Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ: Δύο ξεχωριστές συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών

«Ο Θεός είναι Θεός και ο Μπαχ είναι Μπαχ» έχει πει αφοπλιστικά – και αιρετικά – ο Εκτόρ Μπερλιόζ. Και είναι αλήθεια ότι τρεις και πλέον αιώνες μετά τη γέννησή του, οι δημιουργίες του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ εξακολουθούν να λατρεύονται από αυτούς που αγαπούν τη λόγια ευρωπαϊκή μουσική.

Με αφορμή δύο συναυλίες της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στις οποίες η καταξιωμένη ομποΐστα Χριστίνα Παντελίδου θα ερμηνεύσει το βαθιά συναισθηματικό Κοντσέρτο για όμποε ντ' αμόρε (06/08.09), ανακαλύπτουμε τις δέκα λιγότερο γνωστές πτυχές της πορείας του Μεγάλου Κάντορα:

1.  Δεκάδες μέλη της οικογένειάς του ήταν μουσικοί: ο προπάππους, ο παππούς, ο πατέρας, καθώς και πολλοί θείοι, πρώτα και δεύτερα ξαδέλφια, αλλά και ανιψιοί του. Η οικογένεια ήταν τόσο άρρηκτα δεμένη με τη μουσική ζωή της Γερμανίας, ώστε όταν το 1693 προέκυψε ένα κενό σε κάποια αυλική ορχήστρα, δόθηκε εντολή να βρεθεί όχι ένας βιολιστής ή οργανίστας, αλλά «ένας Μπαχ».
2.  Εξίσου αναπόφευκτο με τη σταδιοδρομία του στη μουσική, ήταν και το όνομα «Γιόχαν». Ο παππούς, ο πατέρας, επτά θείοι και τέσσερις από τους πέντε αδελφούς του έφεραν το ίδιο όνομα, ενώ υπήρχε μία αδελφή που ονομάστηκε Γιοχάνα και ένας αδελφός που λεγόταν Γιοχάνες.
3.  Η εκκεντρική του προσωπικότητα συχνά τον οδηγούσε σε συγκρούσεις. Όταν το 1702, σε ηλικία μόλις 18 ετών, προσελήφθη ως οργανίστας στο Άρνσταντ, κλήθηκε να διευθύνει μια χορωδία και ορχήστρα με πολλά μέλη που φυσικά ήταν μεγαλύτερα ηλικιακά. Μία ημέρα λέγεται ότι καυγάδισε στην κεντρική πλατεία της πόλης με έναν μουσικό, τον οποίο αποκάλεσε «κατσικοφαγκοτίστα».
4.  Το 1708 προσελήφθη στην Αυλή της Βαϊμάρης, αναλαμβάνοντας διάφορα καθήκοντα και γράφοντας πολλά σημαντικά έργα. Μετά την προαγωγή του σε εξάρχοντα (konzertmeister), είχε την υποχρέωση να συνθέτει και να παρουσιάζει στην Αυλή μια καντάτα τον μήνα. Τον πρώτο καιρό, ο Μπαχ επιδιδόταν με πάθος στα νέα του καθήκοντα, μέχρις ότου οι σχέσεις του διαταράχτηκαν με την Αυλή. Η φυλάκισή του για ένα μήνα το Νοέμβριο του 1717, επειδή τόλμησε να αψηφήσει απόφαση του τοπικού ηγεμόνα, διέρρηξε οριστικά τη συνεργασία.
5.  Μετά τον θάνατο της πρώτης του συζύγου, ο Μπαχ γνώρισε και ερωτεύτηκε την Άννα Μαγκνταλένα Βίλκε, μία σοπράνο δεκαεπτά χρόνια νεότερή του. Της έδωσε βασική θέση στην αυλική χορωδία και μισθό τριπλάσιο από εκείνο των μουσικών και μετά από λίγο καιρό, την παντρεύτηκε. Όταν όμως η Αυλή του Άνχαλτ- Κέτεν βρέθηκε σε οικονομική κρίση, ο Γιόχαν συνειδητοποίησε ότι έχει έρθει μάλλον η ώρα να φύγουν.
6.  Το ζευγάρι μετακόμισε στη Λειψία, όπου ξεκίνησε και η πιο δημιουργική περίοδος του Μπαχ. Έγραφε μία καντάτα την εβδομάδα, ενώ ολοκλήρωσε πέντε πλήρεις κύκλους εκκλησιαστικής μουσικής – φωνητικά έργα για κάθε Κυριακή του χρόνου. Εκεί, συνέθεσε και τα περίφημα Κατά Ματθαίον και Κατά Ιωάννην Πάθη, το Ορατόριο των Χριστουγέννων, αλλά και τις Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ, τις οποίες πολλοί θεωρούν ως το αριστούργημά του για πιάνο.
7.  Στη Λειψία παρέμεινε για το υπόλοιπο της ζωής του, χωρίς όμως ποτέ να σταματήσουν οι προστριβές με τους εργοδότες του. Μάλιστα, μία διένεξη για την επιλογή των ύμνων της κυριακάτικης λειτουργίας διήρκεσε τρία ολόκληρα χρόνια. Το 1749, το δημοτικό συμβούλιο της πόλης άρχισε τις ακροάσεις για το διάδοχό του, παρότι ο Μπαχ ήταν ολοζώντανος και μάλλον δυσαρεστημένος που κάποιοι ανέμεναν με ανυπομονησία τον θάνατό του.
8.  Η όρασή του άρχισε να εξασθενεί στα τέλη της δεκαετίας του 1740, ενώ χάθηκε οριστικά ύστερα από δυο αποτυχημένες εγχειρήσεις από έναν πλανόδιο Άγγλο «οφθαλμίατρο», ονόματι Τζον Τέιλορ. Έτσι, ο ήδη πολύ ταλαιπωρημένος Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, έπειτα από μετεγχειρητικές επιπλοκές και ελλιπή περίθαλψη, πέθανε στις 28 Ιουλίου 1750, σε ηλικία 65 ετών.
9.  Άφησε πίσω του έντεκα απογόνους (εννέα από τα 20 παιδιά του πέθαναν σε μικρή ηλικία), ενώ πέντε από τους έξι γιους του ακολούθησαν την οικογενειακή παράδοση και έγιναν μουσικοί. Μάλιστα, δύο εξ αυτών, ο Καρλ Φίλιπ Εμμάνουελ και ο Γιόχαν Κρίστιαν, ήταν ιδιαίτερα γνωστοί στην εποχή τους και θεωρούνταν πιο σημαντικοί συνθέτες από τον πατέρα τους – άποψη που φυσικά σήμερα έχει ανατραπεί.
10.  Αν δεν υπήρχε ο Φέλιξ Μέντελσον, πιθανόν το έργο αλλά και η φήμη του Μπαχ να πέθαιναν μαζί του. Ελάχιστες συνθέσεις του τυπώθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του και οι υπόλοιπες παρέμειναν καταχωνιασμένες σε εκκλησιαστικές βιβλιοθήκες. Όμως, ο Φέλιξ Μέντελσον έλαβε ως δώρο για τα 14α γενέθλιά του μία χειρόγραφη παρτιτούρα του έργου Τα Κατά Ματθαίον Πάθη. Συγκλονίστηκε τόσο, που το 1829, στα 19 του πλέον, οργάνωσε στο Βερολίνο την εκτέλεση του έργου, στο οποίο είχε βέβαια παρέμβει. Το κοινό ενθουσιάστηκε και έτσι ξεκίνησε η αναζήτηση των υπόλοιπων γραπτών του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, ο οποίος σήμερα θεωρείται ο πυλώνας της λόγιας ευρωπαϊκής μουσικής. Συγκλονιστικό, ειδικά αν κάποιος αναλογιστεί ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του δεν ταξίδεψε καν έξω από την επαρχία του.

Info:
Κυρ., 6 Σεπ. 2020
19:30
Κήπος Μεγάρου Μουσικής Αθηνών

Τρι., 8 Σεπ. 2020
20:30
Αρχαιολογικός Χώρος Νεμέας Κορινθίας