Umberto Eco: Από το δέντρο στον λαβύρινθο

«Για να ασκείς τη σημειωτική σήμερα, πρέπει να ξέρεις πώς ήταν χτες, έστω κι αν συχνά ήταν μεταμφιεσμένη κάτω από διάφορα προσωπεία».
Ο κορυφαίος καθηγητής Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, Ουμπέρτο Έκο, που έφυγε από τη ζωή πριν από δύο χρόνια, ανατρέχει στις διάφορες θεωρίες περί του σημείου και της ερμηνείας μέσα στην πορεία των αιώνων και σε εκείνους τους συγγραφείς που είχαν μιλήσει «για τη σχέση της απόδοσης σημασίας». Έτσι ξεκινά από τον Κρατύλο και τον Αριστοτέλη, περνά από τον Αυγουστίνο και φτάνει στον Peirce, χωρίς να παραβλέπει τους θεωρητικούς των παγκόσμιων και τεχνητών γλωσσών, όπως ο Wilkins ή ο Beck.
Το βιβλίο «Από το δέντρο στον λαβύρινθο» συγκεντρώνει μια συλλογή κειμένων του Έκο για την ιστορία της σημειωτικής σκέψης και τη φιλοσοφία της γλώσσας, γραμμένων σε διαφορετικές περιστάσεις, αλλά ενημερωμένων και διασκευασμένων για τον παρόντα τόμο.

Στα κείμενα του πρώτου μέρους, το οποίο δανείζει τον τίτλο του στον τόμο, ο συγγραφέας αναφέρεται στο σημειολογικό λεξικό και στην εγκυκλοπαίδεια και αναλύει το ζήτημα της ευκρίνειας και της ταξινόμησης. Εκκινώντας από μια ευρύτατη έρευνα (με αφετηρία τον Αριστοτέλη και τέρμα τη σύγχρονη τεχνητή νοημοσύνη) πάνω σε δύο απεικονίσεις της γνώσης μας που αναπαριστώνται με τα πρότυπα του δέντρου και του λαβυρίνθου, οδηγείται σε δύο μελέτες που παρακολουθούν την ιστορία της μεταφοράς από τον Αριστοτέλη στον Μεσαίωνα.

Ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει την πορεία της σκέψης του Ουμπέρτο Έκο από μια μελέτη που ασχολείται με το πώς οι άνθρωποι του Μεσαίωνα κατέτασσαν το γάβγισμα του σκύλου και τους ήχους των άλλων ζώων σε μελέτες για την ερμηνεία του σχολίου του Μπεάτου της Λιέμπανα στην Αποκάλυψη, αλλά και για τις τεχνικές παραχάραξης κατά τον Μεσαίωνα. Ακόμα, στο βιβλίο υπάρχουν κείμενά του που αναφέρονται από την προαιώνια αναζήτηση της τέλειας γλώσσας μέχρι τη Σημειωτική σε μια σειρά μελετών για τον Kant, τον Peirce και τον Croce, τις σημειωτικές θεωρίες του Breal και μια πολεμική με την «αδύναμη σκέψη».

Ο Έκο προτείνει ένα βιβλίο για τους μελετητές, το οποίο όμως παράλληλα μπορεί να προσκαλέσει και να προκαλέσει τον ενήμερο αναγνώστη σε μερικές εξερευνήσεις των περιφερειακών μαιάνδρων της ιστορίας της φιλοσοφίας και της σημειωτικής. Ο ίδιος αναφέρει ότι «οι αναγνώστες που δεν έχουν σημειωτικά ενδιαφέρονται (με τη επιστημονικά έννοια του όρου) μπορούν να διαβάσουν αυτά τα κείμενα σαν συνεισφορές σε μια ιστορία των ποικίλων φιλοσοφιών της γλώσσας ή των ιδιωμάτων».

Το «Από το δέντρο στον λαβύρινθο» κυκλοφορεί, όπως και η πρώτη έκδοσή του (Ελληνικά Γράμματα, 2008), σε μετάφραση της αείμνηστης Έφης Καλλιφατίδη, η οποία μάλιστα είχε δηλώσει σε συνέντευξή της ότι αυτό ήταν το πιο δύσκολο βιβλίο που μετέφρασε στην καριέρα της.