50 σημεία της Αθήνας πριν και μετά

Ο συγγραφέας Θανάσης Βέμπος μιλάει στο LIFO.gr για την εντυπωσιακή του έρευνα στο αστικό τοπίο

ΑΘΗΝΑ / ΘΕΜΑΤΑ 4.10.2015 | 02:00

4.10.2015 | 02:00

O Θανάσης Βέμπος είναι συγγραφέας, ερευνητής, και λάτρης του ανεξήγητου, και του μυστηρίου.

Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 19 βιβλία του, τέσσερα από τα οποία είναι sci- fi θεματολογίας, ενώ έχει μεταφράσει περισσότερα από 60 βιβλία, κι έχει γράψει χιλιάδες άρθρα με αντικείμενο τη διαστημική τεχνολογία, τα παράξενα φαινόμενα, την έρευνα του παραφυσικού, την ανθρωπολογία-εθνολογία-λαογραφία, κ.α.

Λέει o ίδιος:

"Από μικρός εμφάνισα μια περίεργη τάση να ασχολούμαι και να καταπιάνομαι με διάφορα "φευγάτα" θέματα. Από την επιστημονική φαντασία, μέχρι τα παραφυσικά φαινόμενα και ακόμα παραπέρα. Ταυτόχρονα, με γοήτευαν οι ορίζοντες του χώρου και του χρόνου, οι μακρινές χώρες, οι μακρινές εποχές (σε παρελθόν και μέλλον), οι άλλοι κόσμοι γενικότερα. Μεγαλώνοντας αυτή η περίεργη τάση έγινε ανίατη πάθηση."

O Θανάσης Βέμπος ολοκλήρωσε εδώ και λίγο καιρό το μεγαλόπνοο πρότζεκτ του Timeslip, για τις ανάγκες του οποίου συγκέντρωνε επί χρόνια παλιές – μερικές πάρα πολύ παλιές- φωτογραφίες της Αθήνας, καταγράφοντας έπειτα με τον φακό του το ίδιο ακριβώς σημείο της φωτογραφίας, στην σημερινή του κατάσταση.

Ένας χάρτης εκατοντάδων σημείων, σε ζεύγη, που θυμίζει έντονα τα παιχνίδια τύπου "βρείτε τις διαφορές". Και είναι πολλές...

Τον συναντήσαμε.

Τι ακριβώς είναι το πρότζεκτ Timeslip; Περί τίνος πρόκειται;
H καταγραφή αυτή ήταν κάτι που με απασχολούσε χρόνια αφού ανέκαθεν παθιαζόμουν με τους ορίζοντες του χρόνου. Με δυο λόγια, το πρότζεκτ είναι η αντιπαράθεση φωτογραφιών διαφόρων περιοχών της Αθήνας μεταξύ των οποίων παρεμβάλλεται χρονικό χάσμα δεκαετιών. Πάντα με ενδιέφερε τρομερά η "χρονική ολίσθηση" με φόντο μια συγκεκριμένη τοποθεσία, ένα συγκεκριμένο σημείο του χώρου.

Πώς προέκυψε αυτή η ιδέα της καταγραφής της Αθήνας "του τότε και του τώρα";
Η ιδέα ήρθε πριν μερικά χρόνια όταν πραγματοποιούσα μια μεγάλη έρευνα στις παλιές εφημερίδες. Μάζεψα φωτογραφίες κτιρίων, δρόμων, πλατειών, περιοχών που δημοσιεύονταν με αφορμή διάφορα περιστατικά της ειδησεογραφίας. Παράλληλα μάζευα φωτογραφίες και από διάφορα σχετικά site ή ομάδες του Facebook. Βρήκα επίσης πολλά αστικά πλάνα από παλιές ελληνικές ταινίες.

Στο τέλος είχα στα χέρια μου αρκετές εκατοντάδες σχετικές φωτογραφίες. Ύστερα, πήγαινα ακριβώς στα ίδια σημεία και έβγαζα το ίδιο ακριβώς πλάνο. Έτσι προέκυψαν μερικές εκατοντάδες ζεύγη "πόλων", μερικές εκατοντάδες ζεύγη "τότε"/"τώρα", μερικές εκατοντάδες "χρονογλιστρήματα" (Timeslip) με σταθερά σημεία αναφοράς στο χώρο.

Υπό μία έννοια το πρότζεκτ είναι 'συνέχεια' του βιβλίου μου "Το Πνεύμα του Χρόνου", που κυκλοφόρησε πέρυσι από τις εκδόσεις Δαιδάλεος. Το βιβλίο είναι σε πρώτο επίπεδο μια τοιχογραφία της ιστορίας του Παραφυσικού, όπως αυτό προσλαμβανόταν από την ελληνική κοινωνία από το 1830 έως το 1990.

Και πόσο καιρό σας πήρε η καταγραφή όλων των σημείων, και η ολοκλήρωση του πρότζεκτ;

Κάπου πέντε χρόνια. Βέβαια, η εργασία γινόταν κατά διαστήματα και μεγάλος όγκος των στοιχείων προέκυψε την τελευταία χρονιά.

Με ποια κριτήρια επιλέξατε τα συγκεκριμένα σημεία της πόλης; Σας ρωτώ γιατί παρατηρούμε να επικρατούν, ως επί το πλείστον, απλοί δρόμοι και πολυκατοικίες, αντί για εμβληματικά ή έστω πολυσύχναστα τοπόσημα της Αθήνας, όπως θα περίμενε κανείς.

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Κυψέλη, συνεπώς με ενδιέφεραν τα "χρονογλιστρήματα" με βάση σημεία της συγκεκριμένης περιοχής. Εξάλλου, έχω την τάση να ακολουθώ τα λιγότερο πατημένα μονοπάτια. Για να λέμε την αλήθεια, στο πρότζεκτ συμπεριλαμβάνονται και ορισμένα πλάνα από άλλες περιοχές, αλλά κάπου έπρεπε να μπει ένα (αυθαίρετο) όριο.

Ιωάννου Δροσοπούλου 119 & Καλλιφρονά - Timeslip 90 χρόνια

Ιω. Δροσοπούλου - Timeslip 45 χρόνια

Σύρου 23 - Timeslip: 60 χρόνια

Πώς δουλέψατε το πρότζεκτ Timeslip; Εντοπίζατε πρώτα ποιο μέρος σας ενδιέφερε να καταγράψετε και ψάχνατε έπειτα παλιές φωτογραφίες του, ή πρώτα βρίσκατε τις παλιές εικόνες ενός σημείου, και στην συνέχεια το αναζητούσατε στο σήμερα;

Το δεύτερο. Εντόπιζα, δηλαδή, παλιές εικόνες πολυκατοικιών, δρόμων, πλατειών κλπ, και μετά τραβούσα τη σχετική φωτογραφία από το ίδιο σημείο. Βέβαια, πολλές φορές έφευγα άπρακτος. Η λήψη φωτογραφίας ήταν απλώς αδύνατη επειδή το σημείο ήταν χτισμένο, ή επειδή υπήρχε κάποιο μεγάλο δέντρο στη μέση που είχε φυτρώσει στις ενδιάμεσες δεκαετίες, ή επειδή η τοπογραφία της περιοχής είχε μεταβληθεί ριζικά.

Ιω. Δροσοπούλου & Άνδρου - Timeslip: 63 χρόνια

Φωκίωνος Νέγρη & Ιω. Δροσοπούλου - Timeslip: 60 χρόνια

Ποιο είναι το μεγαλύτερο Timeslip που καταγράψατε; Το σημείο με τα περισσότερα χρόνια ανάμεσα στο τότε και στο τώρα.

Είναι 90 χρόνια, σε κάποια σημεία στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου. Είχα την τύχη αφενός μεν να βρω φωτογραφίες του 1924 από τα σημεία αυτά, και αφετέρου το αστικό τοπίο να είναι αρκετά "σταθερό" ώστε να λειτουργεί το "χρονογλίστρημα".

Φωκίωνος Νέγρη 19 - Timeslip: > 54 χρόνια

Φωκίωνος Νέγρη & Θήρας Ι - Timeslip: ~ 80 χρόνια

Φωκίωνος Νέγρη & Θήρας ΙΙ - Timeslip: 70 χρόνια

Ποιο ή ποια σημεία σας έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση όσον αφορά τις διαφορές τους στο τότε και το τώρα;

Ίσως σημεία που ήταν ημι-αστικοποιημένα τότε, και πνιγμένα στην άσφαλτο και στο μπετόν σήμερα. Πιο πολύ μικροδιαφορές σε πάρα πολύ οικεία σημεία. Ή το πώς εκδηλώνεται η πατίνα του χρόνου πάνω στα κτίρια: Φρεσκοβαμμένες, φωτεινές, νεόδμητες πολυκατοικίες του 1960, και γερασμένα, σκοτεινά, πνιγμένα στις μουτζούρες και στη βρομιά κτίσματα του 2014.

Φωκίωνος Νέγρη & Σκύρου ΙΙΙ - Timeslip: 46 χρόνια

Γιατί πιστεύετε ότι η αντιπαράθεση των εικόνων του τότε και του τώρα είναι "μια σφαλιάρα που τσούζει", σύμφωνα με τα λεγόμενα σας;

Είναι δύσκολο να το εξηγήσω με λίγα λόγια χωρίς να το διαστρεβλώσω. Είπα προηγουμένως ότι τα ζεύγη των φωτογραφιών είναι ουσιαστικά ζεύγη "πόλων", "χρονογλιστρήματα" με σταθερά σημεία αναφοράς στο χώρο. Μεταξύ δυο αντίθετων πόλων αναπτύσσεται πάντα δυναμικό –φανταστείτε τους δυο πόλους μιας μπαταρίας. Τα "χρονογλιστρήματα" είναι ασυνεχείς μεταβάσεις από το χρονικό σημείο Α στο χρονικό σημείο Β. Είναι άλματα. Άλματα που απαιτούν ενέργεια –η οποία παράγεται από το ζεύγος των αντίθετων πόλων. Και μια ασυνεχής μετάβαση ισοδυναμεί με "σοκ", κοντολογίς με μια "σφαλιάρα". Ένα "σοκ" που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ανοίξει "πύλες" στο νου μας –και όχι μόνο στο νου.

Κυψέλης & Ύδρας - Timeslip: 59 χρόνια

Κάνετε λόγο για την ύπαρξη μίας (τουλάχιστον) δεύτερης ανάγνωσης του πρότζεκτ Timeslip. Μια ανάγνωση που δεν περιορίζεται στην ιστορική- ερευνητική του διάσταση. Εξηγείστε μας.

Και πάλι είναι πολύ δύσκολο να το εξηγήσω με λίγα λόγια. Αν αρχίσω να μιλώ περί εννοιών όπως "Reality Shift" θα ακουστεί "κάπως". Αν ανακατέψω την Κβαντομηχανική, θα μπλέξουμε χειρότερα..

Εν πάση περιπτώσει, όλοι μας είμαστε τυφλοί απέναντι στις μικρές και σταδιακές μεταβολές. Νομίζουμε ότι ξέρουμε καλύτερα από κάθε άλλον την τοπογραφία και τις χωροταξικές λεπτομέρειες της γειτονιάς μας, επειδή γεννηθήκαμε και ζήσαμε εκεί. Και μετά σπάμε το κεφάλι μας να θυμηθούμε τι διάβολο υπήρχε στο χώρο που αναγέρθηκε μια πολυκατοικία εδώ και μερικά χρόνια, δυο στενά μακριά από το σπίτι μας. Ή πού διάολο πήγε το τάδε δέντρο, ή το δείνα περίπτερο, ή πότε μετακινήθηκε ο τάδε στύλος της ΔΕΗ ή του ΟΤΕ. Ή εάνυπήρξε ποτέ σπίτι, περίπτερο ή στύλος, ή ακόμα και σοκάκι.

Όλα αυτά είναι μικρές ρωγμές, σκασιματάκια στο σοβά της άνετης Συναινετικής Πραγματικότητας, αρκετά μικρά ώστε να τα αγνοήσετε ή να τα παραβλέψετε. Ή να τα "εξηγήσετε" και μετά να τα ξεχάσετε. Αλλά δεν με ενδιαφέρουν οι ερμηνείες σε πρώτο πλάνο.

Με ενδιαφέρει το ίδιο το φαινόμενο. Συνεπώς παραπέμπω στις εικόνες του πρότζεκτ. Τα πολλά λόγια είναι φτώχεια, κι απ' αυτήν έχουμε υπερ-πλεόνασμα τον τελευταίο καιρό.

Κυψέλης (αρχή) - Timeslip: >60 χρόνια

Πατησίων & Τενέδου Ι - Timeslip: 50 χρόνια

Κύπρου & Πόρου - Timeslip: 61 χρόνια

Αλήθεια, γιατί πιστεύετε ότι η νοσταλγία και η αναπόληση μας γοητεύουν τόσο;

Επειδή έχουμε την τάση να εξιδανικεύουμε το παρελθόν, γιατί νοσταλγούμε τα νιάτα μας (κι αυτό είναι σχετικός όρος, πλην όμως υπαρκτότατος). Αναπολούμε το παρελθόν βολικά λησμονώντας ή υποβαθμίζοντας τις δυσάρεστες στιγμές, και νοσταλγούμε το διυλισμένο απόσταγμά του. Είναι κι αυτό μια μορφή αμνησίας.

Πατησίων 109 -Timeslip: 57 χρόνια

Θα υπάρξει συνέχεια στο πρότζεκτ με την προσθήκη και άλλων σημείων;

Δεν νομίζω. Εξερεύνησα το συγκεκριμένο χώρο και πρέπει να προχωρήσω παρακάτω, σε άλλο μονοπάτι.

Για το τέλος, κύριε Βέμπο, υπάρχουν κάποια μέρη στην Αθήνα που τα θεωρείτε πιο αγαπημένα σας;

Σημεία κυρίως της Κυψέλης που με έλκουν για κάποια μυστηριώδη αιτία. Πιο πολύ με ενδιαφέρουν "μυστικές γωνιές" πέρα από το φως και τη βουή –μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά. Και ανακαλύπτω συνεχώς τέτοιες γωνιές, που μέχρι πρότινος περνούσαν απαρατήρητες.

Ακάλυπτοι χώροι πίσω από παλιές σιδερένιες αυλόπορτες, μυστηριώδη αδιέξοδα σοκάκια, κι ένα σωρό άλλα τέτοια. Το αστικό τοπίο μπορεί να μην είναι η λευκή περιοχή Terra Incognita των παλιών γεωγραφικών χαρτών, αλλά μια ενδελεχής εξέτασή του σίγουρα αποκαλύπτει ότι υπάρχουν αμέτρητες λεπτομέρειες που μοιάζουν και συμπεριφέρονται σαν φράκταλ, σαν γεωμετρικά σχήματα που επαναλαμβάνονται αυτούσια σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης.

Πατησίων & Τήνου - Timeslip: 41 χρόνια