Η Ελλάδα ζει από παλιά σε κρίση

της Μαργαρίτας Πουρνάρα από την Καθημερινή

Σπάνια συναντάς ξένο που να γνωρίζει τόσο καλά την Ελλάδα. Ο Βρετανός ανθρωπολόγος Μάικλ Χέρτσφελντ, ο οποίος διδάσκει στο Χάρβαρντ, έχει ζήσει μεγάλα διαστήματα στη χώρα μας, μιλάει άπταιστα τη γλώσσα μας, ξέρει την ιστορία μας, τα χούγια μας. Σε μια πρόσφατη επίσκεψή του έπεσε θύμα κλοπής, αλλά δεν πτοήθηκε. Εξακολουθεί να μας βλέπει με αγάπη, ασκώντας ταυτόχρονα κριτική σαν αυστηρός αλλά ακριβοδίκαιος φίλος. «Η Ελλάδα δεν έχει γίνει βίαιη χώρα, όπως την παρουσιάζουν πολλοί ξένοι δημοσιογράφοι. Απλώς, συμβαίνουν περισσότερες πράξεις βίας εξαιτίας της δομικής βίας που η ίδια η χώρα έχει υποστεί κατά καιρούς», είναι οι πρώτες του κουβέντες στην τηλεφωνική μας επικοινωνία με τη Βοστώνη, όπου βρίσκεται.

– Περιμένατε ότι μια ημέρα η χώρα θα αντιμετώπιζε αυτήν την κατάσταση;

– Η Ελλάδα ζει ανέκαθεν σε κατάσταση κρίσης. Αυτό το φαινόμενο είναι αποτέλεσμα της σχέσης της χώρας με τις δυτικές δυνάμεις, καθώς την έχουν αντιμετωπίσει ως αντικείμενο περιφρόνησης ή και χρησιμότητας. Εχετε παίξει πολιτικά και πολιτισμικά πολλές φορές στην ιστορία σας τον ρόλο του τοποτηρητή μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

– Μπορεί κανείς να μιλήσει για το ποιος ευθύνεται για την κρίση;

– Η συζήτηση που γίνεται για το ποιος φταίει είναι μια παλαιά ιστορία. Ακόμα και πριν από τη χούντα οι ξένοι έλεγαν ότι οι Ελληνες είναι ανεύθυνοι και δεν θέλουν να βλέπουν τον δικό τους ρόλο, ενώ οι Ελληνες πίστευαν στην ύπαρξη ξένου δακτύλου. Με έναν τρόπο ισχύουν και τα δύο. Η τάση ευθυνοφοβίας των Ελλήνων να ασχολούνται περισσότερο με το ποιος φταίει και λιγότερο με το να βρεθεί μια λύση είναι κάτι που θα επηρεάσει τη μελλοντική κατάσταση της χώρας. Από την άλλη, από τότε που γεννήθηκε το ελληνικό κράτος αποτέλεσε αντικείμενο πολιτικής σκοπιμότητας από τη Δύση και όχι μόνον. Η όλη ιστορία της Ελλάδας είναι μια απόπειρα αλλεπάλληλων προσπαθειών να απελευθερωθεί από την επιρροή των Δυτικών, αλλά ταυτόχρονα και να εκμεταλλευτεί –δικαιολογημένα ίσως ως μικρή χώρα– τα πλεονεκτήματα του να ανήκει στο στρατόπεδο της Δύσης. Τα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον, έχει υποχωρήσει η εθνικιστική τάση να τα ρίχνετε όλα στους Οθωμανούς. Ακόμα και αυτή η συμπεριφορά, βέβαια, αντανακλά μια δυτική αντίληψη ότι η Δύση ταυτίζεται με την πρόοδο και η Ανατολή μόνο με αρνητικά χαρακτηριστικά. Σήμερα, γίνεται περισσότερο αντιληπτός και αποδεκτός ο ρόλος του οθωμανικού πολιτισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Παλαιότερα οι Ελληνες είχαν μάθει να ρίχνουν την ευθύνη για όλες τις δήθεν πολιτισμικές αδυναμίες τους στην επίδραση ξένων κατακτητών και γειτόνων

– Η ελληνική κρίση και η κάλυψή της από τον διεθνή Τύπο αναβίωσε αλλά και δημιούργησε νέα στερεότυπα για τον ελληνικό λαό;

– Προϋπήρχαν ορισμένα αρνητικά στερεότυπα, τα οποία ενίσχυσαν οι ελληνικές κυβερνήσεις με την πολιτική τους. Η αρχική απροθυμία της γερμανικής κυβέρνησης να βοηθήσει στην επίλυση της ελληνικής οικονομικής κρίσης οφειλόταν εν μέρει ότι στο εσωτερικό της χώρας αυτής, η Ελλάδα αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση. Δυστυχώς, τα στερεότυπα μας παγιδεύουν σε έναν τρόπο σκέψης, με αποτέλεσμα να πέφτουμε σε έναν, επιφανειακά τουλάχιστον, ατελείωτο φαύλο κύκλο. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τους ξένους αλλά και για εσάς τους Ελληνες. Πιστεύετε ότι δεν είσαστε άξιοι απόγονοι των σπουδαίων σας προγόνων, απορρίπτοντας τον σύγχρονο πολιτισμό σας. Ιδού η μεγαλύτερη σύγχρονη τραγωδία σας. Αυτό δίνει την απαιτούμενη λαβή στους Δυτικούς να σας βάζουν χαλινάρι, διότι πιστεύετε ότι πρέπει να σας καθοδηγήσουν στο «σωστό». Πρόκειται για κλασική ένδειξη του φαινομένου που έχω ονομάσει «κρυπτοαποικιοκρατία». Παρότι δηλαδή δεν υπήρξατε ποτέ αποικία, αφήσατε τους ξένους να σας υπαγορεύσουν τον «σωστό» πολιτισμό, σύμφωνα με τις δικές τους προκαταλήψεις. Θα σας διηγηθώ μια ιστορία. Ηρθα μια φορά στην Ελλάδα λίγο μετά την ολοκλήρωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Στο αεροδρόμιο, αντί να συναντήσω το χάος, είδα μια οργανωμένη ουρά ανθρώπων που περίμεναν ταξί. «Είδατε, κύριε», μου είπε ένας παρευρισκόμενος, είτε με ειρωνεία είτε με περιφρόνηση, «τώρα γίναμε Ευρωπαίοι!», απαντώντας στη δική μου έκφραση έκπληξης. Τέτοια απάντηση, αν την αντιληφθούμε κυριολεκτικά, θα σήμαινε πως είσαστε πολιτισμικά υπόδουλοι. Δηλαδή μόνο στην Ευρώπη, υπάρχει ευγένεια και τάξη;

– Η κρίση έχει δημιουργήσει μεγάλη αμφισβήτηση του πολιτικού κατεστημένου στην Ελλάδα. Θα δούμε στο μέλλον ένα διαφορετικό μοντέλο πολιτικής δράσης; Θα παταχθεί η διαφθορά;

– Μπορεί να οδηγήσει πολλούς Ελληνες να μην ψηφίζουν πια πολιτικούς που φέρουν γνωστό όνομα, να αλλάξει το θέμα των πολιτικών δυναστειών. Σε ό, τι αφορά τη διαφθορά, οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι αναγνωρίζουν ότι πολλές φορές το ρουσφέτι λειτουργούσε για να έχουν θέση στο σύστημα οι πιο φτωχοί. Η πολιτική πατρωνία είχε αυτόν το λόγο ύπαρξης. Οι φτωχοί ψήφιζαν τους προστάτες και εκείνοι με τη σειρά τους παρείχαν θέσεις στο δημόσιο σύστημα. Το πρόβλημα είναι ότι οι Ελληνες ηγέτες έλεγαν ότι θα πατάξουν τη διαφθορά ενώ την προστάτευαν! Ισως στο μέλλον να προκύψει ένας Ελληνας πολιτικός, που θα προβάλει ως πλεονεκτήματα όχι την πονηριά αλλά την εντιμότητα και την ηπιότητα. Αυτό θα πετύχει μόνο αν φτιάξει έναν μηχανισμό που να μπορούν όλοι να ελέγξουν αν πράγματι είναι έντιμος. Οπως επίσης κοινωνική ισορροπία θα επέλθει εάν οι πλουσιότεροι φορολογηθούν βαρύτερα και δεν υπάρχουν εξαιρέσεις γι’ αυτούς. Δυστυχώς ακόμα και στις ΗΠΑ, λόγω μιας στρεβλής αντίληψης, ακόμα και πολλοί φτωχοί άνθρωποι υποστηρίζουν την καμπάνια των Ρεπουμπλικανών για λιγότερους φόρους ακόμα και στους πλούσιους.

Η δομική βία της Αστυνομίας

– Τελευταία έχει ενταθεί το πρόβλημα της μετανάστευσης προς την Ελλάδα. Τι πιστεύετε ότι θα γίνει;

– Οταν πήγα να δώσω κατάθεση στην αστυνομία μετά την κλοπή, οι αξιωματικοί με ρωτούσαν συνέχεια αν οι δράστες ήταν αλλοδαποί, διότι σύμφωνα με τις στατιστικές το 80% των δραστών είναι ξένοι. Μα είναι λάθος τρόπος να χρησιμοποιείς τη στατιστική. Το 80% όσων συλλαμβάνονται να παρανομούν είναι αλλοδαποί. Οι άλλοι που είναι ελεύθεροι; Διότι και η ίδια η αστυνομία αντανακλά τη δομική βία. Ακούω Ελληνες να λένε: «Δεν είμαι ρατσιστής, αλλά...». Το «αλλά» τα λέει όλα! Καλύτερα να τα βάλει κανείς με τους Ελληνες πολιτικούς, που δέχτηκαν τους όρους που συμφωνήθηκαν στη Λισσαβώνα για τον έλεγχο των μεταναστών στην περιοχή Σένγκεν παρά με τους μετανάστες, που είναι εξίσου θύματα αυτών των μέτρων και της δομικής βίας που βασανίζει και τους Ελληνες.