«Αστερισμοί στο χώμα»: Στην έκθεση σύγχρονης τέχνης του ΝΕΟΝ στα Κουφονήσια
Δύο εικαστικοί επιμελητές, η Ειρήνη Καλλιγά και ο Φάνης Καφαντάρης αποφάσισαν να βάλουν νέους καλλιτέχνες να «συνομιλήσουν» με την αρχαιολογική σκαπάνη σε μια θεματική έκθεση στο πανέμορφο κυκλαδίτικο νησί
Το σεμνό, σχεδόν ταπεινό κτίριο του παλιού δημοτικού σχολείου στο Άνω Κουφονήσι βρίσκεται επάνω στην κεντρική πλατεία της Χώρας. Μη φανταστεί κανείς κανονική πλατεία, σχεδόν κανένας ντόπιος δεν θα καταλάβει καν σε τι αναφέρεσαι, αν του το πεις έτσι. Κι όμως, ένα πετρόχτιστο ημικύκλιο και ένα ηρώο πεσόντων στη μέση την κατατάσσουν σε αυτή την κατηγορία.
Στο προαύλιο του ανακαινισμένου σήμερα κτιρίου υπάρχουν δύο μαρμάρινες σαρκοφάγοι και μία κολόνα με σταυρούς βυζαντινής εποχής. Το απαστράπτον λευκό κτίσμα αρχικά ήταν μονοθέσιο δημοτικό, αλλά εδώ και περισσότερο από δέκα χρόνια έχει πάψει να λειτουργεί ως τέτοιο. Για ένα διάστημα μετατράπηκε σε δημοτικό γυμναστήριο κι έπειτα εγκαταλείφθηκε, μέχρι που παραχωρήθηκε από την κοινότητα στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, ώστε να στεγάσει την Αρχαιολογική Συλλογή Κουφονησίου.
Ατενίζοντας τον έναστρο ουρανό που απλώνεται πάνω από το Αιγαίο, σκέφτηκαν ότι όπως ο άνθρωπος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ερμήνευε τις φωτεινές πηγές με λέξεις και ονόματα, δημιουργώντας αστερισμούς και φτιάχνοντας ιστορίες, έτσι και τα ευρήματα που εντοπίζονται στο χώμα –παράγωγα πολιτισμού‒ και έρχονται στο φως αποτελούν ένα είδος αστερισμών, τους οποίους οι άνθρωποι επίσης ονοματίζουν ώστε να τους ερμηνεύσουν και να τους κάνουν μέρος ενός αφηγήματος
Όταν έχεις την τύχη να έχεις ακριβώς απέναντί σου την Κέρο και το Δασκαλιό, δύο άγονους, αλλά «εύφορους» αρχαιολογικά χώρους, των οποίων τα έγκατα έχουν αποκαλύψει πλούτο ευρημάτων, π.χ. μερικά από τα σημαντικότερα πρωτοκυκλαδικά ειδώλια, τα οποία βρίσκονται στα μεγάλα μουσεία της χώρας, θέλεις, και δικαιούσαι, να κρατήσεις κάποια στον τόπο τους.
Όταν οι εικαστικοί επιμελητές Ειρήνη Καλλιγά και Φάνης Καφαντάρης στάλθηκαν από τον καλλιτεχνικό οργανισμό ΝΕΟΝ για να κάνουν μια πρώτη επισκόπηση του χώρου, δεν ήξεραν καν ποιο ήταν το ξερονήσι που αντίκριζαν απέναντι ακριβώς από την Άμμο, την κεντρική παραλία του νησιού.
Κι όταν έμαθαν ότι απέναντί τους είχαν την Κέρο, η απόφασή τους να βάλουν νέους καλλιτέχνες να «συνομιλήσουν» με την αρχαιολογική σκαπάνη βγήκε αβίαστα.
Στο τρίπτυχο «αρχαιολόγος - εύρημα - παρατηρητής» και ό,τι παρεμβάλλεται στα ενδιάμεσα στάδια εντόπισαν τη δική τους θεματική – ο αρχαιολόγος συχνότερα θα «εξηγήσει» στον παρατηρητή αν αυτό που βλέπει είναι σημαντικό ή ασήμαντο εύρημα.
Παράλληλα, ατενίζοντας τον έναστρο ουρανό που απλώνεται πάνω από το Αιγαίο, σκέφτηκαν ότι όπως ο άνθρωπος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ερμήνευε τις φωτεινές πηγές με λέξεις και ονόματα, δημιουργώντας αστερισμούς και φτιάχνοντας ιστορίες, έτσι και τα ευρήματα που εντοπίζονται στο χώμα –παράγωγα πολιτισμού‒ και έρχονται στο φως αποτελούν ένα είδος αστερισμών, τους οποίους οι άνθρωποι επίσης ονοματίζουν ώστε να τους ερμηνεύσουν και να τους κάνουν μέρος ενός αφηγήματος. Αυτός ήταν ο λόγος που έδωσαν στην έκθεσή τους τον τίτλο «Αστερισμοί στο χώμα».
Η έκθεση ξεκίνησε από τις 20 Ιουνίου με σκοπό να την επισκεφθούν οι ντόπιοι και οι μαθητές πριν καταφθάσουν οι ορδές των τουριστών και μόλις στις 13 Ιουλίου έγιναν τα επίσημα εγκαίνια παρουσία καλλιτεχνών, δημοσιογράφων και της δημοτικής αρχής. Θα μείνει ανοιχτή μέχρι τις 2 Σεπτεμβρίου.
Παρευρεθήκαμε στα εγκαίνια, όπου πρώτος απηύθυνε χαιρετισμό ο εκπρόσωπος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Στέφανος Κεραμίδας, ο οποίος εξήγησε ότι μία από τις νέες δραστηριότητες της εφορείας, πέρα από την τεκμηρίωση αρχαιολογικών και ιστορικών δεδομένων και τη συντήρηση και αναστήλωση μνημείων, είναι και η επικοινωνία με τις τοπικές κοινωνίες και η ενεργή συμμετοχή στο παγκόσμιο μουσειακό γίγνεσθαι, όπου ενσωματώνεται η σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση.
Ακολούθησε ομιλία της επιμελητικής ομάδας και προχωρήσαμε στον κατάφωτο χώρο της έκθεσης, όπου οι καλλιτέχνες παρουσίασαν ο καθένας το έργο του.
Με το που μπαίνεις στο κτίριο, στον μικρό προθάλαμο δεσπόζει το έργο «Masterman» (2009) του εγκαταστημένου στο Μεξικό Έλληνα καλλιτέχνη Theo Michael. Μια παλιά ξύλινη βιτρίνα πάνω σε μια βάση με χώμα, από το οποίο αναδύεται μια μπρούντζινη κεφαλή και άλλα μικρότερα αντικείμενα που μοιάζουν με αρχαία ευρήματα, όπως νομίσματα και άλλα θραύσματα κεραμικών, ενώ στα τζάμια της βιτρίνας είναι κολλημένες κάρτες με φωτογραφίες από μνημεία αλλά και με εικόνες καταστροφής, εκρήξεις και φωτιές.
Σαν να αναρωτιέται ο καλλιτέχνης τι θα γινόταν αν μια καταστροφή ή ένας πόλεμος μετέφερε το εύρημα εκτός του φυσικού και ιστορικού του πλαισίου, σε άλλα μέρη όπου οι άνθρωποι θα του έδιναν άλλη ερμηνεία, ίσως και καμία απολύτως σημασία.
Καθώς το συγκεκριμένο έργο «καλωσορίζει» το κοινό, με την προσθήκη που παραπέμπει έτσι κι αλλιώς σε μουσείο τού προσφέρει μια διαφορετική και αναπάντεχη αντιμετώπιση της εμπειρίας του ευρήματος, εισάγοντάς τον σε ένα είδος προβληματισμού.
Στο δικό του έργο ο Βαγγέλης Βλάχος παρουσιάζει τρεις ομάδες φωτογραφιών, έχοντας συλλέξει φωτογραφίες από τα αρχεία ξένων αρχαιολογικών αποστολών στην Ελλάδα, με τις οποίες προσεγγίζει και τυποποιεί έναν παγκόσμιο κώδικα σώματος των αρχαιολόγων. Αλλού οι αρχαιολόγοι είναι όλοι σκυφτοί, αλλού όρθιοι, κρατώντας κοντάρι μέτρησης και αποτύπωσης χώρου: στόχος του είναι να δείξει τη σωστική διάθεση των ξένων απέναντι στην ελληνική αρχαιολογική καταγραφή.
Περίπου το ίδιο ισχύει με βίντεο του 1947 που έχει τίτλο «Θριαμβεύοντας στον χρόνο: Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα μεταπολεμικά στην Ελλάδα» και είναι του αρχαιολόγου-κινηματογραφιστή Oscar Broneer.
Προπαγανδιστικό φιλμ της μεταπολεμικής περιόδου που γυρίστηκε κατά τη διάρκεια της προσπάθειας ανοικοδόμησης της χώρας. Σύμφωνα με τον αφηγητή, σκοπό είχε να στρέψει το ενδιαφέρον, και όχι μόνο, του αμερικανικού παράγοντα στην πρόοδο της εξαθλιωμένης Ελλάδας.
Το γλυπτό του Κώστα Σαχπάζη από λάστιχο, χαλκό και καλώδια, με το τίτλο «Cut in Slices/negative» (2015), είναι μια σχεδόν άμορφη μάζα, ένα ανερμήνευτο αντικείμενο στο οποίο ο θεατής, ως άλλος αρχαιολόγος, καλείται να δώσει εξήγηση και ταυτότητα, να αναρωτηθεί αν είναι σημαντικό και γιατί.
Η ηχητική εγκατάσταση της Θάλειας Ιωαννίδου «Pina Bounce: Trumpetancy» παραπέμπει σε δύο από τις πλέον βασικές και αρχέγονες φυσικές λειτουργίες του ανθρώπου, την αναπνοή και την εκπνοή, και επικεντρώνει στο πώς γεννιούνται ο ήχος και η μουσική μέσα από τα μουσικά εργαλεία. Η καλλιτέχνις μέσα από τον ήχο της τρομπέτας της και τη χρήση ενός ενισχυτή, είναι σαν να αποπειράται να μας μεταφέρει σε ηχητικά περιβάλλοντα από τα βάθη του χρόνου.
Πάνω σε μαρμάρινα θραύσματα ο Βασίλης Παπαγεωργίου έχει εκτυπώσει γνωστές μάρκες αυτοκινήτων, ελαστικών και άλλων σύγχρονών μας labels, όπως τις βρήκε κολλημένες σε βιτρίνα συνεργείου της οδού Παραμυθίας στο Μεταξουργείο, εξού και ο τίτλος του έργου «Παραμυθίας». Η «μεταφορά» τους σε μάρμαρο αφενός τους προσδίδει μεγαλύτερη αξία, αφετέρου τις διασώζει σε ένα άφθαρτο, διαχρονικό υλικό.
Μια απόπειρα αρχαιολογίας του μέλλοντος για τα χρηστικά αντικείμενα του σήμερα είναι αυτό που συμβαίνει στο έργο «Hypercomf» του καλλιτεχνικού διδύμου Hypercomf, όπου κομμάτια βαμβακερού υφάσματος, τσόχα, υφαντό, τζιν, τμήμα στολής κατάδυσης και καπέλα εταιρειών αποτελούν τη μελλοντική μαρτυρία για τη σύγχρονη δραστηριότητα, τόσο αισθητικά όσο και ως συμπεριφορά.
Ο Κωνσταντίνος Κώτσης, με το έργο του «Archive4» (2013), αναπαράγει την ψηφιακή καταγραφή της τρισδιάστατης χρήσης χαρτιού Α4, του οποίου η ιδιότητα ως δημόσιου εγγράφου ξεκίνησε κατά τη Γαλλική Επανάσταση.
Έτσι, το χαρτί, αν και ευτελές ως υλικό, αποκτάει αιώνια διάσταση καθώς αρχειοθετείται μέσα σε ένα τάμπλετ και ο καλλιτέχνης επεμβαίνει, δίνοντάς του πολλαπλές μορφές, οι οποίες μετατρέπονται σε μικρά γλυπτά που με τη σειρά τους σώζονται σε ψηφιακή διάσταση.
Οι δύο αναθέσεις της έκθεσης είναι τα «Δάκρυα του φιδιού» της Μαλβίνας Παναγιωτίδη και το «Ένα δύο τρία τίποτα» του Κώστα Ρουσσάκη.
Στην πρώτη, τρία γλυπτά από κερί αποτελούν συνθέσεις από πολύτιμα και άχρηστα αντικείμενα όπου αναπαριστώνται ένας αμφορέας, ένα μπουκάλι, μία πλαστική σακούλα, ένα φιδάκι, κομμάτι ξύλου, μία μπότα, μία κερήθρα, ένα κόκαλο γλάρου, ένα κοχύλι, γενικά ένας σωρός που εμείς καλούμαστε να ξεχωρίσουμε.
Οι κατασκευές έχουν φιτίλι που καίει και κατά τη διάρκεια της πολύμηνης έκθεσής τους θα λιώσουν και θα καταλήξουν σε μια άμορφη μάζα.
Στη δεύτερη ανάθεση ο καλλιτέχνης αναφέρεται στο τρίπτυχο «αρχαιολόγος - εύρημα - παρατηρητής». Αν ο αρχαιολόγος δεν κατονομάσει το εύρημα, αν δεν του αποδώσει μια σημασία, αφήνει τον παρατηρητή με ένα τίποτα. Πρόκειται για τη συνθήκη ενός παιδιού που δεν ξέρει τίποτα για ένα αντικείμενο πριν μάθει τη σημασία του.
Μέσα στον χώρο της έκθεσης ο καλλιτέχνης έχει τοποθετήσει δύο κιάλια στα οποία βλέπουμε μία φωτογραφία της Κέρου, όπως φαίνεται από το σημείο όπου βρίσκεται το μουσείο, μαζί με μια ξύλινη κατασκευή όπου αναγράφεται η λέξη «τίποτα» ‒ η περιγραφή απουσιάζει, εφόσον δεν ξέρεις τη σημασία του νησιού.
Συγχρόνως, μπροστά από το κτίριο έχει τοποθετήσει ένα παγκάκι, μια θέση παρατήρησης από ξύλο και τούβλα, τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένο το «τίποτα». Οποιοσδήποτε καθίσει εκεί βλέπει αναπόφευκτα απέναντί του την Κέρο. Πρόκειται για τη βιωματική σχέση μεταξύ της τέχνης και ενός αντικειμένου καθημερινής χρήσης.
Μια νεανική στο σύνολό της έκθεση, όπου, εκτός από την προσέγγιση της αρχαιολογικής έρευνας σε συνδυασμό με τη σύγχρονη τέχνη, αποτυπώνεται ο τρόπος που οι νέοι καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν την ταυτότητα της σύγχρονης Ελλάδας και το μακραίωνο παρελθόν της.
Η επανεκτίμηση του εθνικού αφηγήματος της αρχαίας ιστορίας και η διαχείριση του πολιτιστικού μας προϊόντος, μιας κληρονομιάς που σήμερα επιδέχεται ενδεχομένως πιο σύνθετη ανάλυση.
Την επόμενη βραδιά, το Σάββατο 14 Ιουλίου, ξαναμαζευτήκαμε στον προαύλιο χώρο του μουσείου και η Θάλεια Ιωαννίδου εκτέλεσε στην ταράτσα του κτιρίου μια ηχητική performance με την τρομπέτα της, εξέλιξη με αρκετές παραλλαγές ηχητικής της εγκατάστασης στην έκθεση.
Μαζεύτηκε αρκετός κόσμος από τη μικρή κοινωνία του νησιού, πιστεύοντας προφανώς ότι θα παρακολουθούσε μια συναυλία. Δεν ήταν συναυλία όμως. Ας ευχηθούμε ότι η κίνηση αυτή του ΝΕΟΝ βάζει τις βάσεις ώστε το τοπικό κοινό, και κυρίως οι νέοι του πανέμορφου κυκλαδίτικου νησιού, να μάθουν να εκτιμούν και να ξεχωρίζουν τη σύγχρονη τέχνη από άλλου είδους καλλιτεχνικές εκφράσεις μαζικού χαρακτήρα.
- Facebook
- Twitter
- E-mail
0