Μετάφραση και επιμέλεια: Νίκος Μιχαλόπουλος
Ο Tom Service, μουσικός συντάκτης της Guardian, ανέβασε στην ηλεκτρονική έκδοση της Βρετανικής εφημερίδας ένα κείμενο με παραπομπές στο YouTube, ως οδηγό και εισαγωγή στο έργο του μεγάλου Έλληνα συνθέτη και διεθνούς προσωπικότητας, Ιάννη Ξενάκη.
«Ακούγεται σαν να βγαίνει από σενάριο ταινίας. Ένας Έλληνας στα 20κάτι του πολεμάει για την πατρίδα του, στο πλαίσιο της Κομμουνιστικής αντίστασης στο τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Θραύσματα από μια έκρηξη που προκάλεσε οβίδα από βρετανικό τανκ, του προκαλεί έναν φρικτό τραυματισμό στο πρόσωπο και μόνιμη απώλεια της όρασης στο ένα μάτι. Μετά την εξορία του στο Παρίσι καταδικάζεται ερήμην σε θάνατο (μετατράπηκε αργότερα σε ποινή φυλάκισης και τελικά η ποινή ακυρώθηκε με το τέλος της χούντας το 1974).
Μέχρι να επιστρέψει έχει γίνει μία από τις κορυφαίες δημιουργικές μορφές του αιώνα: ένας αρχιτέκτονας που εκπαιδεύτηκε, εργάστηκε και συχνά ξεπεράσε σε έμπνευση τον μέντορα και αφεντικό του, τον Le Corbusier, ένας διανοούμενος που η φυσική και μαθηματική του κατανόηση, του τρόπου που μεμονωμένα σωματίδια αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και δημιουργούν μια μεγαλύτερη μάζα - άτομα, πουλιά, άνθρωποι, και μουσικές νότες - θα παράγει μία από τις πιο γόνιμες και προφητικά αισθητικές εξερευνήσεις, στην ιστορία της μουσικής»
Συμφωνα με τον Tom Service, η μουσική του Έλληνα συνθέτη «απελευθερώνει μια δύναμη που οι προηγούμενοι συνθέτες είχαν προτείνει μόνο μεταφορικά, την οποία θα υλοποιήσει με αναμφίβολα μεγαλύτερη σαφήνεια, αγριότητα και ένταση από κάθε μουσικό, πριν ή μετά. Αυτή είναι η μουσική του Ιάννη Ξενάκη».
Ο Βρετανός μουσικός συντάκτης σημειώνει ότι.κάθε φορά που ακούμε την μουσική του Ιάννη Ξενάκη - κάθε κομμάτι από αυτά που αναγνωρίζουμε ως ώριμο έργο του, ξεκινώντας από το Metastasis του 1954 και μετά, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια αισθητική που φαίνεται πρωτοφανής, σε σχέση με οποιοδήποτε από τα πλαίσια αναφοράς, με τα οποία συνήθως σχετίζονται τα μουσικά έργα. Δεν θα ακούσουμε απομεινάρια πραγμάτων όπως γνωστές φόρμες, σχήματα ή γλώσσες.
Το άρθρο αναφέρει πως πλησίασε ο Ξενάκης τον Olivier Messiaen στο Παρίσι για να πάρει από αυτόν μαθήματα σύνθεσης, αλλά ο Messiaen δεν δέχθηκε, σχολιάζοντας αργότερα για αυτή τους την συνάντηση: "Νομίζω ότι ο καθένας θα πρέπει να μελετήσει αρμονία και αντίστιξη. Αλλά αυτός ήταν κάποιος τόσο πολύ έξω από τα συνηθισμένα που είπα ...« Όχι, είστε σχεδόν 30 , έχετε την τύχη να είστε Έλληνας, να είστε αρχιτέκτονας και να έχετε σπουδάσει ειδικά μαθηματικά. Επωφεληθείτε από αυτά τα πράγματα. Βάλτε τα στην μουσική σας».
Και αυτό είναι ακριβώς ό, τι ο Ξενάκης θα κάνει, και είχε ήδη κάνει καθώς η μουσική του ξένιζε ακόμη και τους hipsters των αρχές του 1950. Η πρεμιέρα του Metastasis το 1955 στο Φεστιβάλ του Donaueschingen Φεστιβάλ, θεωρείτε ως ένα από τα σκάνδαλα της μεταπολεμικής μουσικής σκηνής.
Το άρθρο του Guardian αναφέρει την εγκατάσταση "polytopes" που δημιούργησε ο Ξενάκης, καθώς και ένα σύστημα που σχεδίασε για τη μετατροπή των γραφιστικών ερεθισμάτων σε ήχο, με ένα πρόγραμμα που ονομάζεται UPIC και το οποία έχει πλέον μεταμορφωθεί σε πιο εξελιγμένο λογισμικό όπως το IanniX. Επίσης ο Ιάννης Ξενάκης είχε δημιουργήσει το δικό του Ινστιτούτο για την μουσική-τεχνολογική έρευνα στο Παρίσι με την ονομασία EMAMu, που υπάρχει εως σήμερα ως CCMIX.
Η αρχιτεκτονική του παραγωγή, του ανοίγει δρόμους και για τον ευφάνταστο κόσμο της μουσικής του. Το άρθρο φέρνει ως παράδειγμα το Περίπτερο της Philips, που σχεδίασε ο Ξενάκης για την Παγκόσμια Έκθεση των Βρυξελλών το 1958 και για το οποίο ο ίδιος ο Ξενάκης και ο Edgard Varese έγραψαν ηλεκτρονική μουσική, τονίζοντας ακόμη περισσότερο τις θαυμάσιες φουτουριστικές παραβολές του και τις καμπύλες του. Τα μαθηματικά στα οποία βασίστηκε για την κατασκευή του και τα σχήματα τα οποία έδωσε, έχουν, σύμφωνα με τον συντάκτη, άμεση σχέση με τον τρόπο που ο Ξενάκης χρησιμοποιεί και τα όργανα της ορχήστρας στην Metastasis.
«Αυτές είναι μόνο μερικές ενδείξεις για τις στοιχειώδη ανησυχίες της μουσικής του. Αλλά αυτό που συμβαίνει όταν ακούτε την μουσική του υπερβαίνει ακόμα και την αίσθηση της συσσώρεσυης φυσικών φαινομένων ή τοπίων που μεταλλάσσονται σε μουσική. Ακούστε αυτό το κομμάτι - το Synaphaï - για πιάνο και ορχήστρα. Θα ακούσετε ένα κομμάτι για πιάνο με πολυπλοκότητα που κάνει το μυαλό να λυγίζει και το οποίο έχει τη μοναδική διάκριση, στο βαθμό που γνωρίζω, να έχει ένα ξεχωριστό πεντάγραμμο για κάθε δάχτυλο. Ναι, διαβάζετε σωστα: Ο Ξενάκης χρησιμοποιεί 10 πεντάγραμμα σε αυτό το κομμάτι».
«Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο. Αυτή η μουσική είναι εκφραστική: όχι ίσως με συμβατικά συναισθηματικό τρόπο, αλλά έχει μια εκστατική, καθαρτική δύναμη. Η μουσική του Ιάννη Ξενάκη επιτρέπει στους ακροατές του να παρακολουθήσουν σεισμικά γεγονότα από κοντά, να βρίσκονται στη μέση ενός μουσικού δρώμενου κοσμικής έντασης των κοσμικών. Κάτι που κυριολεκτικά ισχύει στο Terratektorh, όπου η ορχήστρα εκτελεί το κομμάτι εν μέσω του ακροατηρίου», αναφέρει ο Tom Service, ενώ μας προτρέπει λίγοπαρακάτω να «βυθιστούμε» στον κόσμο του Έλληνα συνθέτη.
«Υπάρχει ένα τεράστιο δείγμα της μουσικής του Ιάννη Ξενάκη, καθώς και μεγάλο μέρος της τεράστιας παραγωγής του στο YouTube. Ακούστε το όσο πιο δυνατά μπορείτε και μετατρέψετε όλους τους γείτονές σας σε φίλους του Ξενάκη.
Ο Beethoven περιγράφει την φύση στην Ποιμενική, ο Sibelius είχε τρομοκρατηθεί από αυτήν στην Tapiola, αλλά ο Ξενάκης ήταν αυτός που μετέτρεψε την μουσική σε φύση. Στις διακοπές του στην Κορσική, ο Ξενάκης οδηγούσε το κανό του μέσα από τις μεγαλύτερες καταιγίδες που ο ίδιος και κουπί του θα μπορούσαν να διαχειριστούν».
«Όταν ακούτε τη μουσική του, μπορείτε επίσης να πάτε και εσείς εκεί έξω, στην μέση μιας μουσικής καταιγίδας που θα τονώσει, θα σας εμπνεύσει, με δέος. Θα σας δούμε εκεί έξω ...»
σχόλια