Ταξιδεύοντας στην Αμερική, συντροφιά με ένα σκύλο Facebook Twitter
Ο Τζον Στάινμπεκ και ο Τσάρλι, έξω από το σπίτι του συγγραφέα στο Sag Harbor το 1962

Ταξιδεύοντας στην Αμερική, συντροφιά με ένα σκύλο

1

Eνώ ο τουρισμός είναι ένα ταξίδι που το προετοιμάζουν ταξιδιωτικά γραφεία και εταιρείες, η εσωτερική μετακίνηση, όταν αφορά έναν ηλικιωμένο και φτασμένο συγγραφέα που αποφασίζει να κάνει τον γύρο της πατρίδας του μόνος με τον σκύλο του ονόματι Τσάρλι, μοιάζει με ευεργετική ασθένεια των ματιών και του θυμικού. Ο Στάινμπεκ είναι αγαπητός στη χώρα μας, καθώς κέρδισε το αναγνωστικό κοινό περασμένων δεκαετιών με τα Σταφύλια της οργής, Ανατολικά της Εδέμ, Άνθρωποι και ποντίκια κ.ά., έστω κι αν οι δηλώσεις του για τον πόλεμο του Βιετνάμ, εξοργιστικές και ενίοτε απάνθρωπες, ψύχραναν τους αναγνώστες του. Όπως και να έχει το πράγμα, ως συγγραφέας ταυτίστηκε με τα βαθύτερα νάματα της αμερικανικής παράδοσης - όπως και ο Χέμινγουεϊ.

 

Άρα η επαναληπτική όσο και ατελεύτητη ανακάλυψη της Αμερικής έπαιξε στη ζωή του ρόλο ανεξάντλητης πηγής νοήματος. Άλλωστε το δηλώνει απλά: «Εγώ, ένας Αμερικανός συγγραφέας που γράφει για την Αμερική...».

 

Δεν είναι τουρίστας, περιηγητής, παθολογικά περίεργος, οπτικομανής, βαριεστημένος ή άνθρωπος του περιθωρίου. Παραγγέλλοντας ένα ημιφορτηγό που θα κουβαλάει πάνω του ένα σπιτάκι με τα όλα του (από βιβλία και όπλα μέχρι κουζίνα, κρεβάτια, χημική τουαλέτα κ.λπ.), ουσιαστικά επιχειρεί να γνωρίσει τη χώρα του καβάλα στον «Ροσινάντε» του. Επίσης, δεν είναι τυχαίο ότι παίρνει μαζί του μόνο τον σκύλο του. Όταν «πας κάπου», πιθανότατα θέλεις να απομακρυνθείς «από κάπου». Ο Στάινμπεκ θέλει τάχα να εγκαταλείψει το πανθομολογούμενο κύρος του και να στραφεί ταπεινά προς το άγνωστο; Η εμμονή στον σκύλο του δηλώνει το αντίθετο: οι δικές του γόνιμες δεκαετίες έχουν παρέλθει, η Αμερική έχει αλλάξει, συνεπώς ταξιδεύει από πόλη σε πόλη και από ερημιά σε ερημιά με την αίσθηση ότι πρέπει να ξαναγνωρίσει τους ανθρώπους που περιέγραψε άλλοτε.

 

Εννοείται ότι ο Στάινμπεκ ήταν διάσημος και πιθανότατα δεν θα περνούσε απαρατήρητος από πόλη σε πόλη. Εντούτοις, κανείς δεν τον αναγνώρισε, για τον απλούστατο λόγο ότι κινήθηκε σε ερημιές, σε αυτοκινητοδρόμους και τόπους όπου οι άνθρωποι καταγίνονταν με τα στοιχειώδη.

 

Για έναν γνώστη -ο λόγος το λέει- της Αμερικής, το ταξιδιωτικό του Στάινμπεκ παρέχει απίθανο εντόπιο υλικό, για εμάς, όμως, που δεν έχουμε πατήσει το πόδι μας στην πατρίδα του, η διαδοχή πόλεων, περιοχών, ποταμών κ.λπ. παρέλκει. Αυτό που μένει στη μνήμη αφορά νοοτροπίες, αντιδράσεις, γλώσσες και, φυσικά, γνωριμίες των λίγων λεπτών. Ένα είναι βέβαιο: ότι κάθε του χαρακτηρισμός είναι εύστοχος διότι υποκρύπτει πείρα και χαρακτήρα. Γράφει για τις πόλεις: «Οι αμερικανικές πόλεις είναι σαν τρύπες ασβών περικυκλωμένες από σκουπίδια - όλες ανεξαιρέτως περιβάλλονται από σωρούς παλιών σκουριασμένων αυτοκινήτων, πάνω από τα οποία σωρεύονται απορρίμματα (...). Περνώντας δίπλα στα σκουπίδια σκεφτόμουν ότι στη Γαλλία και την Ιταλία αυτά τα πεταμένα πράγματα θα χρησιμοποιούνταν στη συνέχεια για κάτι άλλο. (...) Όταν ένα ινδιάνικο χωριό γέμιζε από τις ίδιες του τις βρομιές, οι κάτοικοι το εγκατέλειπαν και μετακόμιζαν αλλού. Αλλά δεν έχουμε πια χώρο για να μετακομίζουμε».

 

Ταξιδεύοντας στην Αμερική, συντροφιά με ένα σκύλο Facebook Twitter
© Dorothea Lange
Ταξιδεύοντας στην Αμερική, συντροφιά με ένα σκύλο Facebook Twitter
© Dorothea Lange
Ταξιδεύοντας στην Αμερική, συντροφιά με ένα σκύλο Facebook Twitter
© Dorothea Lange
Ταξιδεύοντας στην Αμερική, συντροφιά με ένα σκύλο Facebook Twitter
Aρχικό κίνητρο του ταξιδιού του ήταν να ανακαλύψει την καθημερινότητα των ανθρώπων τους οποίους μνημείωσε στο πιο γνωστό ίσως έργο του, «Τα σταφύλια της οργής»... Φωτογραφίες της Dorothea Lange από την Αμερική της φτώχιας και της περιπλάνησης, 1935. © Dorothea Lange

 

Εννοείται ότι ο Στάινμπεκ ήταν διάσημος και πιθανότατα δεν θα περνούσε απαρατήρητος από πόλη σε πόλη. Εντούτοις, κανείς δεν τον αναγνώρισε, για τον απλούστατο λόγο ότι κινήθηκε σε ερημιές, σε αυτοκινητοδρόμους και τόπους όπου οι άνθρωποι καταγίνονταν με τα στοιχειώδη. Μπαίνοντας σε ένα από τα εστιατόρια που βρίσκονται κατά μήκος των αυτοκινητοδρόμων, παρατηρεί τους θαμώνες και συμπεραίνει: «Οι άνθρωποι που ξυπνάνε από τα χαράματα δεν πιάνουν κουβέντα με ξένους. Ακόμα και μεταξύ τους λίγα λένε. Οι συζητήσεις στο πρόγευμα περιορίζονται σε μια σειρά από λακωνικά γρυλίσματα. (...) Οι πελάτες ήταν σκυμμένοι πάνω από τα φλιτζάνια τους σαν φτέρες». Συχνά, πολύ συχνά, ο αφηγητής μοιάζει να δοκιμάζει πάνω σε τυχαία πρόσωπα (π.χ. σε μια σερβιτόρα) χαρακτηρισμούς που θα ταίριαζαν καλύτερα σε κάποιο λογοτεχνικό πρόσωπο. «Η σερβιτόρα φορούσε μια ποδιά φτιαγμένη θαρρείς από σφουγγάρι. Δεν ήταν ευχαριστημένη αλλά ούτε και δυσαρεστημένη μπορούσες να την πεις. Δεν ήταν τίποτα. Χρειάζεται να είσαι κάτι μέσα σου μόνο και μόνο για να μην καταρρεύσει το κέλυφός σου. Αυτό το κενό βλέμμα, το νωθρό χέρι, αυτό το μάγουλο το πουδραρισμένο σαν ντόνατ με ζάχαρη, δεν μπορεί, κάποιο όνειρο ή ανάμνηση θα είχε».

 

Παρότι η μεγαλειώδης περιήγηση του αφηγητή μοιάζει με περισπούδαστη έρευνα, καθετί πρωτοφανέρωτο από σελίδα σε σελίδα αρχίζει να θυμίζει εσωτερικό μονόλογο ανθρώπου που έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του. Επ’ αυτού ο αναγνώστης μπορεί να μαντέψει την αμερικανική «εσωτερικότητα» που απεργάζεται ψυχικές ισορροπίες, καταφεύγοντας πάντα σε ρεαλιστικές παρατηρήσεις. Η αίσθηση του πένθους για μιαν εξαντλημένη ζωή μεταστρέφεται ρεαλιστικά σε εμπειρική παρατήρηση.

 

«Απέδειξα ότι δεν μπορώ να περιγράψω το Ντηρ Άιλ. Έχει κάτι που κλείνει την πόρτα στις λέξεις. Θυμάμαι καθαρά την ποιότητα του φωτός, τη φθινοπωρινή διαύγεια. Οι πέτρες, ένα κομμάτι ξύλο στην παραλία που το είχε λειάνει και ξεβράσει η θάλασσα, μια στέγη - όλα ξεχώριζαν. Κάθε πεύκο ήταν ξεχωριστό σαν να μην αποτελούσε μέρος του δάσους. Κάνοντας μια μεταφορά, θα μπορούσα άραγε να πω ότι και οι άνθρωποι έχουν αυτή την ιδιότητα;».

 

Οι μεγάλες πόλεις μεγαλώνουν και τα χωριά μικραίνουν, διαπιστώνει ο Στάινμπεκ, για να συνεχίσει με την ανάποδη σκέψη: «Είμαι σίγουρος ότι, όπως όλα τα εκκρεμή αλλάζουν φορά, θα έρθει ο καιρός που οι υπερτροφικές πόλεις θα εκραγούν και θα ανοίξουν σαν μήτρες, σκορπίζοντας τα παιδιά τους προς την ύπαιθρο. Ωσότου συμβεί αυτή η μεταστροφή, οι φορτηγατζήδες θα οργώνουν τη χώρα πέρα δώθε, χωρίς να ανήκουν πουθενά. Σε μια χωρα όπου η έλλειψη μεγάλης ιστορίας αντικαθίσταται με συνταρακτικές ταχυτητες σε κάθε λογής πρόοδο, φυσικό είναι να λέει κανείς ότι «Ως έθνος πεινάμε για ιστορία, όπως η Αγγλία τον δωδέκατο αιώνα, όταν ο Γοδεφρείδος του Μόνμαουθ κατέγραψε το χρονικό των Βρετανών βασιλιάδων σκαρώνοντας και μερικούς παραπάνω, ώστε να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση.

 

Ταξιδεύοντας στην Αμερική, συντροφιά με ένα σκύλο Facebook Twitter
Σε αυτή τη φωτογραφία της 25ης Οκτ. 1962, ο Τζον Στάινμπεκ στο γραφείο του εκδότη του στη Νέα Υόρκη μιλά στους δημοσιογράφους μετά την αναγγελία της Σουηδικής Ακαδημίας ότι του απονέμεται το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας

 

Όπως οι πολιτείες και οι μικρές κοινότητες, έτσι κάθε Αμερικανός αναζητεί σύνδεση με το παρελθόν και ιστορική συνέχεια. Οι ειδικοί στη γενεαλογία εργάζονται μέρα νύχτα κοσκινίζοντας τα προγονικά υπολείμματα για να βρουν κάποιο σπέρμα μεγαλείου. Πριν από λίγο καιρό αποδείχτηκε ότι ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ καταγόταν από το βασιλικό σόι της Βρετανίας...». Η αλήθεια αποδεικνύεται ανίσχυρη μπροστά στην καταγωγική δύναμη του μύθου.

 

Σε μια χώρα όπου όλοι είναι μετανάστες με ξένες γενεαλογικές ρίζες, πώς μπορεί να νιώθει κανείς; Πώς αισθάνονται τα παιδιά του χωρίς ρίζες; Πρόκειται για κάτι καλό ή για κάτι κακό;

 

Ο Στάινμπεκ δίνει τον λόγο σε έναν πατέρα με διανοητικότητα: «Πόσοι άνθρωποι σήμερα έχουν αυτό που λες; Τι ρίζες υπάρχουν όταν μένεις στον δωδέκατο όροφο; Τι ρίζες έχεις στα συγκροτήματα των λαϊκών πολυκατοικιών όπου στριμώχνονται εκατοντάδες και χιλιάδες σχεδόν πανομοιότυπα διαμερισματάκια; Ο πατέρας μου μεγάλωσε στην Τοσκάνη, σε ένα σπίτι όπου είχε ζήσει η οικογένειά του για χίλια χρόνια.

 

Αυτό μάλιστα, είναι ρίζες: δεν υπήρχε τρεχούμενο νερό, ούτε απόπατος, και μαγείρευαν με κάρβουνα ή με κληματόβεργες. Είχαν μονάχα δυο δωμάτια, μια κουζίνα κι ένα υπνοδωμάτιο, όπου κοιμόντουσαν όλοι μαζί... Τι είναι καλύτερο; Αν είχε περιθώριο εκλογής, ο πατέρας μου θα τις έκοβε τις ρίζες και θα ζούσε όπως εμείς εδώ... Και η γυναίκα μου από ρίζες προέρχεται - οι γονείς της ήταν Ινδιάνοι...». Οι σελίδες 140-141 μιλούν για τις ρίζες υποδειγματικά.

 

Ταξιδεύοντας στην Αμερική, συντροφιά με ένα σκύλο Facebook Twitter
Το φορτηγό με το οποίο ο Στάινμπεκ διέσχισε την Αμερική το 1960

 

Ήδη περί τα μέσα της αφήγησής του ο αφηγητής διερωτάται σοβαρά: Ξεκίνησα αυτό το ταξίδι για να μάθω κάτι περισσότερο για την Αμερική - μαθαίνω τίποτα; Το σημαντικό είναι ότι οι σελίδες του πρώτου μέρους του βιβλίου υπαγορεύονται από μια συμπαθητική διάθεση για όλα τα στοιχεία που δεν φθέγγονται: δάση, λίμνες, ποτάμια, έρημοι, ζώα, πτηνά, καταιγίδες, ξηρασίες, φαγητά, σπίτια, οικισμοί, χώροι εργασίας, διασκέδασης. Κατόπιν, η προσοχή του στράφηκε στους μύθους (με πρώτο και καλύτερο τον μύθο του μετανάστη που έγινε Αμερικανός), της αμερικανικής πόλης, των ΗΠΑ ως του μεγαλύτερου και νεότερου έθνους στον κόσμο, με αποτέλεσμα να στραφεί προς τους μύθους της ατομικής καταγωγής. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτός ο άνθρωπος που γεννήθηκε στο Σαλίνας της Καλιφόρνιας έγινε «βέρος» Νεοϋορκέζος, παρότι δεν λησμόνησε την αρχική του εστία. Μάλιστα, προσυπογράφει τον Τομ Γουλφ: «Δεν μπορείς να γυρίσεις στο σπίτι - το σπίτι, η πατρίδα, έχει πάψει να υπάρχει, επιζεί μόνο στη ναφθαλίνη της μνήμης».

 

Αρα, η κατάληξη σχετίζεται με την ομολογία ότι στόχος του ταξιδιού ήταν ο λαός «του» και η χώρα «του». Πράγματι, παρά την απέραντη έκταση, παρά την ομοσπονδιακή οργάνωση, τις επιμέρους τοπικιστικές αντιλήψεις, παρά τις διασταυρούμενες φυλές και τα φύλα που προέρχονται από άλλα έθνη, η Αμερική είναι ένα και μοναδικό έθνος, μια νέα συνεκτική φυλή. Οι Αμερικανοί είναι περισσότερο Αμερικανοί και λιγότερο Βόρειοι, Νότιοι, από την Ανατολική ή τη Δυτική Ακτή. Είναι περισσότερο Αμερικανοί απ’ ό,τι οι απόγονοι Άγγλων, Ιρλανδών, Ιταλών, Εβραίων, Γερμανών, Πολωνών. Οι Κινέζοι της Καλιφόρνιας, οι Ιρλανδοί της Βοστώνης, οι Γερμανοί του Γουισκόνσιν, ακόμα και οι νέγροι της Αλαμπάμα έχουν πολλά κοινά και λιγοστές διαφορές. Η αμερικανική ταυτότητα είναι ένα ακριβές πράγμα, που αποδεικνύεται με την παρατήρηση και τη λογική (σ. 273).

 

John Steinbeck, Ταξίδια με τον Τσάρλυ Μετάφραση:Σώτη Τριανταφύλλου, Σελ.: 357, Eκδόσεις Νεφέλη, Τιμή: €17,57
 
1

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Μετά την πανδημία του κορωνοϊού, η ανισότητα θα αυξηθεί»

Σωτήρης Ντάλης / «Μετά την πανδημία του κορωνοϊού, η ανισότητα θα αυξηθεί»

Ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και επικεφαλής της Μονάδας Έρευνας για την Ευρωπαϊκή και Διεθνή Πολιτική σχολιάζει τον αντίκτυπο της πανδημίας και της εκλογής Μπάιντεν στην Ευρώπη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Επί Τραμπ οι μειοψηφίες κατέστησαν πλειοψηφίες»

Σωτήριος Σέρμπος / «Επί Τραμπ οι μειοψηφίες κατέστησαν πλειοψηφίες»

Τι σηματοδοτεί η εποχή Μπάιντεν και τι αφήνει πίσω του ο απερχόμενος Πρόεδρος; Απαντά στη LiFO ο Σωτήριος Σέρμπος, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης και Ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Θεοκλής Ζαούτης: «Είναι αρκετά πιθανόν να έχουμε τρίτο κύμα πανδημίας»

Ελλάδα / Θεοκλής Ζαούτης: «Είναι αρκετά πιθανόν να έχουμε τρίτο κύμα πανδημίας»

Ο καθηγητής Παιδιατρικής και Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια και μέλος της Επιτροπής των Λοιμωξιολόγων του υπουργείου Υγείας μιλά για τα τελευταία δεδομένα της πανδημίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο γυμνός βασιλιάς, το Καπιτώλιο και η επόμενη μέρα

Νικόλας Σεβαστάκης / Ο γυμνός βασιλιάς, το Καπιτώλιο και η επόμενη μέρα

Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι ένας Γουίλι Σταρκ της εποχής μας. Υπάρχει κάτι σημαντικό που χωρίζει τη λαϊκιστική φαντασία των χρόνων του Μεσοπολέμου –όπως την αναπλάθει το μυθιστόρημα του Γουόρεν– από τα πλήθη που είδαμε να βγαίνουν από τα μεσαιωνικά σπήλαια των social media για να ορμήσουν προς το Καπιτώλιο.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Ευάγγελος Μανωλόπουλος: «Να μάθουμε να ζούμε με τις μάσκες, γιατί θα αργήσουμε να τις βγάλουμε»

Ελλάδα / Ευάγγελος Μανωλόπουλος: «Να μάθουμε να ζούμε με τις μάσκες, γιατί θα αργήσουμε να τις βγάλουμε»

Ο καθηγητής Φαρμακολογίας, Φαρμακογονιδιωματικής και Ιατρικής Ακριβείας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Φαρμακολογίας, Ευάγγελος Μανωλόπουλος, μιλά στη LiFO για τα εμβόλια και τις φαρμακευτικές αγωγές που εξετάζονται. Απαντά για το δεύτερο κύμα της πανδημίας, εξηγεί ποια είναι η αλήθεια για τις ΜΕΘ, πότε θα αποχωριστούμε τις μάσκες αλλά και πότε προβλέπεται η επάνοδος στην κανονικότητα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η ασφάλεια του εμβολίου είναι υψηλού βαθμού; Ο καθηγητής της Οξφόρδης Πέτρος Λιγοξυγκάκης εξηγεί

Τech & Science / Γιατί η ασφάλεια του εμβολίου είναι υψηλού βαθμού; Ο καθηγητής της Οξφόρδης Πέτρος Λιγοξυγκάκης εξηγεί

Τι θα σημάνει η γενική χρήση των εμβολίων; Θα εφαρμοστούν νέοι κανόνες σχετικά με τον εμβολιασμό; Πότε προσδιορίζεται η έναρξή του; Και τι γίνεται με τους αρνητές;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η ενδοχώρα της άρνησης και το εμβόλιο

Νικόλας Σεβαστάκης / Η ενδοχώρα της άρνησης και το εμβόλιο

Η όποια στρατηγική για τον εμβολιασμό χρειάζεται να είναι σκληρή με τον νεοφασισμό των fake news και της ωμής παραπλάνησης. Την ίδια στιγμή, όμως, πρέπει να εντάξει τις ανησυχίες, τις αντιρρήσεις και τις δεύτερες σκέψεις πολλών ανθρώπων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Ευάγγελος Καϊμακάμης: «Έχουν πεθάνει πολλοί σαραντάρηδες στα χέρια μας χωρίς προβλήματα υγείας»

Ελλάδα / Ευάγγελος Καϊμακάμης: «Έχουν πεθάνει πολλοί σαραντάρηδες στα χέρια μας χωρίς προβλήματα υγείας»

Ο πνευμονολόγος-εντατικολόγος στο νοσοκομείο Παπανικολάου μιλά για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στις ΜΕΘ και τις μελλοντικές ανησυχίες του σχετικά με την πανδημία.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Θεόδωρος Βασιλακόπουλος: «Ακόμη κι αν είχαμε 10.000 κλίνες ΜΕΘ, αν γέμιζαν όλες, θα θρηνούσαμε 4.000 θανάτους»

Ελλάδα / Θεόδωρος Βασιλακόπουλος: «Ακόμη κι αν είχαμε 10.000 κλίνες ΜΕΘ, αν γέμιζαν όλες, θα θρηνούσαμε 4.000 θανάτους»

Ο καθηγητής Πνευμονολογίας-Εντατικής Θεραπείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών σχολιάζει όλες τις τελευταίες εξελίξεις στο μέτωπο της πανδημίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ