Λέξεις και φράσεις που κυριαρχούν, τούτες τις ώρες, και τούτες τις ημέρες, παντού στην Αμερική: Διαδηλώσεις. Φωτιές. Καταστροφές. Λεηλασίες. «Δεν μπορώ να αναπνεύσω». Χάος. Καουτσούκ σφαίρες. Ταραχές. Φυλετικές διακρίσεις. Τζορτζ Φλόιντ. Νεκροί. Στρατός. Ντόναλντ Τραμπ. CNN. Πεντάγωνο. Το δημοφιλές χάσταγκ #BlackLivesMatter. Μινεάπολη.
Ναι, αλλά μία λέξη κυριαρχεί μέσα στο αμερικανικό φαντασιακό: ο πλούτος, το χρήμα. Η σκληρή πραγματικότητα όμως, είναι η φτώχεια. Φτώχεια S.O.S. από την Αμερική (και όχι καρτ ποστάλ από το Άγαλμα της Ελευθερίας). Η φτώχεια είναι αυτή που υποδαυλίζει το χάος. Ένα χάος που έχει οδηγήσει σε απαγόρευση κυκλοφορίας σε πολλές μεγάλες πόλεις. Η εξέγερση έχει εξαπλωθεί σε τουλάχιστον 25 Πολιτείες και έχει φτάσει μέχρι τον κήπο του Λευκού Οίκου. Οι Αμερικανοί πέρασαν από τον εγκλεισμό, λόγω του Covid-19, στις ταραχές. Και ίσως στις ταραχές αυτές, οι Αφροαμερικανοί να έχουν και κάποια σημαντικά «ιστορικά απωθημένα». Και έτσι, τα «ιστορικά απωθημένα» συμβάλλουν, τρόπον τινά, σε προβλήματα που «εξυμνούν» οι αγγλικές λέξεις: race, gender, poverty και broken politics.
Τι όμως συμβαίνει πραγματικά; Είναι οι άνθρωποι τόσο φτωχοί στην Αμερική; Ζωή για μια χούφτα δολάρια; Όταν είσαι στην Αμερική, δεν μπορεί παρά να είσαι συγκλονισμένος για την ακραία φτώχεια που διακρίνεις τριγύρω (όχι στο Μανχάταν φυσικά). Δεν κοιμάσαι καλά τα βράδια. Άραγε οι ίδιοι οι Αμερικάνοι τι βλέπουν; Οι υποψήφιοι των κομμάτων; Οι διανοούμενοι; Μάλλον δεν θωρούν, γιατί ο Νεοϋορκέζος και ο κάθε Αμερικανός περπατάει στον δρόμο προσηλωμένος στην οθόνη του smartphone και ακούγοντας μουσική από τα ακουστικά. Ο Αμερικανός είναι ένας άνθρωπος τελείως απομονωμένος από την κοινωνία, τον διπλανό του, την πόλη. Ένας άνθρωπος που δεν είναι ούτε ηρωικός ούτε και οραματιστής. Είναι ένας φτωχός πελάτης. Υπάρχουν βέβαια και οι φωτεινές εξαιρέσεις.
Μυθικά και απίστευτα πλούτη ναι, La Dolce Vita ναι, επίσης, διαστημικό πρόγραμμα της NASA, αεροπλανοφόρα, πανεπιστήμια όπως το Harvard και το Stanford, αλλά και απερίγραπτη φτώχεια. Γιατί ο σκληρός αμερικάνικος καπιταλισμός δρα σαν να παίρνει το ψωμί από τα δόντια του ορφανού παιδιού και δεν θέλει να βλέπει παιδεία στις επιλογές του κάθε ανθρώπου.
Στην πιο πλούσια χώρα του κόσμου, περίπου 40 εκατομμύρια σκληρά εργαζόμενοι –σύμφωνα με τη φιλανθρωπική οργάνωση Salvation Army– πολεμούν για να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Τώρα, η φοβερή πανδημία έχει προσθέσει και 40,7 εκατομμύρια ανέργους (σχεδόν 1 στους 4, και σε ποσοστό 15%). Μα, γιατί όμως τόση φτώχεια στο κέντρο του καπιταλισμού; Η αμερικανική οικογένεια βοηθάει τους νέους, αλλά και πάλι, σε μεγάλο ποσοστό, τους σπρώχνει να φύγουν από το σπίτι για να σταθούν στα πόδια τους. Και το να σταθείς στα πόδια σου σημαίνει να αρχίσεις να ξεφεύγεις από τη φτώχεια. Αν τελικά τα καταφέρεις.
Η φτώχεια στην Αμερική διακρίνεται καλύτερα και μέσα από τα μάτια ενός καινούργιου μετανάστη. Μια μέρα, επισκέφθηκα το σπίτι μιας οικογένειας, για καφέ, σε μία από τις φτωχογειτονιές της Νέας Υόρκης, στο Μπρούκλιν. Τότε, ένα μωρό κατσαρίδα, ζωηρότατο, εμφανίστηκε σαν guest star πάνω στον πάγκο της κουζίνας, στο σημείο που πίναμε καφέ. Σοκαρίστηκα! Αμέσως, και χωρίς δεύτερη σκέψη ο ατάραχος Αμερικανός άναψε τον αναπτήρα του, το ακολούθησε με τη φλόγα και το έκαψε. Και με τα δάκτυλα του, υποτιμητικά πέταξε μακριά το κουφαράκι. Ξάφνου, ο ίδιος έγινε ακόμη φτωχότερος στα μάτια «ενός παρατηρητή». Η φτώχεια είναι δάσκαλος και έτσι τον έχει μάθει. Και η φτώχεια είναι ακόμη μεγαλύτερη στον Νότο της Αμερικής.
Πολλοί φτωχοί ζούνε μέσα σε σπίτια που είναι ακατάστατα. Τρώνε φτηνά και επεξεργασμένα φαγητά ή τρώνε από άθλια μικρά ταχυφαγεία. Πίνουν συνέχεια πνιγμένα στη ζάχαρη αναψυκτικά. Οι φτωχοί είναι οι πρώτοι που επωμίζονται δυσανάλογα βάρη, ακόμη και ο ιός δυσανάλογα τους έπληξε.
Και από την άλλη, οι φόροι, ιδίως στη Νέα Υόρκη είναι υψηλοί, υπάρχουν ΝYC taxes, state taxes, και federal taxes. Τα ενοίκια στη Νέα Υόρκη είναι πανάκριβα και ωθούν πολλούς στον δρόμο. Οι άστεγοι, δε, είναι αμέτρητοι στις μεγάλες πόλεις της Αμερικής και σαφώς στο «Μεγάλο Μήλο». Και έτσι τη νύχτα να κοιμούνται κυριολεκτικά μέσα στα τρένα, με τα τρένα, διασχίζοντας το Μανχάταν, να πηγαίνουν από τη μία άκρη της πόλης στην άλλη, σαν την άδικη κατάρα!
Τις τελευταίες εβδομάδες που τα τρένα σταμάτησαν τη νύχτα για να καθαρίζονται τα βαγόνια, μερικούς τους έβαλαν σε ξενοδοχεία, άλλοι γύρισαν στον δρόμο.
Η Αμερική συνήθιζε να παρακολουθεί με ανοιχτό στόμα τις ταραχές –city riots– σε άλλες χώρες και άλλες πόλεις, όταν αυτές συνέβαιναν (ίσως και με μία απάθεια, σαν αυτή που δείχνει μετά από κάθε gun shooting, που κλαίει και οδύρεται, και μετά από λίγες ημέρες ξεχνάει πως η οπλοκατοχή είναι η πηγή του προβλήματος). Έχουν σημειωθεί απρόβλεπτες ταραχές σε διάφορες πόλεις του κόσμου –για διάφορους και επιμέρους λόγους η καθεμία– όπως: στο Παρίσι το 2005, στην Αγγλία το 2011, στην Αθήνα το 2012 με τις 45 φωτιές, στη Βραζιλία και στην Τουρκία το 2013, και πάλι στο Παρίσι το 2018 με τα «Κίτρινα Γιλέκα» –που ο Guardian έγραφε: «People are in the red. They can't afford to eat»– και το 2019, στη Χιλή, στη Βολιβία, στο Χονγκ Κονγκ και στο Ιράν. Και βεβαίως η Αμερική παρακολούθησε, με ακόμη ανοιχτότερο το στόμα, τις εξεγέρσεις εντός της επικράτειάς της.
Το 2014 και το 2015 είχαμε στο Φέργκιουσον των ΗΠΑ city riots, και τώρα, στη Μινεάπολη και σε άλλες πόλεις, με αφορμή «πάντα» τη στυγερή δολοφονία του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ. Και τι είναι αυτές οι ταραχές, οι εξεγέρσεις, αν δεν είναι αποτέλεσμα της φτώχειας, των ανισοτήτων και του γεγονότος ότι η κοινωνία έχει απωλέσει την πίστη της στην πολιτική ηγεσία; Το μήνυμα «τότε» –των πρώτων αναταραχών του 2014 και του 2015– φαίνεται πως το έλαβε, περισσότερο από όλους, και ο ακτιβιστής Μπέρνι Σάντερς, που όμως το 2016 ήρθε δεύτερος, και έχασε το χρίσμα των Δημοκρατικών από την ανθυποψήφια Χίλαρι Κλίντον.
Είναι γνωστό πως οδήγησαν και οδηγούν στη φτώχεια και οι αγορές του χρήματος, που δρουν σαν αγέλη λύκων που προωθεί τη συσσώρευση του ολιγαρχικού πλούτου. Oι Αμερικανοί πολίτες είναι δυσαρεστημένοι, περισσότερο το 2020 από ό,τι ήταν το 2016. Είναι και φτωχότεροι. Καθώς δεν βελτιώνεται δραστικά η εισοδηματική ανισότητα, με κάποια μορφή «βαρύτερης» φορολογικής παρέμβασης. Έτσι, δημιουργείται ένα βαθύ ρήγμα, που εστιάζει στην ανισότητα, σαν η «ντομάτα να σκουριάζει».
Αν οι προαναφερθείσες εξεγέρσεις επεκτείνονταν και άλλο στις μητροπόλεις των ΗΠΑ και διαρκούσαν εβδομάδες, ίσως κάτι να άλλαζε. Ίσως και πολλά να χειροτέρευαν. Μήπως κάποια μέρα εμφανιστεί ένας Μπέρνι Σάντερς; Μήπως κάποια μέρα γιγαντωθούν οι ιδέες που θα θελήσουν να βελτιώσουν τα πράγματα; Ευτυχώς που ο Σάντερς έχει εμφανιστεί και ήδη θριαμβεύει. Και ο εγγενώς αποκαλυπτικός Σάντερς ξέρει πολύ καλά τι πρέπει να κάνει για να μην εκραγεί μια μέρα η αμερικανική κοινωνία σαν ένα ηφαίστειο.
Επίσης, κάποια μέρα, ίσως να αρχίσει και η απομεγένθυση των φαντασιακών σημασιών του καπιταλισμού. Σημασιών του στυλ: «κάντε πολλά λεφτά», «μόνο το χρήμα μετράει».
Σαφώς και χρειάζονται ιδέες, και δη νέες ιδέες, που θα μπορούσαν να δώσουν κάποια ελπίδα. Να εμφανιστεί φως στο τέλος του τούνελ. Ο Σάντερς, πλέον, είναι ο «πρώην προεδρικός υποψήφιος» για τις φετινές εκλογές του Νοεμβρίου. Δυστυχώς, το ίδιο του το κόμμα τον υπονόμευσε και έτσι παραιτήθηκε. Είχε και έχει μια ατζέντα για τους πολλούς και όσους δεν έχουν καταφέρει ποτέ να ανέβουν στο τρένο. Είχε και έχει μια ατζέντα για τους φτωχούς, που τώρα είναι στους δρόμους και σπάνε τις βιτρίνες. Με τον Σάντερς η νέα γενιά σαν να άλλαξε κάπως, και έχει αρχίζει να ασχολείται με την πολιτική. Οι νέοι έχουν αρχίσει να αυτοαποκαλούνται «socialist millennials» και η λέξη σοσιαλισμός να επανέρχεται στο προσκήνιο και στα στόματα των Αμερικανών.
Γιατί όμως να συμβαίνει αυτό; Ας ειπωθεί πάλι πως είναι σοκαριστική η εικόνα της φτώχειας στην Αμερική –και όχι στην Ινδία, την Υεμένη ή την Αιθιοπία– και αυτό σε κάνει να καλοσυλλογιστείς πως οδηγούμαστε σε μία νέα παγκόσμια φτώχεια. Άνθρωποι να πηγαίνουν σε συσσίτια, να τρώνε από τα σκουπίδια, να κλέβουν φαγητό, να παίρνουν σοβιετικού τύπου κουπόνια (food stamp card) για να αγοράζουν φαγητό.
Όπως δήλωσε πρόσφατα ο Τομά Πικετί στην εφημερίδα Liberation, στις ΗΠΑ το 50% των πολιτών κατέχει μόλις το 1% της συνολικής περιουσίας (ενώ στη Γαλλία το 5%). Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός –που είναι η πηγή των περισσοτέρων προβλημάτων– σήμερα είναι «γιγαντιαίος και παράλογος» και το μόνο που εναγωνίως επιζητά είναι να κυριαρχήσει παντού. Η δε κλιματική αλλαγή και η εξαφάνιση των ζώων δεν είναι παρά μόνο ασήμαντες παράπλευρες λεπτομέρειες.
Εν κατακλείδι, να τι παρατηρώ στη Αμερική ως «καστοριαδικός», τις τελευταίες ημέρες και όχι μόνο, και επιθυμώ και εσείς να δείτε μέσα από τις παραπάνω εικόνες. Μυθικά και απίστευτα πλούτη ναι, La Dolce Vita ναι, επίσης, διαστημικό πρόγραμμα της NASA, αεροπλανοφόρα, πανεπιστήμια όπως το Harvard και το Stanford, αλλά και απερίγραπτη φτώχεια. Γιατί ο σκληρός αμερικάνικος καπιταλισμός δρα σαν να παίρνει το ψωμί από τα δόντια του ορφανού παιδιού και δεν θέλει να βλέπει παιδεία στις επιλογές του κάθε ανθρώπου.
Εν αντιθέσει, ο καπιταλισμός της Νορβηγίας «δουλεύει για όλους». Η εμφάνιση του εμβληματικού Σάντερς πολεμήθηκε «επιτυχώς» από το πολιτικοστρατιωτικό κατεστημένο. Πλήρωσε επίσης πολύ ακριβά τη χρήση της λέξης «σοσιαλισμός», διότι οι Αμερικανοί δεν είναι έτοιμοι να την ακούσουν. Είναι αξιοσημείωτο πως ο Κορνήλιος Καστοριάδης παρατήρησε σωστά πως πρέπει να καταργήσουμε, για ευνόητους λόγους, τις λέξεις: σοσιαλισμός, κομμουνισμός. Αλλά όλοι γνωρίζουν ότι o Μπέρνι Σάντερς θα μπορούσε να κάνει την Αμερική καλύτερη για τους πολίτες της, αλλά και για τον κόσμο (τον «μετα-αμερικανικό» κόσμο).
Ο ηγέτης που μια μέρα θα βρεθεί να φορέσει τα παπούτσια του θα είναι τυχερός που άρχισε τον αγώνα ο σοφός «γέρος» από το Βερμόντ. Η φτώχεια πρέπει να νικηθεί, οι ταραχές μπορεί να βοηθήσουν ώστε οι Αμερικανοί να πιάσουνε πάλι το νήμα για μια δικαιότερη κοινωνία. Μέσα σε μία δικαιότερη κοινωνία θα υποχωρήσουν και τα «ιστορικά απωθημένα» των Αφροαμερικανών.
*O Δημήτρης Ελέας είναι συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής που ζει στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης.
σχόλια