ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΞΑΜΗΝΟ του 2017 ζούσα στη Νέα Υόρκη. Απέναντι από το διαμέρισμα όπου κατοικούσα, στο Δυτικό Βίλατζ, ήταν η επισκοπιανή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη στο Βίλατζ (St John's in the Village), όπου πήγαινα συχνά για τις συναυλίες που δίνονταν εκεί.
Μια Κυριακή, που ήταν Rogation Sunday for the blessing of the animals, πήρα μέρος στην παράκληση, περισσότερο από περιέργεια, για να δω τους ανθρώπους της γειτονιάς και τα ζώα τους. Είδα κυρίως σκυλιά και γάτες, αλλά η αιδεσιμότατη Γκουίνεθ Μέρφι κάλεσε όσους δεν είχαν έρθει με τα κατοικίδιά τους να δείξουν φωτογραφία του δικού τους ζώου στο κινητό τους, για να το ευλογήσει. Έδειξα τη φωτογραφία της Τσόκος, της 11χρονης, τότε, γάτας μας, και πήρα γραπτώς την ευλογία, σε ένα είδος διπλώματος.
Ακριβώς έναν χρόνο μετά η Τσόκο αρρώστησε. Το πρώτο σύμπτωμα ήταν περίεργο: έπεφτε το τρίχωμά της, μαζί με κομμάτια δέρματος. Η κτηνίατρος είπε ότι επρόκειτο για αυτοάνοσο και άρχισαν οι διάφορες καλλιέργειες. Η μόνη ουσία που τη συνέφερε κάπως ήταν η κορτιζόνη. Στο μεταξύ, έχανε τρίχωμα, δέρμα, δεν μπορούσε να σηκωθεί αν δεν τη βοηθούσες και, ενώ είχε απίστευτη όρεξη, τα έβγαζε όλα. Συζήτησα με την κτηνίατρο για ευθανασία. Μου είπε ότι δεν είχε δικαίωμα να το κάνει αν δεν είχαμε τα αποτελέσματα όλων των εξετάσεων, κυρίως της βιοψίας.
Όταν ήρθαν τα αποτελέσματα, μετά από κάποιες μέρες που φάνηκαν αιώνες, έδειξαν επιθετικό καρκίνο στο πάγκρεας που άφηνε στην Τσόκο ελάχιστες μέρες ζωής. Τότε ήταν που σκέφτηκα για πρώτη φορά ότι το ζώο αυτό ήταν κανονικά μέλος της οικογένειας, με δικαιώματα στην περίθαλψη και την υγεία, ακριβώς όπως και τα δικά μου.
Τέσσερα χρόνια μετά διαβάζω το βιβλίο Ζωόπολις - Μια πολιτική θεωρία για τα δικαιώματα των ζώων της Σου Ντόναλντσον και του Γουίλ Κίμλικα, πολιτικών φιλοσόφων στο Πανεπιστήμιο Κουίνς του Οντάριο, στον Καναδά, όπου η κοινότητα ανθρώπων και ζώων πηγαίνει πέρα από τη φιλοζωία και την ηθική και θεμελιώνεται στην πολιτική και στα δικαιώματα.
Το βιβλίο αυτό ίσως να μην είχε εκδοθεί στα ελληνικά αν δεν υπήρχε μια ομάδα γατιών δίπλα στον εκδότη, που μάλλον τον ανάγκασαν να πάρει την απόφαση. Έτσι, η ελληνική έκδοση του Ζωόπολις αφιερώνεται στην Γκρίζα και στον γιο της, στη Λευκή και στην Μπλάκι, στη Σάσα, στην Μπλουμ, που τις βλέπουμε και στο εξώφυλλο του βιβλίου, στη Ράστα, στον Μπλάκι και στον Σοφοκλή τον Α'.
«Τα ζώα, όπως τα ανθρώπινα βρέφη, έρχονται στον κόσμο έτοιμα να μάθουν, έτοιμα να εξερευνήσουν, έτοιμα να βγάλουν άκρη με τους κανόνες, έτοιμα να βρουν τη θέση τους».
Η θεωρία για τα δικαιώματα των ζώων καλλιεργείται μέσα στους ακαδημαϊκούς κύκλους για περισσότερο από σαράντα χρόνια. Αλλά δεν έχει καμία απήχηση στην κοινωνία. Στα περισσότερα, αν όχι σε όλα τα πολιτιστικά συστήματα και τις θρησκείες τα ζώα είναι κατώτερα από τους ανθρώπους στην ιεραρχία. Οι δύο Καναδοί συγγραφείς θεωρούν ότι το κίνημα υπεράσπισης έχει μεν κερδίσει κάποιες μάχες, αλλά τελικά έχει χάσει τον πόλεμο.
«Η απόλυτη έκταση της εκμετάλλευσης των ζώων συνεχίζει να γιγαντώνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη και η περιστασιακή νίκη που αφορά τη μεταρρύθμιση των πλέον βάναυσων μορφών χρησιμοποίησης των ζώων αποτελεί απλώς μια ανώδυνη κριτική της συστημικής ανθρώπινης κακοποίησης τους» γράφουν η Ντόναλντσον και ο Κίμλικα.
Στο κέντρο της θεωρίας των δύο Καναδών επιστημόνων είναι τρεις διαφορετικές κατηγορίες ζώων, με κριτήριο διάκρισης τη σχέση τους με τις πολιτικές κοινότητες των ανθρώπων. Από τη σχέση αυτή πηγάζουν οι διάφορες υποχρεώσεις απέναντι στα ζώα και, φυσικά, τα δικαιώματά τους. Την πρώτη κατηγορία αποτελούν τα εξημερωμένα ζώα, που αντιμετωπίζονται ως συμπολίτες, ως πλήρη μέλη μιας μεικτής κοινωνίας ανθρώπων και ζώων. Τη δεύτερη κατηγορία αποτελούν τα ζώα της άγριας φύσης, που έχουν δικαίωμα να σχηματίζουν τις δικές τους κοινότητες και να προστατεύονται από την αποικιοποίηση και την εισβολή στο περιβάλλον όπου ζουν. Την τρίτη κατηγορία αποτελούν τα ζώα «οριακής ταξινόμησης», που είναι μεν άγρια αλλά ζουν μέσα σε πόλεις και ανθρώπινους οικισμούς, όπως διάφορα πουλιά. Οι συγγραφείς θεωρούν αυτά τα ζώα μετοίκους. Έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν ασφάλεια, αλλά δεν έχουν τα πλήρη δικαιώματα που απορρέουν από την ιδιότητα του πολίτη, όπως τα ζώα της πρώτης κατηγορίας.
Ποια είναι, όμως, τα δικαιώματα αυτά; Ας πάρουμε την περίπτωση των εξημερωμένων ζώων. Ένα από τα δικαιώματά τους είναι η «βασική κοινωνικοποίηση». «Τα ζώα, όπως τα ανθρώπινα βρέφη, έρχονται στον κόσμο έτοιμα να μάθουν, έτοιμα να εξερευνήσουν, έτοιμα να βγάλουν άκρη με τους κανόνες, έτοιμα να βρουν τη θέση τους» γράφουν οι συγγραφείς. Ένα άλλο δικαίωμά τους είναι να προστατεύονται από βλάβες που μπορούν να τις προκαλέσουν οι άνθρωποι, άλλα ζώα, ατυχήματα αλλά και φυσικές καταστροφές. Ένα τρίτο δικαίωμα έχει σχέση με τη χρησιμοποίηση της εργασίας του, αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας ότι «το πρόβλημα δεν είναι ότι επωφελούμαστε από τα ζώα αλλά ότι σχεδόν πάντοτε αυτό το κάνουμε εις βάρος τους».
Η ιατρική περίθαλψη είναι ένα ακόμη δικαίωμα: «περιλαμβάνει την αποδοχή του ίσου δικαιώματός τους στους πόρους της κοινότητας και στις κοινωνικές βάσεις της ευζωίας». Οι συγγραφείς παραδέχονται ότι τα εξημερωμένα ζώα, τόσο τα λεγόμενα «εκμετάλλευσης» όσο και τα λεγόμενα «συντροφιάς», υπόκεινται σε μεγάλο αριθμό κτηνιατρικών παρεμβάσεων, αλλά αυτό γίνεται μάλλον προς το συμφέρον των ανθρώπων που θέλουν να τα κάνουν πιο παραγωγικά, πιο υπάκουα, πιο ελκυστικά.
Υπάρχουν, φυσικά, δικαιώματα της συνουσίας και της αναπαραγωγής, της διατροφής αλλά και της πολιτικής αντιπροσώπευσης. Το τελευταίο είναι πολύ σημαντικό, γιατί τα ζώα πρέπει να αντιπροσωπεύονται και να λαμβάνονται υπόψη σε σχεδιασμούς που τα αφορούν. Δηλαδή πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στους χωροταξικούς σχεδιασμούς των δήμων, στην πολιτική προστασία, στη Δικαιοσύνη, στις κοινωνικές υπηρεσίες κ.λπ.
Το βιβλίο κλείνει με σημείωμα του μεταφραστή Γρηγόρη Μολύβα, καθηγητή στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου τίθενται ζητήματα απόδοσης στα ελληνικά όρων της φιλοσοφίας και της πολιτικής θεωρίας. Έχει ενδιαφέρον η σκέψη του για το πώς αποδίδoνται, για παράδειγμα, οι όροι «liminal animals» και «denizenship» και μέσα από ποιους μηχανισμούς σκέψης και συσχετισμών φτάνει στην απόδοση «ζώα οριακής ταξινόμησης», για το πρώτον όρο, και «ιδιότητα του μετοίκου», για τον δεύτερο.
Το εγχείρημα είναι ακόμη πιο δύσκολο, καθώς η γλώσσα που χρησιμοποιείται στο πλαίσιο μιας πολιτικής θεωρίας για τα δικαιώματα των ζώων μπορεί να μας ξενίζει. «Πώς θα μου φανεί να διαβάσω για μια κότα-πολίτη ή πολίτιδα;» αναρωτιέται ο μεταφραστής, προφανώς για λογαριασμό όλων μας. Αλλά, όπως γράφει ο ίδιος, «η πολιτική φιλοσοφία μπορεί και πρέπει να ασχολείται με το τι δεν είναι αδύνατο και όχι με το τι είναι συνηθισμένο».
Μπορεί η Ζωόπολις να μοιάζει με ουτοπία. Αλλά οι δύο συγγραφείς μάς κάνουν να αισιοδοξούμε, καθώς παρουσιάζουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι άνθρωποι ψάχνουν να βρουν νέους τρόπους για να συνδεθούν με τα ζώα τους. Ένας απ' αυτούς; Όλο και περισσότεροι περιγράφουν τους δικούς τους σκύλους και γάτες ως πλήρη μέλη της οικογένειας και απαιτούν πρόσβαση στην περίθαλψη, στις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, στον δημόσιο χώρο.
ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Στο ελβετικό καντόνι της Ζυρίχης έχει θεσμοθετηθεί η υπηρεσία του «συνηγόρου των ζώων». Αντιπροσωπεύει τα ζώα στο δικαστήριο, με την εντολή να επικεντρώνεται στην ευζωία τους παρά στην περιβαλλοντική αειφόρο ανάπτυξη.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια