέβη.
Στην Ελλάδα του 1968, στο συντηρητικό περιοδικό ΑΛΦΑ και ΑΛΦΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ (#119, 12 Απριλίου 1968), που διηύθυνε ο Κωστής Μπαστιάς, ο Stokely Carmichael περιγράφεται ως «ασυγκράτητος» και «αδίστακτος υποκινητής των Μαύρων», παροτρύνοντας τους οπαδούς του «να οπλιστούν και να βγουν στους δρόμους – "burn, baby, burn!"». Μάλιστα, εκείνη τη χρονιά (1968) ο Stokely Carmichael θα παντρευτεί την τραγουδίστρια Miriam Makeba, ενώ θα τα σπάσει και με τους Μαύρους Πάνθηρες, φεύγοντας για την Αφρική, εκεί όπου θα συνεχίσει να αγωνίζεται για τις ιδέες του παναφρικανισμού. Διαβάζουμε στα ΕΠΙΚΑΙΡΑ (#52, 1 Αυγούστου 1969) τα λόγια του:
«Οι Μαύροι Πάνθηρες χρησιμοποιούν έναντι των μελών τους απαράδεκτη τακτική καταναγκασμού. Το κόμμα έγινε δογματικό, συνεργάζεται με ομάδες νεαρών λευκών εξτρεμιστών, ακολουθεί οδό που βλάπτει τα συμφέροντα των μαύρων και δεν σκέπτεται πια να απελευθερώσει με την ένοπλη βία ολόκληρο τον μαύρο λαό της δυτικής λευκής αυτοκρατορίας. Αδυνατώ πια να εξακολουθήσω την συνεργασία με αυτούς».
Ακούμε τον Stokely Carmichael στο "Free Huey" που προέρχεται από το LP "Free Huey!" [Black Forum / Motown, 1970] ηχογραφημένο την 17/2/1968 στο Oakland της Καλιφόρνιας. Ο Carmichael διαμαρτύρεται για τη φυλάκιση του Huey P. Newton (ηγέτης των Μαύρων Πανθήρων), ο οποίος είχε συλληφθεί για τη δολοφονία ενός αστυνομικού τον Οκτώβριο του '67 (μία κατηγορία η οποία αργότερα θα κατέπεφτε).
Stokely Carmichael - Free Huey
Η Angela Davis, μια άλλη σημαντική προσωπικότητα της περιόδου, θα βρεθεί κοντά στον SNCC, θα υπάρξει μέλος της λέσχης Che-Lumumba, για να μπει στο Κομμουνιστικό Κόμμα των ΗΠΑ μέσα στο 1969. Το 1967 παρακολουθεί στο Λονδίνο το συνέδριο Η Διαλεκτική της Απελευθέρωσης και γοητεύεται από τους Herbert Marcuse και Stokely Carmichael. Στο βιβλίο της «Αν Αυτοί Έρθουν την Αυγή / Αυτοβιογραφία» [«Νέα Σύνορα» Α.Α. Λιβάνη, 1982] διαβάζουμε:
«Ήταν καλοκαίρι του 1967. Γυρίζοντας στην πατρίδα σταμάτησα στο Λονδίνο για να παρακολουθήσω ένα συνέδριο, όπου ανάμεσα στους σπουδαιότερους ομιλητές θα ήταν ο Χέρμπερτ Μαρκούζε και ο Στόκλυ Καρμάικλ. Μ' ευχαριστούσε που θα συναντούσα τον Χέρμπερτ και την γυναίκα του Ίνγκε, γιατί είχα πολύ καιρό να τους δω, και περίμενα με ενδιαφέρον ν' ακούσω τον Στόκλυ.
Το συνέδριο είχε συγκληθεί γύρω από το θέμα "Η Διαλεκτική της Απελευθέρωσης", σ' έναν πελώριο σιδηροδρομικό σταθμό που λεγόταν Ράουντ-χάους. Η συγκέντρωση ήταν ένα απίθανο ανακάτεμα από θεωρητικούς του μαρξισμού, φιλοσόφους, κοινωνιολόγους και ψυχολόγους, ριζοσπάστες ακτιβιστές, χίππις και οπαδούς της Μαύρης Δύναμης. Το τεράστιο χτίριο έμοιαζε με αχυρώνα, το πάτωμα ήταν γεμάτο πριονίδια, ο αέρας μύριζε μαριχουάνα, και κυκλοφορούσε η φήμη πως ένας από τους ομιλητές, κάποιος ψυχολόγος, ήταν ντοπαρισμένος με ελ-ες-ντι.
Ο Στόκλυ Καρμάικλ και ο Μάικλ Χ, μαχητικός ηγέτης των μαύρων στο Λονδίνο από τις Δυτικές Ινδίες, ήταν οι δυο κεντρικές φιγούρες της μικρής ομάδας των μαύρων στο ακροατήριο. Το φυσικό στυλ των μαλλιών μου –κάτι σπάνιο εκείνη την εποχή– μ' έκανε να μοιάζω με οπαδό του κινήματος της Μαύρης Δύναμης. Με πλησίασε αμέσως η ομάδα του Μάικλ και του Στόκλυ.(...)
Καθώς άκουγα τα λόγια του Στόκλυ, κοφτερά σαν ξυράφια, να κατηγορούν τον εχθρό, όπως ποτέ άλλοτε δεν είχα ακούσει, ένιωθα την καθαρτική δύναμη του λόγου του. Αλλά ήθελα να μάθω επίσης πού θα πηγαίναμε παραπέρα.
Μ' έπιανε θλίψη, όταν ανακάλυπτα πως μεταξύ μερικών μαύρων ηγετών υπήρχε η τάση να αποδιώχνουν πέρα για πέρα τον μαρξισμό, ως "δημιούργημα των λευκών". Από καιρό τώρα είχα δει καθαρά πως για να πετύχει τους τελικούς στόχους του ο αγώνας για την Απελευθέρωση των Μαύρων, έπρεπε να γίνει μέρος του επαναστατικού κινήματος, που θ' αγκάλιαζε όλους τους εργαζόμενους. Είχα επίσης δει καθαρά πως αυτό το κίνημα έπρεπε να ωθεί προς την κατεύθυνση του σοσιαλισμού. Και ήξερα πως ο λαός των μαύρων –των μαύρων εργατών– είχε να παίξει ηγετικό ρόλο σ' αυτό γενικότερο αγώνα».
Άλλα βιβλία της Angela Davis στη γλώσσα μας είναι τα: «Γυναίκες Φυλή & Τάξη» [Σύγχρονη Εποχή, 1984], «Γυναίκες, κουλτούρα και πολιτική» [Καστανιώτης, 1991], «Δημοκρατία Χωρίς Δεσμά» [ΑΓΡΑ, 2008], «Φεμινισμός της Κατάργησης / Θεωρίες και Πρακτικές του Καιρού μας» [ΝΗΣΟΣ, 2018].
Επίσης, να συμπληρώσουμε πως το βιβλίο «Η Διαλεκτική της Απελευθέρωσης», με κείμενα των John Gerassi, Herbert Marcuse, Paul Sweezy, Stokely Carmichael κ.ά., κυκλοφόρησε και αυτό, εκείνα τα παλιά χρόνια, στην Ελλάδα, από τις εκδόσεις Στοχαστής (1972).
Τον Οκτώβριο του 1966 στο Oakland, στην Καλιφόρνια, ιδρύεται το Black Panther Party από τους Bobby Seale και Huey Newton.
Η ιστορία του κόμματος των Μαύρων Πανθήρων είναι από μόνη της ένα ξεχωριστό, μεγάλο, κεφάλαιο στην ιστορία του αμερικανικού movement. Μερικά βασικά χαρακτηριστικά τού Black Panther Party ήταν τα εξής:
α. δεν συμμεριζόταν τον Μαύρο Εθνικισμό, τα μέλη του ήταν ριζοσπάστες, πνευματικά παιδιά του Malcolm X, ενώ ο αγώνας του αφορούσε ολάκερο το αμερικάνικο έθνος, έχοντας σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά,
β. συμμαχούσε κατά περιπτώσεις και με λευκούς, προκειμένου να προωθηθούν κοινές δράσεις,
γ. αποδέχεται τη βία, όταν οι «αδελφοί» καλούνται να αμυνθούν σε ρατσιστικές επιθέσεις,
δ. έδινε στον αγώνας του μια διεθνική προοπτική, εντάσσοντάς τον στην «παγκόσμια επανάσταση» (βασικά τα μέλη του ήταν μαρξιστές-λενινιστές, με κατεύθυνση μαοϊκή).
Το 1985 ξεπηδά από το πουθενά, στα ελληνικά, το βιβλίο τού Michael Newton «Πικρός Κόκκος / Η ιστορία της οργάνωσης Μαύροι Πάνθηρες» στις εκδόσεις Fox best seller. Απ' αυτό το σπάνιο βιβλίο μεταφέρουμε ένα απόσπασμα:
«Όταν ο νεαρός Denzil Dowell πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από ανθρώπους του σερίφη, στο Ρίτσμοντ της Καλιφόρνιας την 1η Απριλίου 1967, φάνηκε σαν άλλο ένα συνηθισμένο γεγονός στην ρουτίνα της τραγωδίας των γκέτο, που συνεχιζόταν. Ο Τύπος των λευκών έγραψε ελάχιστες λεπτομέρειες: καθώς πιάστηκε την ώρα που δοκίμαζε να κάνει διάρρηξη, ο Dowell είχε τρέξει για να σώσει τη ζωή του και έχασε την κούρσα, όταν τρεις καλοσημαδεμένοι πυροβολισμοί τον έριξαν, καθώς σκαρφάλωνε σ' ένα τοίχο στην προσπάθειά του ν' αποφύγει τη σύλληψη. Άλλος ένας κλέφτης μαύρος ήταν νεκρός και αυτό ήταν τρομερά ρουτινιάρικο. Όχι όμως για την οικογένεια και τους φίλους τού Ντάουελ, ούτε για τους Μαύρους Πάνθηρες. Αντιφάσεις της επίσημης ιστορίας άρχισαν αμέσως να έρχονται στην επιφάνεια.(...)
Μια εξέταση της σκηνής με τους πυροβολισμούς αποκάλυψε μερικά ενδιαφέροντα γεγονότα: οι γείτονες θυμήθηκαν ότι άκουσαν δέκα ή περισσότερους πυροβολισμούς εκείνη τη μοιραία νύχτα, και τα σημάδια από τις σφαίρες στην αυλή, όπου πέθανε ο Dowell, φαίνονταν να επιβεβαιώνουν τον υπολογισμό τους. Ακόμα, οι μόνες κηλίδες από αίμα που βρέθηκαν βρίσκονταν σε απόσταση είκοσι ποδιών από το μέρος που είχε πέσει ο Dowell, γεγονός που έκανε τους Μαύρους Πάνθηρες να υποθέσουν ότι το σώμα του είχε μετακινηθεί ύστερα από τον θάνατό του, για να γίνει πιο πιστευτή η ιστορία της αστυνομίας. Η υποψία τους φάνηκε να επιβεβαιώνεται από πληροφορίες ότι ένα παλιό τραύμα στο γοφό θα είχε εμποδίσει τον Dowell να τρέξει και να σκαρφαλώσει τους τοίχους, όπως περιέγραψαν οι αστυνομικοί που βρίσκονταν εκεί. Κυκλοφόρησαν φήμες ότι ο Dowell είχε δολοφονηθεί εν ψυχρώ, όταν πυροβολήθηκε, καθώς στεκόταν στην αυλή με τα χέρια σηκωμένα πάνω από το κεφάλι του δείχνοντας ότι παραδίνεται».
Το 1972 κυκλοφορεί από τις προοδευτικές εκδόσεις Καρανάση ένα πολύ σημαντικό βιβλίο. Λέγεται «Η Επανάσταση των Νέγρων» και είναι γραμμένο από τον Αμερικανό ιστορικό Robert Goldston. Το βιβλίο είναι σημαντικό, γιατί πιάνει την ιστορία των Μαύρων από την αρχαιότητα, φθάνοντας μέχρι τα τέλη του '60. Εκεί προς το τέλος ο Goldston γράφει:
«Όταν το καλοκαίρι του 1967, όπως και τα προηγούμενα καλοκαίρια, ξέσπασαν ταραχές σε δώδεκα πόλεις του Βορρά, όπως ακριβώς η λάμψη της αστραπής και ο υπόκωφος βόγγος της βροντής δίνουν μια ιδέα της καταιγίδας που θα ακολουθήσει, έτσι και οι Αμερικανοί πήραν μια ιδέα τού τι κρυβόταν πίσω από τον ορίζοντα τής Ιστορίας τους μέσα από τα γεγονότα του Ντητρόιτ.
Εκεί, την τελευταία εβδομάδα του Ιούλη, χιλιάδες μαύροι απελπισμένοι από τη ζωή του γκέττο, από τη βαρβαρότητα της αστυνομίας και τη συσσωρευμένη καταπίεση δεκαετιών ξέσπασαν σε διαδηλώσεις, σ' ολόκληρη την κεντρική περιοχή της πόλης. Αναποδογύρισαν αυτοκίνητα, πετροβόλησαν και πυροβόλησαν αστυνομικούς και άναψαν φωτιές που κατάστρεψαν κάμποσα τετραγωνικά μίλια της πόλης.
Η μόνη απάντηση που η Πολιτεία του Μίτσιγκαν και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση μπορούσαν να φανταστούν ήταν η βία. Όταν η αστυνομία εδήλωσε πως δεν μπορούσε να καταστείλει τις ταραχές, κατέφθασαν αμέσως τα πολιτειακά και ομοσπονδιακά στρατεύματα. Ήρθαν με τανκς, αυτόματα, βαριά και ελαφρά πυροβόλα, φορτηγά, τζιπ, αντιασφυξιογόνες μάσκες και δακρυγόνα – ολόκληρη την πολεμική τους πανοπλία. Τριάντα οχτώ άνθρωποι, κυρίως μαύροι, σκοτώθηκαν και εκατοντάδες τραυματίστηκαν σοβαρά.
Στην παλιότερη γενιά των Αμερικανών, που παρακολουθούσε εναγώνια τις οθόνες των τηλεοράσεων, οι σκηνές του Ντητρόιτ θύμιζαν έντονα τα επίκαιρα του Στρατού των Συμμάχων, στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Για τους εξυπνότερους ήταν προφανές πως τα γεγονότα του Ντητρόιτ δεν διέφεραν από πολεμικά γεγονότα.
Αλλά επρόκειτο για ένα πόλεμο που το έθνος είχε κηρύξει ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό».
Υπάρχουν βιβλία που σχετίζονται με το θέμα μας και που αναφέρονται στο «κίνημα» γενικότερα, όπως είναι το «The Movement / το αμερικάνικο '68» [Κομμούνα / Κοινωνικά κινήματα 9, 1988] ή και σε επιμέρους θέματα, όπως είναι η μουσική – που πάντα έπαιζε έναν πολύ σημαντικό ρόλο μέσα στη μαύρη κοινότητα, διαχρονικά.
Ένα παλαιότερο τέτοιο βιβλίο είναι το «Ο Μαύρος Εθνικισμός και η Επανάσταση στη Μουσική» [Σειρά Αυτοσχεδιασμός, 1981] του λευκού, μαρξιστή, Αμερικανού ιστορικού Frank Kofsky, που πιάνει το θέμα της τζαζ σε σχέση με την εποχή. Ένα άλλο είναι το "Fight the Power" [οξυ / muzika, 1998] του Chuck D, αρχηγού του ραπ γκρουπ Public Enemy. Ας κλείσουμε μ' ένα απόσπασμα από εδώ:
«Γεννήθηκα το 1960, και τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής μου τα πέρασα αφομοιώνοντας τα γεγονότα που συνέβαιναν γύρω μου, κυκλώνοντάς με από παντού: δολοφονίες, χάος, φυλετικές ταραχές, αποτελούσαν όλα κομμάτι της καθημερινότητάς μας.
Θυμάμαι το 1963: τη δολοφονία του Edgar Evers, γραμματέα της NAACP μπροστά από το σπίτι του στο Τζάκσον του Μισισιπή, την ιστορική πορεία των διακοσίων χιλιάδων διαδηλωτών στην Ουάσινγκτον και τη δολοφονία του John Kennedy στο Ντάλας του Τέξας, όπως και το μακελειό που ακολούθησε.
Θυμάμαι το 1965, τη βαριά ατμόσφαιρα στο σπίτι των παππούδων μου όταν έφθασε η είδηση της δολοφονίας του Malcolm X.
Όταν δολοφόνησαν τον Martin Luther King πήγαινα σχολείο. Την επόμενη η μητέρα μου πήγε στη δουλειά της φορώντας μαύρα. Το βράδι, όταν γύρισε σπίτι είπε ότι πάρα πολλοί λευκοί ήταν αναστατωμένοι και δεν ήξεραν πώς να αντιδράσουν γιατί δεν είχε ποτέ τους ξαναδεί τους Μαύρους να νιώθουν τόσο βαθιά συγκίνηση για κάποιον άνθρωπο, ούτε τους είχαν δει ποτέ να θρηνούν μαζικά.
Μου είχαν πει ότι ο Martin Luther King ήταν ένας άνθρωπος που αγωνιζόταν για την ειρήνη και τα δικαιώματα των Μαύρων, και το γεγονός ότι σε αυτή τη μάχη έχασε τελικά τη ζωή του με είχε συγκλονίσει. Ήμουν ακόμη παιδί, κι όλα αυτά γέννησαν μέσα μου πλήθος ερωτηματικά.
Ήμουν ακόμη παιδί, αλλά όλα αυτά ήταν καθοριστικά γεγονότα, όπως η σφαγή των Μαύρων Πανθήρων Fred Hampton και Mark Clark στο Σικάγο το 969, κάτι που δεν πέρασε απαρατήρητο στο σπίτι μου.(...)
Μέσα σε μια περίοδο πέντε χρόνων τα μέλη της οικογένειάς μου και οι Μαύροι γενικότερα χρησιμοποίησαν αρχικά τον όρο "Νέγρος", το 1963-1964, για να περάσουν στο "έγχρωμος", το 1966-1967, και να καταλήξουν να χρησιμοποιούν το 1968 με υπερηφάνεια τον όρο "Μαύρος". Όταν έκαναν την εμφάνισή τους οι τηλεοπτικές σειρές Julia (1968), με πρωταγωνίστρια την Diahann Carroll, και Bill Cosby Show (1968-1971), ο όρος Μαύρη Περηφάνια γνώριζε μεγάλες δόξες.
Στο σπίτι οι γονείς μου άκουγαν όλες τις επιτυχίες της εποχής, κι ένα από τα αγαπημένα μου τραγούδια ήταν το "Black is Beautiful: Say it Loud, I'm Black and I'm Proud" του James Brown. Στο σχολείο τραγουδούσαμε αυτό το τραγούδι λες κι απ' αυτό κρεμόταν η ίδια μας η ζωή».
Say It Loud It Loud ~ I'm Black & I'm Proud
σχόλια