ΗΜΕΡΕΣ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ ΣΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΑΘΗΝΑ. Η πόλη σαν απομονωμένο κινηματογραφικό σκηνικό. Έρημοι δρόμοι. Ήσυχες πλατείες. Κλειστά καταστήματα και ρολά κατεβασμένα. Ελάχιστα αυτοκίνητα διασχίζουν τις λεωφόρους, τα τρόλεϊ σταματούν σε λίγες στάσεις και τα υπόλοιπα μέσα μεταφοράς συνεχίζουν τα αραιά, τυποποιημένα δρομολόγια. Παράλληλα, οι άλλοτε πολυσύχναστες οδοί του εμπορικού κέντρου, όπως η Ερμού, η Πανεπιστημίου και η Σταδίου, παραμένουν απόκοσμες.
Περπατώ στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και συνειδητοποιώ ότι έχει μετατραπεί σε ένα ακατοίκητο αστικό τοπίο. Οι γνώριμοι γρήγοροι ρυθμοί της πρωτεύουσας αποτελούν παρελθόν, τουλάχιστον το διάστημα που κρατούν ο εγκλεισμός και η καραντίνα. Κάποιες αναγκαίες μετακινήσεις για όσους εργάζονται αλλά και για εκείνους που επιθυμούν να προμηθευτούν τα απαραίτητα ή να κάνουν έναν μοναχικό περίπατο.
Το Κουκάκι, μία από τις περιζήτητες τουριστικές γειτονιές, δεν θυμίζει σε τίποτα την πρόσφατη εικόνα του. Ο διαρκής αναβρασμός, η κινητικότητα, ο θόρυβος από τις ανακαινίσεις των διαμερισμάτων λόγω Αirbnb ή το πλήθος τουριστών που περπατούσαν καθημερινά στα στενά δρομάκια με τις βαλίτσες στο χέρι έχουν αντικατασταθεί από σιωπηλές διαδρομές και μια μακρόσυρτη ησυχία. Μια περίεργη εικόνα: τα self service laundries, αν και λειτουργούν, είναι εντελώς άδεια. Η συνοικία κατά κάποιον τρόπο επέστρεψε στους μόνιμους κατοίκους, όπως θα ακούσεις να λένε πολλοί στη γειτονιά.
Το Κουκάκι, μία από τις περιζήτητες τουριστικές γειτονιές, δεν θυμίζει σε τίποτα την πρόσφατη εικόνα του. Ο διαρκής αναβρασμός, η κινητικότητα, ο θόρυβος από τις ανακαινίσεις των διαμερισμάτων λόγω Αirbnb ή το πλήθος τουριστών που περπατούσαν καθημερινά στα στενά δρομάκια με τις βαλίτσες στο χέρι έχουν αντικατασταθεί από σιωπηλές διαδρομές και μια μακρόσυρτη ησυχία.
Την ίδια στιγμή, προχωρώντας προς την Πλάκα και τους δρόμους του κέντρου, αντικρίζεις μόνο ομάδες της ελληνικής και δημοτικής αστυνομίας που προβαίνουν σε επιτόπιους ελέγχους, περαστικούς που κάνουν βόλτα με τα κατοικίδιά τους ή άλλους που τρέχουν στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Η Πλάκα, με τις γραφικές ταβέρνες και τα πολυάριθμα καφέ, μοιάζει εγκαταλελειμμένη, ενώ απουσιάζει κάθε είδους ψυχαγωγική δραστηριότητα. Δυστυχώς, στην οδό Βύρωνος αρκετοί άστεγοι παραμένουν σε διάφορα σημεία των πεζοδρομίων. Παρόμοιες εικόνες συναντώ και στην πλατεία Μοναστηρακίου, στην Αθηνάς, στου Ψυρρή, στην Αιόλου και στην Ομόνοια. Ελάχιστοι διαβάτες, βιτρίνες ξεχασμένες, κλειστά ξενοδοχεία και καταστήματα εστίασης με χαμηλωμένο φωτισμό και μαζεμένα τραπεζοκαθίσματα είναι μερικά από τα δείγματα της δραματικής αλλαγής της καθημερινότητας.
Αυτά είναι τα αποτελέσματα του γενικευμένου lockdown και της υγειονομικής κρίσης αυτής της διαφορετικής άνοιξης. Άραγε, τι σηματοδοτεί για μια κοινωνία η άδεια πόλη; Ποιες είναι οι επιπτώσεις; Τι αλλαγές έχουν επέλθει; Πόσο κατάλληλα είναι τα ελληνικά διαμερίσματα για τον πολυήμερο εγκλεισμό; Πώς σχολιάζει τη σιωπηλή πρωτεύουσα ο καταξιωμένος αρχιτέκτονας Μέμος Φιλιππίδης;
«Είναι βέβαιο ότι η εποχή του κορωνοϊού μάς έχει θέσει σε μια κατάσταση αναμονής. Νομίζω ότι στις μέρες μας τις πόλεις θα τις παρομοίαζα σαν τα μουσεία στα οποία δεν μπορούμε να μπούμε. Παρατηρούμε απέξω το κτίριο, χωρίς να γνωρίζουμε τι ακριβώς συμβαίνει εντός του. Όταν επισκέπτεσαι έναν χώρο τέχνης και τον αφουγκράζεσαι, κοιτάς ψηλά, τον διατρέχεις, στέκεσαι σε λεπτομέρειες και ξεχωρίζεις διάφορα σημεία του, εμείς όμως αυτήν τη στιγμή εξακολουθούμε να παραμένουμε εκτός αυτών των αιθουσών. Θα έλεγα ότι έχουμε ξεχάσει τη βιωματική εμπειρία που μας προσφέρουν η πόλη και η αστική γεωγραφία, αφού, κατά κάποιον τρόπο, οι καθημερινές μας μετακινήσεις θυμίζουν τυχοδιώκτες στην πόλη. Εισχωρούμε ως κλέφτες για λίγο, για τα αναγκαία, και επιστρέφουμε στην ιδιωτικότητα και στο ασφαλές διαμέρισμά μας.
Κυριολεκτικά, ζούμε σε μια μη γνώριμη αστική πραγματικότητα. Τούτη την περίοδο αυτό που συμβαίνει είναι ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε, να εκτιμήσουμε ή να διασχίσουμε τη δομή της πόλης. Ωστόσο, οφείλω να πω ότι η εξάπλωση της πανδημίας επανέφερε τους κατοίκους στις γειτονιές. Τα τελευταία χρόνια μεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη έχουν έναν μητροπολιτικό χαρακτήρα. Το διάστημα της καραντίνας παρατηρούμε ότι οι πολίτες λόγω κορωνοϊού μαθαίνουν και πάλι τη συνοικία τους. Συστηθήκαμε ξανά με τον μπακάλη, τον κρεοπώλη, τον μικροπωλητή, τον φούρναρη, τους οποίους μέχρι πρότινος πιθανόν δεν ξέραμε. Κατά συνέπεια, ο κορωνοϊός ισχυροποίησε την έννοια της κοινότητας στο πλαίσιο της γειτονιάς. Οπότε, παραδόξως, τμήματα της πόλης ενδυναμώθηκαν. Ακόμα και στις οριοθετημένες διαδρομές έχεις την ανάγκη να συνομιλήσεις με κάποιον, ειδικά όταν αναγκάζεσαι να βγεις από το σπίτι σου μόνο λίγες φορές κι αυτό, πλέον, σε φέρνει πιο κοντά.
Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι τα ελάχιστα ανοιχτά καταστήματα της εκάστοτε περιοχής λειτουργούν ως το συνεκτικό στοιχείο ανάμεσα στους ανθρώπους. Αντίστροφα, παρατηρούμε ότι έχουν αποδυναμωθεί οι φιλικές, οικογενειακές ή ερωτικές μας σχέσεις. Ξαφνικά, πολλοί έχουν βρεθεί ξεκομμένοι από τους γονείς, τα παιδιά ή τους συντρόφους τους. Επομένως, έχει αλλάξει σημαντικά και ο τρόπος που βιώναμε την πόλη με τους κοντινούς μας ανθρώπους. Δηλαδή έχει δημιουργηθεί ένα περίεργο κράμα όπου οι παλιοί ξένοι έχουν γίνει οι γνωστοί μας, ενώ οι παραδοσιακές μας σχέσεις που συνέβαλαν στο να αγαπήσουμε την πόλη μας έχουν απομακρυνθεί.
Παράλληλα, παρακολουθώ πολλούς οι οποίοι έχουν επιλέξει έναν άλλον τρόπο εξέλιξης της καθημερινότητάς τους. Για παράδειγμα, προτιμούν να συνφάγουν δίνοντας ραντεβού μέσω των ηλεκτρονικών τρόπων επικοινωνίας. Έτσι, οι ψηφιακές εφαρμογές γίνονται το νέο πεδίο μέθεξης. Ένα νέο είδος συσσιτίου στο οποίο δεν σου λείπει το φαγητό αλλά η παρέα. Πρόκειται για τα συσσίτια της νέας εποχής, στα οποία αποκαθιστάς τις κοινωνικές συναναστροφές με έναν διαφορετικό τεχνολογικό τρόπο.
Στη διάρκεια του εγκλεισμού μας ο χρόνος έχει παγώσει. Ζούμε καθημερινά μια ασταμάτητη επανάληψη. Όλες οι μέρες, ακόμα και το Σαββατοκύριακο, έχουν απίστευτες ομοιότητες. Οπότε, η επιστροφή στην κανονικότητα θα μας δώσει την ευκαιρία να επανέλθουμε σε μια άλλη τυπολογία του χρόνου και της διάρκειας. Όταν βρούμε ξανά όσα χάσαμε, θα αντιληφθούμε και την αξία τους.
Επιπλέον, έχει μεταβληθεί για πολλούς ο χειροπιαστός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονταν τη χρήση της πόλης και την κοινωνική τους ζωή, για παράδειγμα πηγαίνοντας στις πλατείες ή τα γήπεδα. Οι αθλητικές διοργανώσεις έχουν νεκρώσει, όπως έχουν κλείσει και όλοι οι ανοιχτοί χώροι άθλησης. Ταυτόχρονα, έχουν παγώσει και οι δραστηριότητες στα αθλητικά κανάλια, που δείχνουν παλιές επιτυχίες. Άρα, ένα μεγάλο ποσοστό των συμπολιτών μας ζει μια τρομακτική ματαίωση, είτε πρακτικά είτε φαντασιακά.
Τώρα, όσον αφορά το πώς θα επιστρέψουμε στην πόλη! Πιστεύω, με ένα νέο δέος και θαυμασμό. Όπως όταν κάτι που χάνουμε μόνο τότε το ανεκτιμάμε, το ίδιο θα συμβεί και με τις πόλεις μας. Πρεσβεύω σε μεγάλο βαθμό ότι όταν συναντήσουμε ξανά τη σχέση μας με την πόλη, θα αντιληφθούμε καινούργιες καταστάσεις αλλά και πόσο σημαντική είναι ως προς την τροφοδότηση ευχάριστων εμπειριών. Θα αποκωδικοποιήσουμε πλήρως τη ρουτίνα και θα κατανοήσουμε ότι μέσα σε αυτήν υπάρχουν πολύτιμες πλευρές, όπως η διάσταση του χρόνου. Στη διάρκεια του εγκλεισμού μας ο χρόνος έχει παγώσει. Ζούμε καθημερινά μια ασταμάτητη επανάληψη. Όλες οι μέρες, ακόμα και το Σαββατοκύριακο, έχουν απίστευτες ομοιότητες. Οπότε, η επιστροφή στην κανονικότητα θα μας δώσει την ευκαιρία να επανέλθουμε σε μια άλλη τυπολογία του χρόνου και της διάρκειας. Όταν βρούμε ξανά όσα χάσαμε, θα αντιληφθούμε και την αξία τους.
Τέλος, όσον αφορά το αν είναι τα διαμερίσματα κατάλληλα για να παραμείνει κάποιος σε αυτά έγκλειστος για μεγάλο διάστημα, θεωρώ ότι αυτό είναι άκρως υποκειμενικό. Στο σπίτι που διατηρούμε στο νησί της Σαντορίνης είχαμε επιλέξει για πάρα πολλά χρόνια την πρωτόλεια μορφή του χωρίς ρεύμα, νερό ή σύγχρονες ανέσεις. Όμως, είχαμε εναλλακτικούς τρόπους για να καλύπτουμε τις ανάγκες μας. Μάλιστα, όταν το ρεύμα κοβόταν στο νησί λόγω υπερφόρτωσης, εμείς συνεχίζαμε κανονικά τη ζωή μας, χωρίς να έχουμε κάποιο πρόβλημα. Το λέω αυτό γιατί πιστεύω ότι ο περιορισμός στο διαμέρισμα στη σύγχρονη εκδοχή του δεν σου δημιουργεί κάποια εμπόδια, ειδικά με τη χρήση της τεχνολογίας, μέσω της οποίας μπορείς να αξιοποιήσεις πλήρως τον χρόνο σου ή να εξακολουθείς να εργάζεσαι εξ αποστάσεως. Επομένως, μπορείς να κατοικήσεις σε αυτό για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Στο ερώτημα αν τα μπαλκόνια έχουν αποκτήσει πάλι τη δυναμική τους θα απαντούσα ότι πράγματι, ως μια επέκταση του εσωτερικού χώρου, προσφέρουν μια ψευδαίσθηση εξωτερίκευσης. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, η ριζική αλλαγή που συντελείται κοινωνιολογικά την εποχή του κορωνοϊού είναι ότι έχει αλλάξει ο τρόπος ζωής. Η καθημερινότητά μας εκτυλίσσεται σε γυάλινα σύγχρονα καταφύγια. Ο εγκλεισμός σού δίνει τη δυνατότητα της θέας χωρίς να μπορείς να αισθανθείς ελεύθερος να κυκλοφορήσεις. Όλοι συμβιώνουμε σαν να είμαστε παρόντες σε ένα γιγαντιαίο Βig Βrother, όπου οι άνθρωποί μας επικοινωνούν μαζί μας για να δουν αν είμαστε καλά, μας παρακολουθούν και μας φροντίζουν εξ αποστάσεως, ενώ μέσω sms υπάρχει κάποιου είδους επιτήρηση. Συμπερασματικά, είμαστε παρόντες σε έναν καθολικό Μεγάλο Αδελφό με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας και του κοινού καλού και όχι για λόγους τηλεθέασης».
