«Είναι αδύνατον να σκεφθεί ή να γράψει κανείς μια ιστορία της Αναρχίας στο στιλ ενός μυθιστορήματος του Μπαλζάκ με μια αρχή, μια ομοιόμορφη εξέλιξη και ένα τέλος. Είναι γεμάτη με κενά και ιλίγγους. Είναι φτιαγμένη με ξεφτίδια. Η γέννησή της πάντα μας διαφεύγει. Δεν ξέρουμε καν αν απλώς αναδύεται με μια εκθαμβωτική μυθική ανάταση. Το μόνο που μπορούμε είναι να αποκαταστήσουμε τις σκόρπιες στιγμές της και να προσπαθήσουμε να μετρήσουμε τον πυρετό που τη διατρέχει», γράφει ο Αντρέ Νατάφ για την αναρχία και αυτήν ακριβώς την... αρχή ακολουθεί ο Γιάννης Φούντας στο δίτομο Αναρχικό Λεξικό του - ένα κοπιώδες, καλοδουλεμένο, απολαυστικά γραμμένο κι αρκετά περιεκτικό πόνημα που η συγγραφή του συνεχίζεται, ουσιαστικά, στο διηνεκές. Με πλούσια βιβλιογραφία και εικονογράφηση που περιπλανάται ευρύτερα «στα σπλάχνα, τις παρυφές και τα νεφελώματα του ελευθεριακού σύμπαντος». Αναρχία (όλες οι αποχρώσεις της), αυτονομία, ουτοπικός σοσιαλισμός, κοινωνικά κινήματα, αντικουλτούρα, πλήθος γεγονότα, στέκια, συλλογικότητες, εκδόσεις, έντυπα, σλόγκαν, οράματα, διαψεύσεις, ελπίδες, απογοητεύσεις, «ελευθεριάζοντες» διανοητές, ποιητές, συγγραφείς, καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, ακτιβιστές, πολιτικοί αγωνιστές, ακόμα και άγιοι ανευρίσκονται στις σελίδες του.
Υπήρξαν Ελληνίδες που βαφτίστηκαν Αναρχία και Επανάσταση! «Δράστης» νονός, ο Κεφαλλονίτης κοινωνικός αγωνιστής Μαρίνος Αντύπας - μεγαλώνοντας η πρώτη μετονομάστηκε Άννα κι η δεύτερη, που στεφάνωσε ο Άγγελος Σικελιανός, Αναστασία.
Με λόγο γλαφυρό, χιούμορ και κριτική ματιά αλλά δίχως ιδεολογικές παρωπίδες, δεν διεκδικεί «δάφνες αυθεντίας». Αντίθετα, ο συγγραφέας (αλλά και συν-εκδότης των Συναδέλφων) «παραδίδει χαιρέκακα τη σκυτάλη και την ευθύνη μιας κατά βούληση εξιστόρησης στον αναγνώστη» αφού «καθώς είναι καμωμένο από τη Σκοτεινή Ύλη της ιστορίας, το άναρχο αυτό Σύμπαν φωτίζεται μόνο κατά περιόδους από λαμπερές κοινωνικές εκρήξεις και την ανταύγεια που αυτές καταλείπουν όταν τις καταπίνουν οι μαύρες τρύπες του κόσμου της κυριαρχίας... Πόσο μάλλον όταν οι φωτοσκιάσεις κάποιων βομβιστικών εκρήξεων έχουν μεγεθύνει υπερβολικά το ανάστημα ορισμένων και θαμπώσει με τη λάμψη και τον κρότο τους κοινωνικά εγχειρήματα και πρόσωπα που υπονόμευσαν συστηματικά το κυρίαρχο θέαμα». Εντέλει το Λεξικό είναι απλά το «όχημα» - εσύ ως «οδηγός» καλείσαι να το κατευθύνεις, διαβάζοντάς το καταρχήν σαν ένα «τερπνό, σπονδυλωτό, περιπετειώδες κοινωνικό μυθιστόρημα» αφιερωμένο στον διακαή πόθο της πραγμάτωσης του ανέφικτου. Ιδού μερικά λήμματα εξ όσων ξεχώρισα:
• Ο Κεφαλλονίτης σατιρικός ποιητής Μικέλης Άβλιχος (1844-1917), ένα «περίεργο κράμα σοσιαλιστή, αναρχικού κι εθνικόφρονα» που κάποιοι έφτασαν να συνδέσουν με την παρισινή Κομμούνα και τον ίδιο τον Μπακούνιν. Ο Παλαμάς τον νεκρολόγησε λέγοντας ότι «διήκετο δυσμενώς προς το υφιστάμενον κοινωνικόν σύστημα και εμίσει την στρατοκρατίαν και τον πόλεμον». Αλλά και για τον «αναρχικώτατο», κατά δήλωσή του, Πατρινό τσαγκάρη Δημήτριο Μάτσαλη που το 1896 επιχείρησε να φονεύσει τον τραπεζίτη Κόλλια. Συνελήφθη, φυλακίστηκε κι εντέλει αυτοκτόνησε.
• Οι «αναρχικοί» άγιοι Αυτόνομος - λόγω ονόματος προφανώς! - και Νέστορας. Το διά μάχαιρας «θαύμα» του δεύτερου επί Μαξιμιλιανού εκθείαζε ως απόδειξη της επαναστατικότητάς του η αναρχική εφημερίδα του Πύργου Νέον Φως (1898).
• Η γνωστική αίρεση των Αδαμιτών (Β. Αφρική, 2ος-3ος αι. μ. Χ.,), αυθεντικά «χιπιά», λέει, όντας οπαδοί του γυμνισμού, του ελεύθερου έρωτα και της κοινοβιακής ζωής.
• Η ιστορία γνωστών «δυσσεβών» συνθημάτων όπως «αλήτες-ρουφιάνοι-δημοσιογράφοι» (τον «ισοπεδωτισμό» του οποίου επικρίνει, προς... παρηγοριά μου, ο ίδιος ο συγγραφέας), «μπάτσοι-γουρούνια-δολοφόνοι», «φάτε τους πλούσιους» κ.λπ.
• Ναι, υπήρξαν και αναρχικοί υπουργοί: Συμμετείχαν στη Δημοκρατική Κυβέρνηση της Ισπανίας (1936-1939), στη μεγάλη κοινωνική επανάσταση της οποίας και τον εμφύλιο που ακολούθησε αφιερώνονται πολυάριθμα λήμματα.
• Αναρχική και αναρχίζουσα τέχνη και συγγραφή έχουν την τιμητική τους - νταντά, σουρεαλισμός, ο κόμικ ήρωας Αναρχίκ, Sex Pistols, η αναρχοπασιφιστική πανκ κομμούνα των Crass (αγαπημένο νεανικό άκουσμα), ο - έξοχος - Αναρχικός Τραπεζίτης του Πεσόα, Ζωντανό Θέατρο, αδελφοί Μαρξ, οι Δαιμονισμένοι που ο Ντοστογιέφσκι εμπνεύστηκε από τον «απόλυτο» εξτρεμιστή Νετσάγεφ, Θορό, Μπόρις Βιάν, Ραούλ Βάνεγκεμ, η Κοινωνία του Θεάματος του Ντεμπόρ (που ο συγγραφέας εκτιμά ιδιαίτερα), Καταστασιακή Διεθνής, Διαγωγή Μηδέν του Βιγκό, Τέμπροκ, οι Μέρες της Αφθονίας σας που Είναι (σιγουράκι!) Μετρημένες, Γώγου, Χρηστάκης, Ρόμβος, Άσιμος...
• Λίγοι μάλλον θα γνωρίζουν τον Μαύρο Σταυρό, την αντιεξουσιαστική εκδοχή του Ερυθρού Σταυρού που στηρίζει διωκόμενους αγωνιστές του «χώρου» διεθνώς.
• Η Αντιγόνη του Σοφοκλή που αψήφισε το κράτος του Κρέοντα αυτοδίκαια περιλαμβάνεται σε ένα τέτοιο Λεξικό όπου την «αντιεξουσιαστική» αρχαία φιλοσοφία εκπροσωπούν ο Διογένης ο Κυνικός, ο «νατουραλιστής» σοφιστής Αντιφώντας, ο στωικός Ζήνωνας, ο ουτοπιστής Ιάμβλιχος κι ο Κηρυναίος Θεόδωρος ο Άθεος.
• Διάβασα για τον «ζωηρό, ανυπότακτο και με παραδόξους ιδέας» Δημοσθένη Βουτυρά (1872-1958) που «εις πλείστα διηγήματα εμφανίζει τύπους αναρχικούς, οι οποίοι ζητούν την καταστροφήν των πάντων», ως έγραφαν. Τη δυναμική «πρώτη Ελληνίδα σοσιαλίστρια» Φωτεινή Δροσοπούλου (Πύργος, αρχές 19ου αι.). Τον Πλάτωνα Δρακούλη (1858-1934) και τον «αυτόνομο κοινωνισμό» του. Τον Αιγυπτιώτη λόγιο Γιώργο Βρισιμιτζάκη (1890-1947) που πρέσβευε πως ο αναρχισμός χαρακτηρίζει «μια συνείδηση χαρούμενη και γεμάτη από ζωή, ένα πνεύμα που αγαπά την ειρήνη και ορέγεται την ελευθερία, μια θέληση ακέρηα κι ανεξάρτητη». Τον Γιάννη Γαλανόπουλο (καπετάν-Ανέστη του ΕΛΑΣ) που αρνήθηκε κάθε αντιστασιακή αναγνώριση, στράφηκε στον αναρχισμό, αυτοεξορίστηκε επί χούντας, έγινε μεταφραστής, εκδότης και θεωρούνταν Νο 1 δημόσιος κίνδυνος από την Ασφάλεια.
• Ειδική μνεία γίνεται στη θρυλική Παράγκα του Σίμου του Υπαρξιστή (δεκαετία '50) αλλά και στις καταλήψεις στέγης, παλιές και νεότερες.
• Υπήρξαν Ελληνίδες που βαφτίστηκαν Αναρχία και Επανάσταση! «Δράστης» νονός, ο Κεφαλλονίτης κοινωνικός αγωνιστής Μαρίνος Αντύπας - μεγαλώνοντας η πρώτη μετονομάστηκε Άννα κι η δεύτερη, που στεφάνωσε ο Άγγελος Σικελιανός, Αναστασία.
• Έμαθα ότι το παράνομο δίκτυο των Illuminati (Πεφωτισμένοι) ενέπνευσε πολλές πρώιμες αναρχικές ομάδες. Ότι το σύνθημά τους «να κρεμάσουμε τον τελευταίο παπά με τα έντερα του τελευταίου βασιλιά» υιοθέτησαν οι πρώτοι αντιεξουσιαστές που απλά το «προσάρμοσαν» στον καπιταλιστή και τον γραφειοκράτη! Ότι ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε συνυπογράψει αίτηση απόδοσης χάρης στους «4» του Σικάγου (1886) κι ότι τα μαυροκόκκινα χρώματα της Παναχαϊκής οφείλονται, πιθανότατα, στις «αναρχίζοντες» διανοούμενους του πατρινού Δημοκρατικού Συλλόγου του Λαού, ομάδα του οποίου ήταν ο επίσης μαυροκόκκινος Παναχαϊκός Α.Ο.
• «Παρόντες» φυσικά όλοι οι μεγάλοι αναρχικοί(κι επίσης υπαρξιστές, μηδενιστές, αμεσοδημοκρατικοί κ.λπ.) θεωρητικοί κι επαναστάτες, ξένοι και «δικοί μας» (Ροδοκανάκης, Καστοριάδης, Στίνας, Ταμτάκος κ.λπ.), ο γιατρός Τσιρώνης, οι θιασώτες του ένοπλου (Τσουτσουβής, Πρέκας, Μαρίνος...) αλλά και όλες οι μορφές του «χώρου» μεταπολιτευτικά (Μπαλής, Διαλυνάς, Κωνσταντινίδης, Μπουκετσίδης, Σύλβια Παπαδοπούλου, Πρωτοψάλτης κ.λπ.) - εξαιρούνται για λόγους αντικειμενικότητας οι ζώντες.
• Εκτενείς είναι οι αναφορές στο εγχώριο κίνημα και τις εντυπωσιακές, κατ' αναλογία, «έντυπες διαδρομές στον Ελλαδικό αντιαυταρχικό γαλαξία» (1971-2014) στις οποίες ο β' τόμος αφιερώνει ειδικό παράρτημα.
• Μνημονεύονται το Πολυτεχνείο (του '73 αλλά και τα επόμενα), το Χημείο του '83 και του '85, ο Καλτεζάς, ο Γρηγορόπουλος, τα Εξάρχεια, τα Δεκεμβριανά του '08 στα «καθ' ημάς» καθώς και οι κυριότερες με έντονο ελευθεριακό-αντιεξουσιαστικό χαρακτήρα κινητοποιήσεις, καταλήψεις κι εξεγέρσεις (Κομμούνα Παρισιού, Κροστάνδη, Βαρκελώνη '36, Μάης '68, το «Μαύρο Μπλοκ» στο Σιάτλ και τη Γένοβα κ.λπ.).
• Ως «μεσογειακή φιλελεύθερη ολιγαρχία με αστικό μοντέλο εκμετάλλευσης, νεποτιστική διαχείρηση, κρατικοσοσιαλιστική διοικητική διάρθρωση, βαλκανικές υποδομές, ορθόδοξη φονταμενταλιστική ιδεολογία, ανατολίτικη πατριαρχική νοοτροπία και ανάδελφη εθνική συναντίληψη» περιγράφεται – ολόσωστα! - η Ελλάδα στο ομώνυμο λήμμα.
• Γέλασα με τη «Λιτάνευση του Ιερού Κωλοδάκτυλου», πρωτοπόρο σουρεαλιστικό χάπενινγκ στο Κολωνάκι το '63 με επικεφαλής της πομπής τους Κουτρουμπούση, Πουλικάκο, Αντ. Ευθυμιάδη, Γ. Μακρή και – ναι – τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Αλλά και με το σκάνδαλο ολκής των Λετριστών που διακήρυξαν τον θάνατο του Θεού στην Παναγία των Παρισίων ανήμερα του Πάσχα (1953), δράση που μιμήθηκαν πρόσφατα οι Femen.
• Εντυπωσιάστηκα με τους ωρολογοποιούς του Ζιρά (Ελβετία, 19ος αι.) που οι σχέσεις ισοτιμίας, η ανεξαρτησία σκέψης και έκφρασης κι η αφοσίωσή τους στην επαναστατική υπόθεση συγκίνησαν τόσο τον Ρώσο πρίγκιπα Κροπότκιν ώστε έγραψε πως «φεύγοντας από κει, οι απόψεις μου για τον σοσιαλισμό είχαν κατασταλάξει: Ήμουν αναρχικός».
• Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ωρολογιακή βόμβα αρχαίων τρομοκρατών που εξερράγη βυθίζοντας το πλοίο που τη μετέφερε! Αυτό τουλάχιστον διέδιδαν εθνικιστές επιστήμονες(;) σύμφωνα με το Λεξικό.
• «Οι μεγάλοι οι λησταί / έχουν πλούτη έχουν τόπους / και τους λέγουν ευγενείς / ευεργέτας φιλανθρώπους ... δεν τους πιάνουνε οι νόμοι / αλλά μόνον ο λαός / τους ληστάς αυτούς τσακώνει / και καιρός πλέον λαέ / ειν' ληστάς να τους κυρήξεις / και κρεμάλα φοβερή / είναι ώρα για να στήσεις». (από... εξ ανέκαθεν επίκαιρο ποίημα του αναρχικού ξυλουργού Νικόλαου Μωραϊτη, δημοσιευμένο στον Σοσιαλιστή τον Ιούλιο του 1893).
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο LIFO.gr για πρώτη φορά το 2015.
