Λιγνίτης, εργοστάσια, καπνοδόχοι, τέφρα, σκόνη, αλλεργίες, αναπνευστικά προβλήματα, ρύπανση κι ένα αόριστο μέλλον. Όλα όσα συμπυκνώνουν την καθημερινότητα στην πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, την Πτολεμαΐδα. Πρωινό Σαββάτου και ο ήλιος λάμπει πάνω από την πόλη. Έχω έρθει στην περιοχή που δίνει φως και θέρμανση σε ολόκληρη την Ελλάδα, κερδίζοντας θέσεις εργασίας αλλά πληρώνοντας βαρύ κόστος στον τομέα της υγείας. Πριν από μικρό χρονικό διάστημα έκανε τον γύρο του Διαδικτύου μια είδηση σκληρή: «Θερίζει ο καρκίνος στην Πτολεμαΐδα. Επτά στους δέκα θανάτους στην ευρύτερη περιοχή οφείλονται σε καρκίνο ή σε θρομβοεμβολική νόσο (έμφραγμα, εγκεφαλικό, πνευμονική εμβολή)». Για να φτάσεις στην Πτολεμαΐδα περνάς από τον παλιό σταθμό ΑΗΣ Πτολεμαΐδας, ο οποίος έκλεισε λόγω πυρκαγιάς. Ο συγκεκριμένος σταθμός αντικαταστήθηκε από τη νέα λιγνιτική ομάδα, τον «ΑΗΣ V», ο οποίος, σύμφωνα με τη ΔΕΗ, διαθέτει φίλτρα και περιορίζει κατά 90% τους ρύπους σε σχέση με ό,τι ίσχυε έως πρόσφατα. Όμως οι βαρύτατες συνέπειες είναι πασιφανείς. Η κίνηση στους δρόμους είναι αυξημένη και στα πλατιά πεζοδρόμια οι κάτοικοι κάνουν τα σαββατιάτικα ψώνια τους. Όλα δείχνουν να κυλούν κανονικά, αφού οι περισσότεροι είναι συνειδητοποιημένοι όσον αφορά το μέρος όπου διαμένουν. «Η ζωή εδώ είναι δύσκολη», μου είπαν αρκετοί. «Είμαστε άνθρωποι που για πολλά χρόνια μεγαλώναμε πίσω από τον ήλιο». Σε τούτη την πόλη οι κάτοικοι διακρίνονται για την ειλικρίνειά τους. Δεν διστάζουν να μιλήσουν, να εκφραστούν, να αποκαλύψουν και να συζητήσουν για την ασθένεια στης οποίας το όνομα οι περισσότεροι δεν τολμούν καν να αναφερθούν, τον καρκίνο. Σε ένα μικρό στενό στο κέντρο της Πτολεμαΐδας συνάντησα καρκινοπαθείς, οι οποίοι μου αφηγήθηκαν τις ιστορίες τους. Άνθρωποι που θυμήθηκαν το παρελθόν, ζουν το παρόν και σκέφτονται το μέλλον. Άραγε, πώς είναι να ζεις κουβαλώντας ένα τεράστιο βάρος; Αγαπούν τον τόπο τους ή θα έφευγαν, αν είχαν την δυνατότητα; Από πού αντλούν δύναμη; Τι άλλαξε στη ζωή τους; Αυτά αναρωτιόμουν καθώς πήγαινα να μιλήσω μαζί τους.
Δυστυχώς, το μέλλον για εμάς προμηνύεται αβέβαιο. Πώς να εξακολουθείς να ζεις στο σημείο της χώρας όπου το νερό είναι μολυσμένο, η γη έχει καταστραφεί και οι μελλοντικές συνέπειες θα είναι ακόμα χειρότερες;
Την ίδια στιγμή, η επιστολή του αντιπεριφερειάρχη Υγείας - Πρόνοιας & Κοινωνικής Συνοχής Σταύρου Γιαννακίδη ήταν ξεκάθαρη: «Ένας στους τρεις θανάτους που σημειώνονται στην Πτολεμαΐδα προκαλείται από καρκίνο. Αυτή η εκπληκτική και συνάμα δραματική διαπίστωση έρχεται να επιβεβαιώσει με τον χειρότερο τρόπο το τίμημα που πληρώνουμε όλοι όσοι ανήκουμε στην ευρύτερη περιοχή της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας με την πρόσθετη επιβάρυνση των Λιγνιτωρυχείων της ΔΕΗ. Τα κρούσματα καρκίνου είναι κατά 16% περισσότερα σε σχέση με το 1950 και ο αριθμός αυξάνεται κάθε δεκαετία με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου. Σήμερα τα κρούσματα καρκίνου φτάνουν στο 30,5%. Επιπλέον, μειώνεται ο μέσος όρος ηλικίας θανάτου στην περιοχή. Η μεγαλύτερη αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου παρατηρήθηκε στην ηλικιακή ομάδα 45-65 ετών, ενώ μικρότερη αύξηση παρατηρείται στην ομάδα άνω των 65. Ταυτόχρονα, αξίζει να επισημάνουμε ότι υπάρχει τεράστιο πρόβλημα στη στελέχωση της Ογκολογικής Κλινικής του Μποδοσάκειου Νοσοκομείου Πτολεμαΐδας, αφού πολλά από τα περιστατικά δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν. Οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής πιέζουν για την άμεση τοποθέτηση δύο ογκολόγων-παθολόγων καθώς και αιματολόγων, ώστε να μη χρειάζεται οι ασθενείς να καταφεύγουν στα πλησιέστερα νοσοκομεία, όπως αυτά της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων, και να ταλαιπωρούνται.
Ο Γιώργος Αράπης είναι ο πρόεδρος του Συλλόγου Καρκινοπαθών Εορδαίας και καθημερινά δίνει προσωπική και συλλογική μάχη. Ο ίδιος έχει καρκίνο στο παχύ έντερο. Ήταν πολιτικός μηχανικός και το 2004, ύστερα από κάποια συμπτώματα, αντιλήφθηκε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με την υγεία του. Εξαιτίας των επαγγελματικών του υποχρεώσεων ανέβαλλε συνεχώς την επίσκεψη στο γιατρό. Μόλις όμως κατάλαβε ότι η κατάσταση επιδεινωνόταν, αποφάσισε να προχωρήσει στις απαραίτητες εγχειρήσεις με σκοπό να προλάβει τα χειρότερα. «Τότε έζησα την ταλαιπωρία του τι σημαίνει να αναγκάζεσαι να νοσηλευτείς στο Θεαγένειο της Θεσσαλονίκης. Πηγαινοερχόμουν καθημερινά, τα έξοδα ήταν δυσβάστακτα και όλο αυτό ήταν πολύ επιβαρυντικό για την υγεία μου», τονίζει. «Όλη σου η ζωή αλλάζει στη διάρκεια ελάχιστων δευτερολέπτων. Όταν ακούς ότι έχεις καρκίνο, ο κόσμος χάνεται κάτω απ' τα πόδια σου. Χτες πέθανε ένας φίλος μου στο Μποδοσάκειο. Είχε αιμορραγία και δεν μπορούσαν να τη σταματήσουν, αφού δεν είχαν αιμοστατικές γάζες. Το σημαντικό είναι ότι αυτός ο άνθρωπος χρειαζόταν ένα φάρμακο που δεν διέθετε το νοσοκομείο. Πήραμε στη ΔΕΗ μήπως το είχαν, ψάξαμε σε άλλους συλλόγους και τελικά το βρήκαμε στο Κοινωνικό μας Παντοπωλείο. Ξέρετε πόσο κοστίζει το συγκεκριμένο φάρμακο; Έξι ευρώ. Ο φίλος μου όμως απεβίωσε γιατί δεν πρόλαβε. Πιθανόν, επειδή ήταν 77 ετών να θεώρησαν στο νοσοκομείο ότι ήταν βάρος στην κοινωνία», υποστηρίζει. «Επίσημες επιδημιολογικές μελέτες δεν υπάρχουν. Κατά τη δική μας άποψη, το ποσοστό είναι αρκετά μεγαλύτερο από το 30% που ανέφερε ο αντιπεριφερειάρχης. Πριν από κάποια χρόνια ξεκίνησαν να γίνονται έρευνες στο συγκεκριμένο αντικείμενο, ξοδεύτηκαν πολλά χρήματα, αλλά ξαφνικά σταμάτησαν και τα αποτελέσματα δεν παρουσιάστηκαν ποτέ. Ίσως είδαν τα πραγματικά νούμερα και τρόμαξαν ή μπορεί και να φαγώθηκαν τα χρήματα που προορίζονταν για τις συγκεκριμένες στατιστικές μελέτες. Τα κρούσματα καρκίνου είναι πολυάριθμα στην πόλη μας. Κάποτε εδώ λειτουργούσε το εργοστάσιο του αζώτου, τώρα μας έχουν μείνει οι λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ. Υπάρχει μεγάλη ρύπανση στο περιβάλλον της Πτολεμαΐδας. Γνωρίζετε τι σημαίνει να ξυπνάς σε μια πόλη που μυρίζει ολόκληρη σαν χαλασμένο αυγό; Αν τυχαίνατε κάποια άλλη περίοδο εδώ και βλέπατε την Πτολεμαΐδα από ψηλά, θα διακρίνατε ένα κίτρινο σύννεφο να καλύπτει όλη την πόλη, προερχόμενο από την τέφρα. Για πάρα πολλά χρόνια στα εργοστάσια δεν υπήρχαν φίλτρα αντιρρύπανσης, μόνο τώρα, στην τελευταία μονάδα, τον ΑΗΣ V, έχουν προβλέψει την κατασκευή τους. Κάμποσα χρόνια πριν, όταν έμπαινες στην πόλη συναντούσες τον ΑΗΣ Πτολεμαΐδας, μια αρχαία μονάδα κατασκευασμένη τη δεκαετία του '50, η οποία σκορπούσε την τέφρα του και όταν χιόνιζε έβλεπες ένα μαύρο χιόνι. Ευτυχώς, κάποια στιγμή έπιασε φωτιά και γλιτώσαμε. Μπορεί να καθάρισε κατά ένα μεγάλο ποσοστό η ατμόσφαιρα, αλλά οι επιπτώσεις θα είναι διαρκώς παρούσες στο μέλλον. Κάθε σπίτι αντιμετωπίζει κι ένα περιστατικό με καρκίνο. Είναι επιτακτική η ανάγκη στελέχωσης της ογκολογικής μονάδας του Μποδοσάκειου Νοσοκομείου. Δεν μπορεί ο ασθενής να σηκώνεται στις 5 το πρωί για να πηγαίνει να νοσηλευτεί στο Θεαγένειο της Θεσσαλονίκης μέσα στην παγωνιά και τους -15 βαθμούς Κελσίου. Απ' όσο γνωρίζουμε, γιατροί δεν έρχονται ούτε προσλαμβάνονται, και όσοι υπάρχουν, φεύγουν. Ίσως τους κοστίζει η συγκεκριμένη μονάδα, διότι τα ογκολογικά φάρμακα είναι πανάκριβα. Αλλά ποια η διαφορά όταν ένας καρκινοπαθής κάνει τη θεραπεία του δίπλα στο σπίτι του απ' ό,τι όταν πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη; Πολλοί λένε ότι η ΔΕΗ δίνει θέσεις εργασίας στην περιοχή. Και τι να κάνουμε δηλαδή, να υπολογίζουμε τις ζωές μας με τα χρήματα που λαμβάνουν κάποιοι άλλοι; Το ξέρετε ότι ακόμη και νέοι άνθρωποι έχουν καρκίνο στην ευρύτερη περιοχή; Αν επισκεφθείτε ένα σχολείο, οι δάσκαλοι θα σας πουν ότι τα παιδιά μας, όταν ζωγραφίζουν, το μόνο χρώμα που χρησιμοποιούν είναι το μαύρο. Δυστυχώς, το μέλλον για εμάς προμηνύεται αβέβαιο. Πώς να εξακολουθείς να ζεις στο σημείο της χώρας όπου το νερό είναι μολυσμένο, η γη έχει καταστραφεί και οι μελλοντικές συνέπειες θα είναι ακόμα χειρότερες;», καταλήγει ο κ. Αράπης.
Στη συνέχεια συνάντησα την κυρία Θεοδώρα Παπαδοπούλου. Με τον σύζυγό της διατηρούσαν καφενείο. «Πριν από ακριβώς δεκαεπτά χρόνια έχασα τον σύζυγό μου από καρκίνο. Έναν χρόνο αργότερα, και ενώ είχα περάσει ήδη την ταλαιπωρία με τον άνδρα μου, μου παρουσιάστηκε καρκίνος στο στήθος που έκανε μετάσταση στα οστά και στο συκώτι. Η καθημερινότητά μου, φυσικά, άλλαξε προς το χειρότερο. Είναι δύσκολο να περιγράψεις το συναίσθημα του να ζεις με ένα διαρκές άγχος για την επόμενη μέρα. Φοβάσαι και σκέφτεσαι μήπως έγινε μια νέα μετάσταση. Βέβαια, δεν ντρέπομαι να πω ότι έχω καρκίνο και πολλές φορές το λέω και στις φίλες μου, οι οποίες με τον παραμικρό πόνο συνοφρυώνονται και αναρωτιούνται: "Λες να έχω από 'κείνο"; Δεν έχουν τη δύναμη να αναφέρουν τη συγκεκριμένη ασθένεια. Κοιμάμαι, ξυπνάω και οι σκέψεις μου είναι στο καρκίνο. Αν δεν έχεις τη δύναμη και το πείσμα να λες ότι θέλεις να συνεχίσεις να ζεις, δεν μπορείς να παλέψεις. Ως χαρακτήρας έχω επιλέξει να κάνω διάφορες δραστηριότητες: συμμετέχω σε χορωδία ή στον Σύλλογο Μικρασιατών για να δίνω χρώμα στη ζωή μου. Με κάνουν να ξεχνιέμαι. Το κυριότερο, δεν απομονώνομαι. Διώχνω τη μοναξιά. Το λέω σε όλους, είναι λάθος να μην κάνουμε προληπτικές εξετάσεις. Προφανώς, δεν είναι εύκολο να μαθαίνεις ότι έχεις καρκίνο, αλλά πώς θα το αντιμετωπίσεις, αν δεν γνωρίζεις την ύπαρξή του; Την ημέρα που έμαθα ότι πάσχω από καρκίνο δεν θα την ξεχάσω ποτέ. Ο άντρας μου είχε λίγους μήνες που είχε φύγει από τη ζωή και η κόρη μου ήταν έγκυος. Δεν είπα σε κανέναν τίποτα, ετοίμασα πρόχειρα μια πλαστική τσάντα και πήγα στο νοσοκομείο. Όταν με εξέτασαν, μου ανακοίνωσαν ότι έπρεπε άμεσα να μου κόψουν το στήθος. Έτυχε εκείνη τη στιγμή να μου τηλεφωνήσει ο γιος μου, που είναι παντρεμένος και ζει στην Κύπρο. Με ρώτησε πού ήμουν και του απάντησα "στο νοσοκομείο". Του είπα την αλήθεια και μου ζήτησε να πάω στην Κύπρο. Είπα στους γιατρούς ότι δεν ήμουν έτοιμη ψυχολογικά, υπέγραψα για να φύγω από το νοσοκομείο με δική μου ευθύνη και ταξίδεψα για Κύπρο. Οφείλω να πω ότι τα νοσοκομεία στην Κύπρο είναι πολύ καλά και ότι η περίθαλψη εκεί είναι εξαιρετική. Σκεφθείτε ότι μέσα στο νοσοκομείο με επισκέφθηκε μια κοινωνική λειτουργός η οποία με ρώτησε για την οικονομική μου δυνατότητα. Την επόμενη μέρα μού έστειλαν χρήματα γιατί θεώρησαν ότι δεν ήταν αρκετά αυτά που είχα προκειμένου να καλύψω τα έξοδα που απαιτούνταν. Στην Ελλάδα σε κοιτούν κατευθείαν στην τσέπη και μόνο ζητούν. Στην Κύπρο, αντί να σου παίρνουν, σου δίνουν κιόλας. Από δω και πέρα, σκέφτομαι ότι έχω παιδιά, εγγόνια και κάθε μέρα παλεύω και λέω στον εαυτό μου: όσο μπορείς, ζήσε λίγο ακόμη. Το πιο σημαντικό στη ζωή μας είναι η υγεία. Ούτε τα σπίτια, ούτε τα χρήματα. Όλα αυτά είναι άχρηστα. Και κάθε φορά που εύχομαι να έχω την υγεία μου, το εννοώ. Δεν έκανα ποτέ μεγάλη ζωή. Δούλευα από μικρή ηλικία και, ξέρετε, όταν πήγα για τις εξετάσεις μου είπαν να κόψω το τσιγάρο, όμως εγώ δεν κάπνιζα. Λόγω της δουλειάς μου στο καφενείο καθημερινά εισέπνεα τον καπνό από τα τσιγάρα. Έτσι, η υγεία μου επιβαρυνόταν τόσο μέσα στο μαγαζί όσο και έξω στην πόλη, εξαιτίας του λιγνίτη και της ατμόσφαιρας. Το καφενείο το έκλεισα και οι μόνες μου απολαβές είναι από μια σύνταξη χηρείας. Δεν μπορώ να πω ότι δεν αγαπώ τον τόπο μου, αλλά, αν μπορούσα να φύγω, θα το έκανα χωρίς δεύτερη σκέψη. Κι αυτό που θέλω να πω είναι ότι καλό θα ήταν εμάς εδώ πέρα να μας βλέπετε με συμπάθεια. Και να θυμάστε ότι μόνο το σήμερα αξίζει. Γι' αύριο βλέπουμε».
Η τελευταία μου επίσκεψη ήταν στην κυρία Ελισάβετ Χαντζερλή. Είναι 35 ετών και εργάζεται στο ορυχείο Αμυνταίου. Μένει με τον σύζυγο και τα δύο παιδιά της στο γειτονικό χωριό της Πτολεμαΐδας, τον Φιλώτα, και στη συνέντευξή μας ήρθε μαζί με τη μικρή της κόρη. «Νόσησα με καρκίνο όταν ήμουν 27 χρονών. Ο μεγάλος μου γιος ήταν 2,5 ετών και η μικρή μου κόρη 6 μηνών. Ουσιαστικά, την κόρη μου, λόγω των θεραπειών, δεν την είδα να μπουσουλάει κι έχασα πολλές από τις δικές της στιγμές. Ως νέος άνθρωπος, το τελευταίο πράγμα που σκέφτεσαι είναι ο καρκίνος. Αλλά επειδή είχαμε χάσει τη γιαγιά μου από καρκίνο του μαστού, πάντοτε πίστευα ότι κάτι παρόμοιο θα συνέβαινε και σ' εμένα. Για πολλά χρόνια έκανα μπάνιο χωρίς σφουγγάρι, με αποτέλεσμα ακόμη και την πιο μικρή αλλαγή να τη νιώθω στο σώμα μου. Τη μια μέρα, λοιπόν, πέρασε το χέρι μου από τη μασχάλη και δεν υπήρχε τίποτα και την επόμενη ξαφνικά κάτι υπήρχε. Αμέσως κατάλαβα ότι είχα καρκίνο. Στην αρχή πέρασαν κάποιες μέρες και οι γιατροί δεν μου έλεγαν τι να κάνω, αν έπρεπε να υποβληθώ σε μαστογραφία, τι ειδικότητες έπρεπε να επισκεφτώ και ανάμεσα σε όλα αυτά είχα και μια λάθος διάγνωση από έναν ακτινολόγο, ο οποίος μου είπε ότι δεν είχα τίποτα το ανησυχητικό. Θεωρούσαν ότι ήταν κάτι που προήλθε από τον θηλασμό και τίποτα περισσότερο. Τελικά, έγινε επέμβαση σε κρεβάτι λεχώνας και φοβόμασταν κιόλας μήπως είχε προχωρήσει σε άλλα όργανα. Χρειάστηκαν χημειοθεραπείες που τις έκανα στο Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης και στο Θεαγένειο, όπου έπαθα το μεγαλύτερο σοκ της ζωής μου. Μια μέρα ξεκίνησα στις τέσσερις το πρωί από το σπίτι μου προκειμένου να είμαι πολύ νωρίς εκεί, στις επτά το πρωί, για να πάρω χαρτάκι προτεραιότητας και να κάνω τη χημειοθεραπεία στη μία το μεσημέρι. Όταν ανέβηκα στο ένατο όροφο, συνάντησα γύρω στα 100 άτομα, όλοι ηλικιωμένοι... (κλαίει). Αναρωτιόμουν τι δουλειά είχα εγώ, μια γυναίκα 30 ετών, με όλα αυτά τα πρόσωπα που έβλεπα γύρω μου. Ήταν μια άθλια εικόνα. Άνθρωποι παραμελημένοι, ταλαιπωρημένοι και με κακοφορεμένες περούκες. Αυτός ήταν και ο λόγος που αποφάσισα να μη φορέσω ποτέ περούκα, παρά μόνο κάποια φουλάρια. Σκεφτείτε ότι στην πρώτη τούφα που μου έμεινε στα χέρια είπα στην κομμώτριά μου να τα πάρει όλα για να φύγει αυτό το βάρος από πάνω μου. Το τελευταίο που ήθελα ήταν να φέρνω σε δύσκολη θέση τα παιδιά μου. Θυμάμαι, η μοναδική φορά που φόρεσα περούκα ήταν όταν πήγαμε σε μια βάφτιση και η κόρη μου, όταν με είδε, μου είπε: «Μαμά, είσαι πολύ όμορφη σήμερα». Δεν θα ξεχάσω ένα άλλο βράδυ, ήταν χειμώνας, που φορούσα ένα σκουφάκι και ήρθε ο γιος μου και με σκούντηξε στην πλάτη λέγοντάς μου: "Mήπως είσαι η μαμά μου"; Περιποιόμουν τον εαυτό μου για να μη θυμίζω σε τίποτα όλα αυτά τα πρόσωπα που είχα δει στον ένατο όροφο του Θεαγένειου και για να κρατήσω την ψυχολογία μου όσον γινόταν σε καλύτερα επίπεδα. Ύστερα από δύο μήνες σωματικής κούρασης, άρχισα να ξεφεύγω από όλο αυτό. Αλλά τότε ήταν που η ψυχή μου έδειξε τις πληγές της. Τότε άρχισα να συνειδητοποιώ τι συνέβη το προηγούμενο διάστημα. Όχι τόσο για τον ίδιο τον καρκίνο, όσο για το πόσο άσχημα έζησα τις χημειοθεραπείες και τις ακτινοθεραπείες. Νύχτες ολόκληρες στο νοσοκομείο που δύσκολα σβήνονται από τη μνήμη σου. Σίγουρα, κάτι κερδίζεις και κάτι χάνεις με τον καρκίνο. Αντιλήφθηκα, πρώτα απ' όλα, πόση δύναμη έκρυβα μέσα μου. Όμως έχασα ώρες και ημέρες από τα παιδιά μου. Βέβαια, ύστερα από όλα όσα πέρασα, εξακολουθώ να αγχώνομαι για πράγματα που τελικά δεν έχουν αξία. Ξέρετε γιατί; Διότι η συνήθεια είναι μεγάλη εξάρτηση της ζωής μας. Προσπαθώ πολλές φορές να βάζω τον εαυτό μου σε έναν άλλο τρόπο σκέψης. Επιλογή μου ήταν να μπω στη ΔΕΗ, από κει ζω. Η μόνη μου διαφυγή είναι τα ταξίδια με τον σύζυγο μου και τα παιδιά μου. Αν μπορούσαμε να φύγουμε, θα θέλαμε να ζούμε στον Βόλο. Είναι μια πόλη που αγαπάμε και οι δυο μας. Σήμερα, το μόνο που μου δίνει δύναμη είναι μια αγκαλιά από τα παιδιά μου. Είναι αυτό που μου δίνει ζωή». Η Ελισάβετ, παρόλο που είναι καρκινοπαθής, εξακολουθεί να εργάζεται για να κερδίζει τα προς το ζην. Λίγο πριν την αποχαιρετήσω, αφού μου ευχήθηκε καλό ταξίδι, μ' έναν βαθύ αναστεναγμό, δεν ξέχασε να μου υπενθυμίσει εμφατικά ότι: «Δυστυχώς, είναι πολύ μακριά η Πτολεμαΐδα από την Αθήνα».
Στο δεύτερο μέρος, οδοιπορικό στα «χωριά-φαντάσματα» που «καταπίνει» ο λιγνίτης.
σχόλια