(εικόνες: έργα του Rene Magritte)
Διάβασα μια Εξομολόγηση όπου έντρομος κάποιος που είχε γίνει δωρητής σχεδόν το είχε μετανιώσει:
Μεταμοσχεύσεις. Από την Μαριάννα Βασιλείου
Πέρυσι ξεκίνησε για πρώτη φορά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών (ΔΠΜΣ) «Σύγχρονες Ιατρικές Πράξεις: Δικαιϊκή Ρύθμιση και Βιοηθική Διάσταση» που οργανώνουν σε συνεργασία οι Σχολές Ιατρικής και Οδοντιατρικής και τα Τμήματα Νομικής και Θεολογίας του ΑΠΘ. Το πρόγραμμα αυτό παρακολούθησα και η ίδια, ως πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ. και ενεργή δικηγόρος.
Στο δεύτερο εξάμηνο, επέλεξα ως μάθημα επιλογής αυτό των «Μεταμοσχεύσεων», με υπεύθυνους καθηγητές την κ. Μαρία Καϊάφα-Γκμπάντι (καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου της Νομικής του Α.Π.Θ.) και τον κ. Χαρίσιο Σκούρτη (Αναπληρωτή Καθηγητή Αναισθησιολογίας και Εντατικής της Ιατρικής του Α.Π.Θ.). Το μάθημα δίδαξε πληθώρα ατόμων, άμεσα εμπλεκομένων με το ζήτημα των μεταμοσχεύσεων: από συντονιστές μεταμοσχεύσεων και ιατρούς μονάδων μεταμοσχεύσεων μέχρι ποινικολόγους και κοινωνιολόγους. Και έμαθα πολλά πράγματα που τα αγνοούσα.
Έμαθα ότι όλο σχεδόν το ανθρώπινο σώμα μπορεί να μεταμοσχευθεί. Μάτια, καρδιά, πνεύμονες, νεφρά, ήπαρ, πάγκρεας, αίμα και μυελός των οστών, τμήματα του γαστρεντερικού σωλήνα, ακόμα και δέρμα και οστά!
Έμαθα ότι το ποσοστό επιβίωσης μετά τη μεταμόσχευση ξεπερνά το 95% και ότι έτσι άνθρωποι καταδικασμένοι σε θάνατο ή σε μια ζωή μέσα στα νοσοκομεία μπορούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή και να κάνουν όνειρα για το μέλλον.
Έμαθα ότι κάθε 27 λεπτά κάπου στον κόσμο γίνεται μια επέμβαση μεταμόσχευσης. Αλλά ταυτόχρονα, κάθε 2 ώρες και 24 λεπτά κάποιος πεθαίνει περιμένοντας σε μια λίστα αναμονής μοσχεύματος.
Έμαθα ότι η Ελλάδα κατέχει μια από τις ντροπιαστικά χαμηλότερες θέσεις όσον αφορά τον αριθμό δοτών οργάνων. Το 2010, στο 1.000.000 πληθυσμού, οι δότες στην Ελλάδα ήταν 3,9-ενώ στην Ισπανία ήταν 32.
Έμαθα ότι σε ένα τελείως οικονομικό και πραγματιστικό επίπεδο, η αύξηση των μεταμοσχεύσεων μπορεί να βοηθήσει την οικονομία της υγείας-και όλοι ξέρουμε πόσο πάσχει αυτή στη χώρα μας. Οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας έχουν πληθώρα ασθενών με οργανικές ανεπάρκειες τελικού σταδίου, ενώ η πληρότητα των κρεβατιών στις ΜΕΘ φτάνει σε καθημερινή βάση το 100%. Το ετήσιο κόστος μιας αιμοκάθαρσης στις Η.Π.Α. κυμαίνεται από 60.000-80.000 δολάρια και αν ο ασθενής ζήσει δέκα χρόνια, κυμαίνεται από 600.000-800.000 δολάρια. Η μεταμόσχευση νεφρού γίνεται μόνο μια φορά και κοστίζει άπαξ 100.000 δολάρια.
Έμαθα ότι οι ιστορίες του τύπου «ξύπνησε από το κώμα 30 χρόνια μετά» είναι απολύτως ανακριβείς. Το κώμα σπάνια διαρκεί για περισσότερες από 2 με 4 εβδομάδες. Πέρα από αυτό το χρονικό διάστημα, οι ασθενείς βρίσκονται σε εξακολουθητική φυτική κατάσταση για χρόνια ή ακόμη για δεκαετίες. Και από άτομα σε φυτική κατάσταση δεν παίρνουμε όργανα, γιατί δεν είναι εγκεφαλικά νεκρά.
Έμαθα ότι η «εικαζόμενη συναίνεση», για την οποία τόσο μελάνι έχει χυθεί εδώ, υπάρχει στην Ισπανία από το 1979, αλλά δεν έχει χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί ποτέ. Η ιδέα της μεταμόσχευσης είναι τόσο διαδεδομένη, που δεν υπάρχει περίπτωση να αρνηθούν οι συγγενείς να μεταμοσχευθούν τα όργανα του νεκρού τους.
Έμαθα ότι το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο αποφάσισε να μην εισαχθεί μάθημα ή εκδηλώσεις σχετικά με τις μεταμοσχεύσεις στα ελληνικά δημόσια σχολεία, κρίνοντας μια τέτοια προσπάθεια ως «αντιπαιδαγωγική». (……)
Έμαθα ότι κανένας δεν μπορεί να επανέλθει στη ζωή αν επέλθει ο εγκεφαλικός θάνατος. Ο εγκεφαλικός θάνατος είναι η ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για συνείδηση, σε συνδυασμό με την ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για αυτόματη αναπνοή. Η καρδιακή λειτουργία μπορεί να ανακτηθεί, αν η παύση της αντιμετωπισθεί άμεσα. Αυτό έχει ως συνέπεια να μη μπορεί να εξισωθεί ο θάνατος με τη διακοπή της αυτόματης καρδιακής λειτουργίας και της αναπνοής.
Όμως, οι ανώτερες ψυχικές και γνωστικές λειτουργίες, όπως η σκέψη, η αντίληψη, η μνήμη, που έχουν ως κέντρο το φλοιό του εγκεφάλου, εξαρτώνται κυρίως από το δικτυωτό σχηματισμό του εγκεφαλικού στελέχους και η ακεραιότητα του δικτυωτού σχηματισμού αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση της συνείδησης.
Η βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους συνεπάγεται διαταραχή της λειτουργίας του δικτυωτού σχηματισμού και, συνεπώς, δυσλειτουργία ολοκλήρου του εγκεφάλου. Γι’ αυτό, αποδεχόμαστε ότι η ανεπανόρθωτη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους είναι ικανή και αναγκαία προϋπόθεση για να θεωρηθεί ο εγκέφαλος νεκρός.
Έμαθα ότι η έκφραση «θα με βγάλουν από την πρίζα» είναι πέρα για πέρα ανακριβής. Οι δοκιμασίες εγκεφαλικού θανάτου γίνονται χωρίς να είναι ο ασθενής συνδεδεμένος με οποιοδήποτε μηχάνημα. Πιο συγκεκριμένα, απαιτείται να συμμετάσχουν τρεις έμπειροι ιατροί: ο υπεύθυνος για τον άρρωστο ιατρός ή αντικαταστάτης του, ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργός και ένας αναισθησιολόγος. Οι ιατροί αυτοί θα πρέπει να έχουν προϋπηρεσία τουλάχιστον δύο ετών από τη λήψη της ειδικότητάς τους και δεν πρέπει να ανήκουν στην μεταμοσχευτική ομάδα, εφόσον ο εγκεφαλικά νεκρός είναι υποψήφιος δότης οργάνου. Οι κλινικές δοκιμασίες πρέπει να επαναλαμβάνονται δύο φορές (με μεσοδιάστημα τουλάχιστον 8 ωρών), για να αποφευχθεί η πιθανότητα λάθους.
Ελέγχονται τα αντανακλαστικά του εγκεφαλικού στελέχους (στον εγκεφαλικό θάνατο καταργούνται: το οφθαλμοκεφαλικό αντανακλαστικό, το αντανακλαστικό της κόρης στο φως, το αντανακλαστικό του κερατοειδούς, το αιθουσο-οφθαλμικό αντανακλαστικό, οι αντανακλαστικές κινήσεις του προσώπου σε ισχυρό ερέθισμα και το φαρυγγολαρυγγικό αντανακλαστικό) και πραγματοποιείται η δοκιμασία άπνοιας (απουσία αναπνοής στο στάδιο της αναπνευστικής οξυγόνωσης, για την επιβεβαίωση της μόνιμης απώλειας της αυθόρμητης αναπνοής). Και σε περίπτωση αμφιβολιών, λαμβάνει χώρα και εργαστηριακός έλεγχος του εγκεφαλικού θανάτου, ο οποίος περιλαμβάνει: ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, νευροφυσιολογικό έλεγχο προκλητών δυναμικών, αγγειογραφία τεσσάρων εγκεφαλικών αγγείων, αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία - αγγειογραφία, διακρανιακό υπερηχογράφημα - Doppler και εγκεφαλική οξυμετρία.
Έμαθα ότι ο εγκέφαλος είναι το υπεύθυνο όργανο για την αιμάτωση και οξυγόνωση του υπόλοιπου σώματος, αποτελεί το κέντρο παροχής εντολών, και αν νεκρωθεί, κανένα άλλο όργανο δεν λειτουργεί αυτοδύναμα. Συνεπώς, η νέκρωσή του αποτελεί κομβικό σημείο στη διαδικασία νέκρωσης του οργανισμού μας. Για τον λόγο αυτό άλλωστε, μετά τη νέκρωση του εγκεφάλου η λειτουργία της αναπνοής και η κυκλοφορία του αίματος είναι υπό όρους εφικτή μόνο με τεχνητή υποστήριξη.
Έμαθα ότι το αν μπορούμε να δώσουμε τα όργανά μας εξαρτάται από πάμπολλους παράγοντες: το βάρος, την ηλικία, τυχόν κακοήθειες, το αν ίσως πάσχουμε από υπέρταση, στεφανιαία νόσο ή διαβήτη και πάνω από όλα, από την ιστοσυμβατότητα με τον εκάστοτε λήπτη.
Έμαθα ότι στην Ελλάδα του 2012, παρά τη δική μου βούληση και παρά τη συμφωνία των άμεσων συγγενών μου, υπάρχει πιθανότητα τα υγιή όργανά μου να πάνε χαμένα και οι πιθανοί λήπτες να χάσουν μια ευκαιρία να ζήσουν. Υπήρξε περίπτωση θύματος τροχαίου όπου η ίδια ήταν δωρήτρια και ο σύζυγος και τα παιδιά της συμφωνούσαν. Οι αδερφές της όμως θεωρούσαν αμαρτία τη δωρεά οργάνων και απειλούσαν με κανάλια και δυσφήμιση του θεσμού των μεταμοσχεύσεων. Τα όργανα δεν ελήφθησαν ποτέ. Ο λόγος; Με τα λόγια της συντονίστριας μεταμοσχεύσεων: «Είναι πού είναι χαμηλό το ποσοστό μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα-σκεφτείτε τι θα γινόταν αν έβγαιναν οι αδερφές στα κανάλια και άρχιζαν να μας κατηγορούν ότι της πήραμε τα όργανα παράνομα. Κι ας πληρούνταν όλες οι προϋποθέσεις-ιατρικές και νομικές».
Έμαθα ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν μπορεί ή δεν θέλει να χαράξει μια σταθερή πολιτική στο θέμα των μετά μοσχεύσεων. Σε αντίθεση με τον προϊσχύσαντα ν. 2737/1999, που προέβλεπε ότι η αφαίρεση οργάνου από θανόντα δότη μπορούσε να διενεργηθεί μόνο εφόσον ο τελευταίος, όσο βρισκόταν στη ζωή, είχε συναινέσει εγγράφως σ’ αυτήν (άρθρο 12 παρ. 2) ή στην περίπτωση που δεν είχε εκφράσει τη συναίνεση ή την άρνησή του, εφόσον δεν εξέφραζαν την αντίθεσή τους ο σύζυγος, τα ενήλικα τέκνα ή τα αδέρφια του (άρθρο 12 παρ. 4), ο ισχύων νόμος 3984/2011 προέβλεπε, στο άρθρο 9 παρ. 2, ότι «η αφαίρεση ενός ή περισσότερων οργάνων από ενήλικο, θανόν πρόσωπο πραγματοποιείται εφόσον, όσο ζούσε, δεν είχε εκφράσει την αντίθεσή του». Και τον Απρίλιο του 2012, μόλις λίγους μήνες πριν, ο 3984/2011 τροποποιήθηκε με τον 4075/2012 και πλέον απαιτείται και η συναίνεση της οικογένειας του δότη.
Ενώ λοιπόν ο νόμος 2737/99 αρκούνταν στη μη αντίθεση των συγγενών για τη λήψη οργάνων από τον θανόντα, ο νέος νόμος , στην περίπτωση που δεν έχει εκδηλωθεί η ρητή βούληση του νεκρού, απαιτεί ρητή προσυπογραφή-συναίνεση των οικείων. Είναι λοιπόν περίεργο που φαινόμενα σαν τα παραπάνω συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα;
Έμαθα ότι για την Εκκλησία, η μεταμόσχευση δεν είναι αμαρτία, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι παπάδες και θεούσες, αλλά η ύψιστη πράξη αλληλεγγύης και αυτοθυσίας. Με τα λόγια του Ιερέα που μας έκανε μια σχετική εισήγηση: «Ο Χριστός έδωσε το σώμα Του για να σώσει τους ανθρώπους, κι εμείς δεν θα δώσουμε τα όργανά μας;»
Έμαθα ότι η άρνηση των πολιτών και των συγγενών οφείλεται στην άρνηση της ιδέας του θανάτου και σε μια ευρύτερη δυσπιστία για τον ιατρικό κλάδο, που οφείλεται στις περισσότερες περιπτώσεις σε ασαφείς και αβάσιμες υπόνοιες για την ηθική του κλάδου και το παρεμπόριο ανθρώπινων οργάνων.
Έμαθα ότι το να γίνει κανείς δωρητής οργάνων είναι πανεύκολο. Μια απλή αίτηση σε ένα ΚΕΠ ή στο www.eom.gr.
Έμαθα ότι το να γίνει κανείς δωρητής μυελού των οστών είναι εξίσου απλό. Δίνει δείγμα αίματος σε κάποιο Κέντρο Εθελοντών Δοτών Μυελού Των Οστών (ιδού η σχετική λίστα: http://www.eom.gr/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=93&Itemid=110&lang=el), ώστε να γίνει τυποποίηση κάποιων βασικών αντιγόνων και αν ποτέ χρειαστεί κάποιος μυελό των οστών, τότε θα τον καλέσουν για να δωρίσει. Η βάση είναι παγκόσμια-μπορεί τον μυελό μου να τον χρειαστεί κάποιος στην Ιαπωνία και εγώ να λάβω μυελό από κάποιον στη Βραζιλία.
Μετά από όλα αυτά, φρόντισα άμεσα να γίνω δωρήτρια οργάνων και μυελού των οστών. Όταν ενημέρωσα τους γονείς μου για την απόφασή μου, η αρχική αντίδραση της μητέρας μου ήταν το «όχι, ούτε να το σκεφτώ δεν θέλω ότι μπορεί να πεθάνεις». Η αμέσως επόμενη αντίδραση ήταν: «τουλάχιστον όμως, θα βλέπω τον άλλο και θα ξέρω ότι μέσα του υπάρχει κάτι ζωντανό από το παιδί μου». Και η χαρά που πήρα όταν έλαβα την κάρτα δωρητή μέλους από τον ΕΟΜ ήταν απερίγραπτη. Γιατί σε αυτό το μάθημα έμαθα ότι η δωρεά οργάνων είναι δωρεά ζωής και συνειδητοποίησα ότι είναι υποκρισία εκ μέρους μου να θέλω να λάβω όργανο, αν μού χρειαστεί ποτέ, αλλά να αρνούμαι να δωρίσω τα δικά μου.
Εκ των υστέρων, αναρωτιέμαι γιατί τόσα χρόνια δεν γινόμουν δωρήτρια, αφού η ιδέα πάντα μου φαινόταν ευγενική και σπουδαία. Καταλήγω στο ότι δεν ήθελα να συνειδητοποιήσω ότι κι εγώ κάποια μέρα θα πεθάνω. Ο θάνατός μας όμως έχει νόημα μόνο αν αφήσουμε κάτι πίσω μας. Αν λοιπόν με το θάνατό μας δώσουμε την ευκαιρία σε κάποιον άλλο να ζήσει, τότε τον έχουμε ξορκίσει εντελώς.
Στην τελική, όπως είχε πει ο Κρίστιαν Μπαρνάρντ, ο καρδιοχειρούργος που έκανε την πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση καρδιάς το 1967:
«Χίλιες φορές να μεταμοσχεύσεις μια καρδιά, παρά να τη χώσεις στο χώμα και να τη φάνε τα σκουλήκια».
σχόλια