Ντίβα παλιάς κοπής στη σύγχρονη εποχή. Αυτός είναι ο χαρακτηρισμός που μου έχει αποτυπωθεί στο μυαλό από την πρώτη φορά που γνώρισα τη Μαρία Ναυπλιώτου μια χειμωνιάτικη συννεφιασμένη μέρα στον Φλοίσβο, όπου είχαμε συναντηθεί για να μας μιλήσει για τη γειτονιά της, το Παλαιό Φάληρο, για ένα παλιότερο θέμα της LiFO.
Η σπάνια ομορφιά της, η τόσο ήρεμη και χαρακτηριστική χροιά της φωνής της και η εκφορά του λόγου της είναι στοιχεία που δεν μπορείς να παραβλέψεις, τόσο όταν μιλάς μαζί της όσο και όταν την παρακολουθείς στο θέατρο.
Βρισκόμαστε ξανά στο Φάληρο που αγαπά και την πετυχαίνω ευδιάθετη, αλλά σε φάση δημιουργικού αναβρασμού. Είναι κομβική περίοδος για εκείνη, καθώς μέσα σε διάστημα έξι μόλις μηνών, από την αρχή του έτους μέχρι το καλοκαίρι, θα έχει ασχοληθεί με Τένεσι Ουίλιαμς, Μπέρκγμαν και Σοφοκλή, τρεις ογκόλιθους, σε τρεις φιλόδοξες παραστάσεις.
Το Τραμ με το Όνομα «Πόθος» του Μιχαήλ Μαρμαρινού, το «πιο δύσκολο πράγμα που έχει κάνει ως τώρα», ολοκληρώθηκε με επιτυχία πριν από λίγο καιρό στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και ακολουθεί το Μετά την Πρόβα στο Κυκλάδων, σε σκηνοθεσία Περικλή Μουστάκη.
Όταν προετοιμάζομαι για έναν ρόλο, δεν είναι ότι προβάρω συνέχεια τα λόγια, χρειάζομαι όμως λίγη ησυχία ‒και το κατάλαβα αργότερα στη δουλειά‒, γιατί σε αυτά που δεν λέγονται και σε αυτά που δεν σκέφτεσαι συμβαίνει τελικά ο ρόλος. Ας πούμε, η Μπλανς με διέλυσε.
«Νομίζω ότι έχεις ξεπεράσει τον εαυτό σου» της λέω και γελάει. «Η κούραση έχει χτυπήσει ταβάνι, όμως τα πράγματα που κάναμε και κάνουμε είναι τόσο ενδιαφέροντα, οπότε κάπως ισορροπεί η κατάσταση. Δεν ήταν αυτός ο αρχικός χρονικός προγραμματισμός, δεν γίνεται κάποιος να δουλεύει τόσο πολύ, ειδικά αν έχει δουλέψει γενικά πολύ στη ζωή του. Είμαι κατάκοπη και ευχαριστημένη».
Εκατό χρόνια μετά τη γέννηση του σπουδαίου Σουηδού σκηνοθέτη και ανατόμου της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας, η Μαρία, μιλώντας για τον Μπέργκμαν, κάνει λόγο για ένα σύμπαν που την ελκύει και τη μαγεύει, αλλά το νιώθει πολύ μακρινό ως θεατής και ως καλλιτέχνης:
«Ο κόσμος των Βόρειων ανθρώπων είναι πολύ διαφορετικός από τον δικό μας και από τα πράγματα που μπορούμε να κατανοήσουμε βιωματικά. Θα πρέπει να διανύσεις μια απόσταση για να καταλάβεις τον τρόπο που εκφράζονται και τις διαδρομές που ακολουθούν.
»Πρέπει να σου πω ότι σε όλη τη διάρκεια των προβών, όσο πλησιάζω στο να καταλάβω τη μια μέρα, τόσο μακριά είμαι την επομένη. Ο προτεσταντισμός στις διάφορες εκφάνσεις του, η σχέση τους με τον Θεό που τους πλακώνει και τους καταδυναστεύει, το σκοτάδι... Εμείς ρίχνουμε και κανένα μπινελίκι, τα βάζουμε με τον Θεό και μετά πάλι είμαστε φιλαράκια. Στους Βόρειους δεν υπάρχει τέτοιο θέμα.
»Σε κάποιες περιπτώσεις, ο Θεός επιλέγει ερήμην τους αν θα τους δώσει τη Θεία Χάρη, και όσες προσπάθειες και να κάνουν, αν δεν το έχει επιλέξει Εκείνος, δεν θα τη λάβουν ποτέ. Με άλλα λόγια, γιατί να ζω, δεν υπάρχει λόγος! Μηδενιστικό; Μόνο; Από την άλλη, αναγκαστικά προβαίνουν σε περισσότερες εσωτερικές διεργασίες απ' ό,τι εμείς. Και το κλίμα σαφώς παίζει σημαντικό ρόλο».
Το Μετά την Πρόβα είναι μια τηλεταινία του 1984, κατέχει ωστόσο σημαντική θέση στη φιλμογραφία του Σουηδού σκηνοθέτη. Κατεξοχήν διαλογικό έργο, αναδεικνύει τις ανασφάλειες των καλλιτεχνών καθώς και την πολυσύνθετη σχέση σκηνοθέτη-ηθοποιού.
«Η αλήθεια είναι ότι ο δικός μου ρόλος μπαίνει σε πιο προσωπικά επίπεδα, είναι πιο επιθετικός και δεν κάθεται να αναλογιστεί τις σχέσεις. Μπαίνει μέσα και λέει "γιατί". Συνεχώς ένα "γιατί"» περιγράφει για τη Ράκελ, που είναι «ένα φάντασμα, μια ανάμνηση, μια καταπληκτική, θεότρελη, χειριστική γυναίκα».
Η Μαρία έχει την αίσθηση ότι για τον Μπέργκμαν ο χώρος της τέχνης είναι μια αφορμή για να πραγματευτεί τα μεγάλα ερωτηματικά, την ύπαρξη, τον θάνατο, τη ζωή, τη χαρά, την ωριμότητα, τη δημιουργία, τη φθορά. Πώς όμως προσεγγίζει αυτά τα θέματα μια γυναίκα, επιτυχημένη ηθοποιός, που, πλέον, διανύοντας την πέμπτη δεκαετία της ζωής της, έχει στις βαλίτσες της καταξίωση, συνεργασίες με όλη την αφρόκρεμα του ελληνικού θεάτρου και διεθνή ανοίγματα;
«Όσο μεγαλώνεις, προκύπτουν καινούργια ζητήματα. Όταν μπαίνεις σε αυτή την πυρηνική δεκαετία της ζωής, το σοκ που δέχεσαι στην αρχή είναι τρομακτικό. Όμως, μετά, κάπως ησυχάζεις, αν το δουλέψεις επαρκώς. Με έναν τρόπο είναι καλύτερα από πριν. Αρχίζεις να ζεις τη ζωή σου καλύτερα στο τώρα. Οι ανασφάλειες δεν φεύγουν ποτέ, όμως γνωρίζεις πώς να τις χειριστείς».
Μια και η συζήτηση έχει φτάσει σε αυτό το σημείο, εκφράζω στη Μαρία μια ενδεχομένως αφελή απορία αναφορικά με τη διανομή της Ηλέκτρας, της καλοκαιρινής της συνεργασίας με το Εθνικό Θέατρο και τον Θάνο Παπακωνσταντίνου, για την οποία, όπως μου λέει, ανυπομονεί, όπου εκείνη θα υποδυθεί την Κλυταιμνήστρα και η Αλεξία Καλτσίκη την κόρη της. Οι δύο ηθοποιοί, ωστόσο, είναι κοντά ηλικιακά και δεν διαθέτουν τη συνήθη διαφορά μάνας-κόρης.
Η απάντησή της είναι σαφής: «Ε, και; Καταρχάς, στην Επίδαυρο δεν υπάρχει αυτό το πράγμα, ότι πρέπει να πείσουμε άμα τη εμφανίσει. Νομίζω ότι σημασία έχει τι φέρεις πάνω στη σκηνή σε σχέση με τον ρόλο σου και σε σχέση με τις δυναμικές που μπορούν να αναπτυχθούν μεταξύ δύο ηθοποιών. Το ζήτημα δεν είναι να έχεις 20 χρόνια διαφορά με την ηθοποιό που παίζει την Ηλέκτρα ‒που κι αυτό θα μπορούσε να συμβεί σε έναν πιο κλειστό χώρο ας πούμε‒ αλλά αυτό που κουβαλάς.
»Όταν ήμασταν στην Πειραματική, μια ομάδα νεότατων ανθρώπων, παίζαμε ρόλους διαφορετικών ηλικιών και πείθαμε όλο τον κόσμο. Δεν ισχύουν αυτά τα στερεότυπα. Αν το πάμε έτσι, την Αντιγόνη πρέπει να την υποδύονται δεκαεξάχρονα κορίτσια – κάτι τέτοιο δεν γίνεται, γιατί αυτοί οι ρόλοι χρειάζονται πείρα, όχι μόνο στην υποκριτική αλλά στη ζωή. Εξάλλου, όπως λέει και ο ίδιος ο Μπέργκμαν, "μόνο οι κριτικοί ξέρουν την αντικειμενική αλήθεια". Οι καλλιτέχνες δεν την ξέρουν και δεν θα έπρεπε να την ξέρουν».
Με την Κλυταιμνήστρα, η Μαρία επανέρχεται σε «αντιπαθείς» χαρακτήρες, την κορωνίδα των οποίων κατέχει φυσικά ο ρόλος της στην Ψυχή στο Στόμα του Γιάννη Οικονομίδη, εκεί που επί ένα δεκάλεπτο, αγνώριστη, είχε κλοτσήσει τη γαλήνια μορφή της για χάρη μιας αξέχαστης σκηνής σωματικής και λεκτικής βίας.
«Εγώ την αγαπώ την Κλυταιμνήστρα, είμαι με το μέρος της μέχρι ενός σημείου» θα μου πει. «Εννοείται ότι έχει δημιουργήσει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, αλλά κατανοώ την αίσθηση αυτή, να σε πετάει κάποιος έξω από το παιχνίδι, ενώ έχετε συνεννοηθεί ότι είστε μαζί σε αυτό, σε έναν κόσμο που σε βάζει σε μια συγκεκριμένη θέση, την οποία εσύ δεν θες. Είναι θέμα εξουσίας».
Η Μαρία παραδέχεται πως υπάρχουν στιγμές κατά τη διάρκεια των προβών που δεν είναι πολύ καλή παρέα και αναγκαστικά χρειάζεται να αποτραβηχτεί:
«Όταν προετοιμάζομαι για έναν ρόλο, δεν είναι ότι προβάρω συνέχεια τα λόγια, χρειάζομαι όμως λίγη ησυχία ‒και το κατάλαβα αργότερα στη δουλειά‒, γιατί σε αυτά που δεν λέγονται και σε αυτά που δεν σκέφτεσαι συμβαίνει τελικά ο ρόλος. Ας πούμε, η Μπλανς με διέλυσε.
»Αφού μελετήσω πάρα πολύ καλά, μπαίνω στο στάδιο που ακούω και παρακολουθώ προσεκτικά τους άλλους, περισσότερο και από τον εαυτό μου, και τους επιτρέπω πολύ χώρο, μέχρι να ξαναμπώ στη διαδικασία να παρακολουθώ περισσότερο τον εαυτό μου για να καταλάβω αν αυτό που κάνω το στέλνω στη σωστή κατεύθυνση.
»Παρακολουθώ όχι μόνο τον σκηνοθέτη αλλά και αυτό που διαμείβεται πάνω στη σκηνή, γιατί από εκεί θα μπορέσω να αντιδράσω. Υπάρχουν πράγματα που γίνονται μόνο αν επιτρέψεις να δράσουν οι άλλοι. Τότε αντιδράς ακαριαία και φυσικά, χωρίς η αντίδραση να έχει περάσει από κάποια εγκεφαλική διεργασία.
»Κάθε ρόλος είναι μια ευκαιρία για μένα να κολυμπήσω σε άγνωστα νερά και δεν θέλω να την αφήνω να πηγαίνει χαμένη. Αυτή είναι η ζωή που έχω επιλέξει να κάνω. Δεν είναι θέμα τελειομανίας. Θέλω να κοιτάω άφοβα το κοινό και να επιτρέπω στον εαυτό μου να χαίρεται. Για να συμβαίνει αυτό δεν θα πρέπει να φοβάμαι και για να μη φοβάμαι θα πρέπει να έχω κολυμπήσει σε αυτά τα άγνωστα νερά».
Info
Μετά την Πρόβα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν
Σκηνοθεσία: Περικλής Μουστάκης
Με τους Περικλή Μουστάκη, Μαρία Ναυπλιώτου, Πηνελόπη Τσιλίκα
Από τις 18/4, Τετ.-Σάβ. 21:00, Κυρ. 19:00
Θέατρο της Οδού Κυκλάδων - Λευτέρης Βογιατζής (Κεφαλληνίας & Κυκλάδων 11, Κυψέλη, 210 8217877)
Ηλέκτρα του Σοφοκλή
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Ερμηνεύουν: Αλεξία Καλτσίκη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, Χρήστος Λούλης, Ελένη Μολέσκη, Μάριος Παναγιώτου, Νίκος Χατζόπουλος
20-21/7, 21:00
Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Ευχαριστούμε το wine bar Villa Grigio 46 (Αγίου Αλεξάνδρου 46, Π. Φάληρο) για τη φιλοξενία.
