— Γιατί ομόφυλος γάμος; Το σύμφωνο συμβίωσης δεν αρκεί;
Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ (26/6/2015), που έκρινε ότι το αμερικανικό Σύνταγμα δίνει και στα ομόφυλα ζευγάρια το δικαίωμα γάμου, αποδεχόμενο ότι «σέβονται και εκείνα βαθιά τον θεσμό του γάμου», «αποζητούν την προσωπική τους ολοκλήρωση μέσα από αυτόν» και προσδοκούν «να μην είναι αποκλεισμένα από έναν εκ των παλαιότερων θεσμών του πολιτισμού μας», επιζητούν δε εν τέλει «εξίσου αξιοπρέπεια ενώπιον του νόμου», δίνει μια πολύ καλή απάντηση. Είναι σαφώς προτιμότερο να έχεις ένα δικαίωμα –και ας μη σκοπεύεις ποτέ να το ασκήσεις– από το να το στερείσαι de factο, τόσο απλά.
Το δικαίωμα στον γάμο συνδέεται άρρηκτα με την ισότιμη αναγνώριση των ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών και των παιδιών που έχουν αποκτήσει είτε από προηγούμενη ετερόφυλη σχέση, είτε με τεχνητή ή υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, είτε με παιδοθεσία. Η ελληνική νομοθεσία αναγνωρίζει το δικαίωμα παιδοθεσίας σε μεμονωμένα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, αλλά όχι σε ομόφυλα ζευγάρια, τα οποία επίσης εξαιρεί από την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (παρένθετη μητέρα), ακόμα κι αν έχουν συνάψει το αναγνωρισμένο από την πολιτεία σύμφωνο συμβίωσης. Τα παιδιά των οικογενειών αυτών στερούνται έτσι όχι μόνο τα κληρονομικά τους δικαιώματα αλλά και την άσκηση γονικής μέριμνας και επιμέλειας από τον ένα γονέα, εφόσον είναι νομικά ανύπαρκτος.
Αν και μιλώντας για ομόφυλο γάμο συνήθως αναφερόμαστε στην πολιτική ένωση δύο προσώπων, έχει επίσης διατυπωθεί το αίτημα να αναγνωρίζεται και ο θρησκευτικός γάμος ομοφύλων ως έχων έννομες συνέπειες για όσα δόγματα και ομολογίες τον δέχονται και τον τελούν.
Ένα ζήτημα που θα πρέπει να διευθετηθεί είναι αυτό των τέκνων που ήδη μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς, αλλά η πολιτεία δεν αναγνωρίζει γονεϊκά δικαιώματα στον μη βιολογικό γονέα. Για παράδειγμα, στην περίπτωση που πεθάνει ο βιολογικός και νομικά αναγνωρισμένος γονέας, τα παιδιά του ενδέχεται να καταλήξουν σε κάποιον μακρινό συγγενή ή ακόμα και σε ίδρυμα.
— Ο ισχύων νόμος για τον ετερόφυλο πολιτικό γάμο αποκλείει, άραγε, εντελώς τον ομόφυλο;
Καθόλου, αντιθέτως μπορεί να τον καλύψει απόλυτα, ουσιαστικά δεν χρειάζεται καν να αλλάξει η νομοθεσία, απαντούν νομικοί και ακτιβιστές. Ο νόμος 1250/1982, που αφορούσε τον πολιτικό γάμο, «γράφτηκε με τέτοιον τρόπο από την επιτροπή Μάνεση ώστε να μην συμπεριλαμβάνει φύλο των μελλόνυμφων ή των συζύγων στο κείμενό του. Αυτό έγινε λόγω της ρητής πρόθεσης των ακαδημαϊκών συντακτών του να συμπεριλάβει μελλοντικά και ζευγάρια του ίδιου φύλου», λέει ο εμπνευστής των «γάμων της Τήλου» και κουμπάρος των δύο ζευγαριών Γρηγόρης Βαλλιανάτος – εκεί άλλωστε στηρίχθηκε το όλο εγχείρημα. «Οι γάμοι που τελέστηκαν στην Τήλο το 2008 έγιναν με όλους τους τύπους που προβλέπει ο Αστικός Κώδικας… Ο όρος “μελλόνυμφοι”, όπως αυτός καταγράφεται στον ισχύοντα νόμο για τον πολιτικό γάμο, δεν προσδιορίζεται ως ένωση μεταξύ ανδρός και γυναικός», ανέφερε ο δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και νομικός εκπρόσωπος του ανδρικού ζεύγους Βασίλης Χειρδάρης στην αγόρευσή του κατά την εκδίκαση της προσφυγής (12/12/2016). «Στο ελληνικό δίκαιο η σύναψη γάμου απαιτεί ελεύθερη, χωρίς όρους συμφωνία ενήλικων μελλονύμφων (1350 ΑΚ). Αυτή η διατύπωση, ασεξική, δηλαδή χωρίς αναφορά σε φύλο, θα αρκούσε ερμηνευτικά για να αναγνωριστεί ο γάμος για ομοφύλους», σχολιάζει η ομότιμη καθηγήτρια Νομικής του ΑΠΘ Θεοφανώ Παπαζήση.
— Τι ήταν οι «γάμοι της Τήλου» και γιατί έγραψαν ιστορία, παρότι ακυρώθηκαν;
Επρόκειτο για την πολιτική ένωση δύο ομόφυλων ζευγαριών, δύο ανδρών και δύο γυναικών (Δημήτρης Τσαμπρούνης, Θέμης Κατσαγιάννης, Ευαγγελία Βλάμη, Όλγα-Μαρία Καποδίνη), που τέλεσε σχεδόν συνωμοτικά ο αείμνηστος δήμαρχος Τήλου Τάσος Αλιφέρης τον Ιούνιο του 2008. Παρότι αναζητήθηκαν, δεν βρέθηκαν τότε άλλοι εξίσου τολμηροί δημοτικοί άρχοντες, ούτε έτερο ζεύγος, πρόθυμο να εκτεθεί. Ήταν, εντούτοις, η πρώτη φορά που μπήκε δυναμικά στη δημόσια ατζέντα ο ομόφυλος γάμος, προκαλώντας έντονες δημόσιες αντιπαραθέσεις και δημιουργώντας πολιτικό θέμα. Ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Σωτήρης Χατζηγάκης κήρυξε τους γάμους «παράνομους και ανυπόστατους», ο εισαγγελέας Αρείου Πάγου Γεώργιος Σανιδάς παρήγγειλε ποινικές διώξεις και ο εισαγγελέας Ρόδου εγκάλεσε τον Τάσο Αλιφέρη για παράβαση καθήκοντος. Επιφανείς νομικοί υπερασπίστηκαν τη συνταγματικότητα εκείνων των γάμων.
Ο Άρειος Πάγος επικύρωσε εν τέλει το 2017 την ακυρωτική απόφαση του Εφετείου Δωδεκανήσου με την αιτιολόγηση ότι «υπό το κρατούν νομικό καθεστώς στην Ελλάδα δεν νοείται πολιτικός γάμος μεταξύ ομοφύλων, είναι δε έτερο το ζήτημα, αν υφίσταται ανάγκη νομοθετικής ρυθμίσεως, όπως ήδη έχουν πράξει αρκετές ευρωπαϊκές χώρες». Τον επόμενο χρόνο τα δύο ζευγάρια προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), η απόφαση του οποίου ακόμη εκκρεμεί. Ας σημειωθεί ότι δύο χρόνια προτού δρομολογηθεί από την πολιτεία η επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια που θέσπισε εν τέλει το 2015 η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, προηγήθηκε μια άλλη διεθνής καταδίκη της χώρας από το ΕΔΔΑ, η οποία αφορούσε τον αποκλεισμό των μη ετερόφυλων ζευγαριών από το σύμφωνο συμβίωσης του 2008 (υπόθεση Βαλλιανάτος, Μυλωνάς και λοιποί κατά Ελλάδας). Οι «γάμοι της Τήλου» ξανάρθαν στην επικαιρότητα χάρη στην καμπάνια «Πες το Ναι» αφενός και αφετέρου χάρη στην ομώνυμη ταινία-ντοκουμέντο του Παναγιώτη Ευαγγελίδη που προβλήθηκε φέτος στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης.
— Και αν οι γάμοι αυτοί δικαιωθούν αύριο στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;
Το άρθρο 46 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ορίζει ότι τα συμβαλλόμενα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να εφαρμόσουν τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, καθότι θεωρούνται δεσμευτικές. Εντούτοις οι γνωμοδοτήσεις του είναι εξ ορισμού μη δεσμευτικές και το δικαστήριο έχει αποφασίσει ότι βάσει της ίδιας σύμβασης δεν έχει τη δικαιοδοσία να ακυρώνει εθνικούς νόμους ή διοικητικές πρακτικές που την παραβιάζουν. Η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης εποπτεύει την εκτέλεση των αποφάσεων του δικαστηρίου και επιβλέπει τις αλλαγές των συμβαλλόμενων κρατών στην εθνική τους νομοθεσία προκειμένου να είναι συμβατή με τη σύμβαση ή με τα μεμονωμένα μέτρα που λαμβάνουν τα συμβαλλόμενα κράτη για την αποκατάσταση των παραβιάσεων. Οπότε, αν οι «γάμοι της Τήλου» δικαιωθούν στο Στρασβούργο, δημιουργείται ένα καλό δεδικασμένο, ενώ η Ελλάδα θα κληθεί πιθανότατα να καταβάλει χρηματική αποζημίωση στα δύο ζεύγη.
— Ποιες είναι οι θέσεις των κοινοβουλευτικών κομμάτων για τον ομόφυλο γάμο;
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έχει δηλώσει ότι «τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα πρέπει να βρουν ισότιμη θέση στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή της πατρίδας μας. Είναι ατομικό τους δικαίωμα, αλλά είναι και υποχρέωση της πολιτείας», «δείχνοντας» έτσι τον γάμο, παρότι δεν τον κατονομάζει. Με δική του απόφαση συστήθηκε τον Μάρτιο του ’21 μια Επιτροπή Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ υπό την προεδρία του καθηγητή Λίνου Αλέξανδρου Σισιλιάνου, η οποία στο πόρισμα που εξέδωσε πρότεινε, μεταξύ άλλων, τη θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια και τη νομική αναγνώριση των γονεϊκών δικαιωμάτων και των δύο γονιών παιδιών που μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς, καθώς και την αναγνώριση αλλοδαπών ληξιαρχικών πράξεων για παιδιά ομόφυλων Ελλήνων τα οποία έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό.
Παρότι όμως ικανοποιήθηκαν στο μεταξύ ολικά ή εν μέρει κάποια άλλα αιτήματα της κοινότητας, όπως η δυνατότητα αιμοδοσίας, η ένταξη τρανς ανθρώπων στα προγράμματα του ΟΑΕΔ, η απαγόρευση θεραπειών μεταστροφής και η ένταξη αντιρετροϊκών φαρμάκων στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση, ο γάμος και η παιδοθεσία παρέμειναν εκτός κάδρου μέχρι τον περασμένο μήνα, οπότε «διέρρευσε» η πληροφορία ότι το εν λόγω νομοσχέδιο βρίσκεται πλέον στην τελική ευθεία. Ωστόσο, καμία συγκεκριμένη απάντηση δεν λάβαμε από επίσημα χείλη για το αν και πότε θα κατατεθεί, εν όψει δε των επερχόμενων εκλογών και του κοινού στο οποίο κατά βάση απευθύνεται –σημειωτέον ότι μόλις δεκαεννέα νεοδημοκράτες βουλευτές είχαν υπερψηφίσει το ’15 την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια–, μοιάζει αμφίβολο το αν θα προχωρήσει η ΝΔ σε μια τέτοια κίνηση προτού σιγουρέψει τη δεύτερη τετραετία. Θα διαψευστούν, άραγε, οι «Κασσάνδρες»; Πάντως, ένας από τους λόγους της καθυστέρησης φέρεται να είναι οι απαραίτητες νομοθετικές πρωτοβουλίες ώστε να παρακαμφθεί η ακυρωτική απόφαση 1428/2017 του Αρείου Πάγου για τους «γάμους της Τήλου» αλλά και να προσδιοριστούν τα συγγενικά δικαιώματα που θα απορρέουν από τους ομόφυλους γάμους. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, μάλιστα, το υπουργείο Δικαιοσύνης ζήτησε τη συνδρομή του αντίστοιχου της Γαλλίας, όπου αναγνωρίζονται ίσα δικαιώματα στα παιδιά τόσο μέσα σε ετερόφυλους όσο και σε ομόφυλους πολιτικούς γάμους.
Από την αντιπολίτευση, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛ. και ΜέΡΑ25 έχουν ταχθεί σαφώς υπέρ του δικαιώματος στον ομόφυλο γάμο, την τεκνοθεσία και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, με τον Αλέξη Τσίπρα να δεσμεύεται εκ νέου ότι αν επανεκλεγεί πρωθυπουργός θα κατοχυρώσει νομικά αυτά τα αιτήματα που κατά την Κουμουνδούρου επρόκειτο να ληφθούν υπόψη στο νομοσχέδιο που ετοίμαζε το υπουργείο Δικαιοσύνης για την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου, μεσολάβησαν όμως οι εκλογές του ’19. Πέρσι τον Ιούνιο ο ΣΥΡΙΖΑ επανήλθε, καταθέτοντας σχέδιο νόμου για δημόσια διαβούλευση και τον τελευταίο ειδικά καιρό, εν όψει της κατάθεσής του στη Βουλή αλλά και της επερχόμενης προσφυγής στις κάλπες, ξανασηκώνει ψηλά το ζήτημα. Το ΚΚΕ, πάλι, το προσπερνά «από τα αριστερά»: «H κοινωνική πρόοδος εκφράζεται μέσα από την πάλη για να ανατραπούν όλοι αυτοί οι καταναγκασμοί που παραμένουν και στο πλαίσιο του γάμου ενός ζευγαριού και όχι η επέκτασή τους στα ομόφυλα ζευγάρια», τα κληρονομικά κ.λπ. θέματα των οποίων «μπορούν να επιλυθούν με ιδιωτικά συμφωνητικά», απάντησε ο Περισσός σε ρεπορτάζ του «Vice» για τις θέσεις των κομμάτων απέναντι στον ομόφυλο γάμο (2019), ενώ κάθετα αντίθετη είναι η ακροδεξιά Ελληνική Λύση.
Ένα 60,2% συμφωνεί πλέον και με τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου έναντι 48,1% το 2019, άλλο ένα δείγμα ότι αργά αλλά σταθερά τα ήθη αλλάζουν.
— Τι αναφέρει σχετικά με τον γάμο και την παιδοθεσία η έκθεση της Επιτροπής Εθνικής Στρατηγικής για τα Δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+; (συνοπτικά)
«Κατά κανόνα, γάμος και υιοθεσία βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και θεσμοθετούνται περίπου ταυτόχρονα με ολοκληρωμένα νομοθετήματα τα οποία ρυθμίζουν και τα επιμέρους τεχνικά ζητήματα που ανακύπτουν στο πεδίο του οικογενειακού δικαίου, προσφέροντας έτσι ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό κανονιστικό πλαίσιο (…) Είναι γεγονός ότι ο Έλληνας νομοθέτης διαθέτει διακριτική ευχέρεια ως προς τη θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια. Πράγματι, το άρθρο 9 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., ο οποίος απέκτησε δεσμευτική ισχύ το 2009, αφήνει τη ρύθμιση του σχετικού ζητήματος στη νομοθετική πρωτοβουλία των κρατών-μελών(…) Ωστόσο καμία στρατηγική για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων δεν θα μπορούσε να μη θέτει το ζήτημα της ισότητας στον πολιτικό γάμο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ισότητα ΛOATKI+ 2020-2025. Πολλές άλλες πολιτικές ισότητας απορρέουν, έμμεσα ή άμεσα, από αυτήν τη μορφή ισότητας.
Ένα άλλο επιμέρους ζήτημα που θα πρέπει να διευθετηθεί είναι αυτό των τέκνων που ήδη μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς, αλλά η πολιτεία δεν αναγνωρίζει γονεϊκά δικαιώματα στον μη βιολογικό γονέα. Αυτό δημιουργεί σειρά σοβαρών προβλημάτων, ιδίως σε ανήλικα τέκνα. Για παράδειγμα, ο μη νομικά αναγνωρισμένος γονέας δεν μπορεί να λάβει αποφάσεις για το παιδί του, για παράδειγμα σε σχολικά ζητήματα ή σε περίπτωση που αυτό νοσηλευθεί. Στην περίπτωση που πεθάνει ο βιολογικός και νομικά αναγνωρισμένος γονέας, τα παιδιά του ενδέχεται να καταλήξουν σε κάποιον μακρινό συγγενή ή ακόμα και σε ίδρυμα. Αντίστοιχα, αν πεθάνει ο μη νομικά αναγνωρισμένος γονέας, τα παιδιά του στερούνται των κληρονομικών δικαιωμάτων τους. Επίσης, αν οι δύο γονείς χωρίσουν, ο μη νομικά αναγνωρισμένος γονέας δεν μπορεί να διεκδικήσει συμμετοχή στην άσκηση της γονικής μέριμνας.
Τέτοιου είδους προβλήματα αντιμετωπίζουν σήμερα στην Ελλάδα πολλά παιδιά που μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς και υπολογίζονται ανεπισήμως σε μερικές εκατοντάδες. Συνεπώς προτείνεται η θεσμοθέτηση μεταβατικής διάταξης που θα ρυθμίζει το πρόβλημα, αναγνωρίζοντας τον δεύτερο γονέα του παιδιού. Επισημαίνεται, τέλος, ότι η ενδεχόμενη θεσμοθέτηση του γάμου ομοφύλων θα επιφέρει λύση και σε ειδικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την αναγνώριση αλλοδαπών ληξιαρχικών πράξεων για παιδιά ομόφυλων Ελλήνων τα οποία έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό, την εκ μέρους τους απόκτηση ελληνικής ιθαγένειας και την αναγνώριση συναφών γονεϊκών δικαιωμάτων».
— Πόσο «έτοιμη» είναι η ελληνική κοινωνία;
Σύμφωνα με δημοσκόπηση της ΔιαΝΕΟσις που δημοσιεύτηκε φέτος τον Απρίλιο, πάνω από τους μισούς Έλληνες αποδέχονται τους γάμους μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών (51,7% «μάλλον» και «σίγουρα ναι»). Αυτό, όπως σημειώνεται, συμβαίνει για πρώτη φορά από το 2016, οπότε η ΔιαΝΕΟσις θέτει την ερώτηση αυτή στις έρευνές της. Ταυτόχρονα, αυξημένο εμφανίζεται το ποσοστό των Ελλήνων που συμφωνούν και με την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια – από 23,2% το 2019 το ποσοστό το 2022 φτάνει στο 38,9%.
Στην ίδια έρευνα, ένα 60,2% συμφωνεί πλέον και με τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου έναντι 48,1% το 2019, άλλο ένα δείγμα ότι αργά αλλά σταθερά τα ήθη αλλάζουν. Αυτό είναι ακόμα εμφανέστερο στις νεότερες ηλικίες (17-24 ετών), καθώς εκεί οι θετικές γνώμες για την παιδοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια –η οποία προκαλεί, κατά τεκμήριο, περισσότερες αντιδράσεις από τον γάμο καθαυτό– φτάνουν το 72%, σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγαν τον Δεκέμβριο του ’21 το Ινστιτούτο Eteron και η aboutpeople Α.Ε. με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
— Η Εκκλησία τι λέει;
Η Εκκλησία της Ελλάδος, όπως και όλες οι ορθόδοξες Εκκλησίες, δεν ευλογεί ούτε αποδέχεται τον ομόφυλο γάμο. Η Ιερά Σύνοδος τον έχει χαρακτηρίσει «εκτροπή», μητροπολίτες όπως ο Άνθιμος και ο Αμβρόσιος επανειλημμένα έχουν καταφερθεί εναντίον τόσο του ομόφυλου γάμου όσο και του συμφώνου συμβίωσης, ενώ επτά ιερείς απεύθυναν επιστολή διαμαρτυρίας στον πρωθυπουργό για την καμπάνια «Πες το Ναι», μιλώντας για «παρέκκλιση» και «διαστροφή της φύσεως». Υπάρχουν και μετριοπαθέστερες φωνές μέσα στην Εκκλησία, σίγουρα δεν είναι όμως αυτές που δίνουν τον τόνο και βέβαια κανείς ιεράρχης δεν έχει εκφραστεί είτε υπέρ του πολιτικού είτε, πολύ περισσότερο, του θρησκευτικού ομόφυλου γάμου. Πάντως, ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, ερωτηθείς το 2015 για την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια, απάντησε μεν ότι «η ένωση δύο ανθρώπων μέσω του γάμου αποτελεί μυστήριο μέγα για την Εκκλησία μας και καθετί έξω από το μυστήριο αυτό είναι ξένο προς την εκκλησιαστική ζωή», δεν αναφέρθηκε ωστόσο στο φύλο των ανθρώπων αυτών. Ακούγεται και σε σας σιβυλλική η ρήση αυτή;
Και τι σημασία έχει τι λένε οι παπάδες για θέματα αστικού δικαίου, θα πει κάποιος. Έχει και παραέχει σε μια χώρα όπου η Εκκλησία δεν έχει ακόμα διαχωριστεί από το κράτος, παρεμβαίνει όμως συχνά και με διάφορους τρόπους στα δημόσια πράγματα. Ωστόσο αυτό δεν εμπόδισε την υλοποίηση άλλων πολιτειακών τομών στις οποίες αρχικά το ιερατείο είχε αντιταχθεί σφόδρα, από τον ετερόφυλο πολιτικό γάμο μέχρι την απάλειψη του θρησκεύματος από τις ταυτότητες, ακριβώς διότι και η απαιτούμενη ισχυρή πολιτική βούληση υπήρχε και η συναίσθηση ότι η Ελλάδα δεν γίνεται να πορεύεται στον πρώτο κόσμο, όπου αρέσκεται να ανήκει, με ταχύτητες τρίτου. Για την ιστορία, τώρα, ας σημειωθεί ότι ο γάμος στην Ανατολή καθιερώθηκε ως εκκλησιαστικό μυστήριο μετά τον 11ο μ.Χ. αιώνα, ενώ ο Αμερικανός ιστορικός Τζον Μπόσγουελ, συγγραφέας του βιβλίου Γάμοι μεταξύ ανδρών – Οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα, Ρώμη και Μεσαιωνική Ευρώπη (εκδ. Ζαχαρόπουλος 2004), έχει ισχυριστεί ότι λειτουργικά κείμενα τόσο της Ορθόδοξης όσο και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που «ευλογούσαν» ήδη από τον 6ο αιώνα ενώσεις ανδρών διέθεταν τελετουργικά παρόμοια με αυτά των ετερόφυλων γάμων, επομένως ήταν μια πρώιμη μορφή ομόφυλων γάμων – παραμένει, εντούτοις, ανεξακρίβωτο αν οι ενώσεις αυτές περιλάμβαναν και σεξουαλικές σχέσεις και δεδομένου ότι το χριστιανικό δόγμα θεωρεί την ομοφυλοφιλία αμαρτία είναι μάλλον απίθανο να γίνονταν με τέτοιο σκεπτικό.
— Πόσες χώρες έχουν αναγνωρίσει μέχρι σήμερα τον ομόφυλο γάμο;
Τριάντα συνολικά, οι δεκαέξι από τις οποίες ευρωπαϊκές, με πρωτοπόρα την Ολλανδία (2001) και πιο πρόσφατη την Ελβετία (2021), ενώ την «πρωτιά» στα σύμφωνα συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών έχει η Δανία (1989). Τον Σεπτέμβριο του 2021 τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με ψήφισμά τους ζήτησαν την αναγνώριση των γάμων και των συμφώνων που υπογράφουν τα ομόφυλα ζευγάρια σε ένα κράτος σε όλη την Ε.Ε., ακόμη και εάν η εθνική νομοθεσία δεν τα προβλέπει. Το ψήφισμα εγκρίθηκε πανηγυρικά με 387 ψήφους υπέρ, 161 κατά και 123 αποχές. Από ελληνικής πλευράς καταψήφισε ο ευρωβουλευτής της Ελληνικής Λύσης, ενώ απείχαν οι ευρωβουλευτές του ΚΚΕ και δύο της ΝΔ – όλοι οι άλλοι υπερψήφισαν.
Στον αντίποδα,τριάντα τρεις χώρες έχουν απαγορεύσει ευθέως ή με «προληπτικές» συνταγματικές ρυθμίσεις τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Στις περισσότερες από αυτές η ομοφυλοφιλία διώκεται ποινικά και σε οκτώ τιμωρείται ακόμα και με θάνατο.
— «Πες το Ναι» και «H αγάπη κάνει την οικογένεια»
Η πανελλήνια καμπάνια για την ισότητα στον γάμο «Πες το Ναι», σε συντονισμό και υλοποίηση της ΑΜΚΕ Homo Evolution (HOMO), προωθεί το αίτημα για ισότιμη πρόσβαση σε γάμο και τεκνοθεσία, την άρση των στερεοτύπων και την καταπολέμηση του στίγματος και της ομοφοβίας. Το βίντεο της καμπάνιας, η οποία «τρέχει» από τις 28/4/22, σκηνοθέτησε ο Θανάσης Τσιμπίνης και δημιουργήθηκε από το Antivirus με τη συμβολή του Γιώργου Καπουτζίδη, θα προβάλλεται δε σε επτά τηλεοπτικά κανάλια εθνικής εμβέλειας μέχρι τις 20/6/22 με τη συγκατάθεση του γνωστού παλιότερα για τις ομοφοβικές του επιδόσεις ΕΣΡ. Ανάμεσα στις 60.000 και πλέον υπογραφές που έχουν συγκεντρωθεί ως τώρα περιλαμβάνονται αυτές των Αλέξη Τσίπρα, Κώστα Μπακογιάννη, Αλέξη Πατέλη, Νικόλα Γιατρομανωλάκη, Νάσου Ηλιόπουλου, Άννας Βίσση, Φοίβου Δεληβοριά, Νατάσας Μποφίλιου, Ελένης Φουρέιρα, Έλενας Ακρίτα, Φώτη Σεργουλόπουλου, Νάντιας Κοντογιώργη, Νατάσας Γιάμαλη, Γεράσιμου Ευαγγελάτου, Αντίνοου Αλμπάνη, Μιχάλη Οικονόμου, Στέφανου Δημουλά, Παύλου Χάππιλου, DJ FO, Die Arkitekt και Θεοδόση Μιχαλόπουλου (Microsoft). Διαθέτει είκοσι τρεις «πρέσβεις», δεκατέσσερις χορηγούς επικοινωνίας με leaders τη LiFO, την «ΕφΣυν» και την 24 Media, συνυπογράφεται από είκοσι μία οργανώσεις και φορείς της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και όσο γράφονταν αυτές οι γραμμές είχε πενήντα έξι αναφορές σε άρθρα, 35.553 προβολές στο YouTube, 133.346 θεάσεις στο Instagram, 19.100 likes στο Facebook (χωρίς να υπολογίζονται οι αναδημοσιεύσεις), 78.300 στο TikTok και 4M impressions. Μπορείς κι εσύ να υπογράψεις αλλά και να ενημερωθείς αναλυτικότερα μπαίνοντας στην ιστοσελίδα pestonai.gr.
Η εν λόγω καμπάνια πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active Citizens Fund, το οποίο χρηματοδοτείται από τη Νορβηγία, την Ισλανδία και το Λιχτενστάιν με διαχειριστές της επιχορήγησης στην Ελλάδα το Ίδρυμα Μποδοσάκη και τη SolidarityNow, αποτελεί δε μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου για την περίοδο 2014-21, γνωστού και ως EAA Grants. Η Homo έχει συνεργαστεί με περισσότερες από 250 επιχειρήσεις, δήμους και ιδρύματα, εκδίδει το ΛΟΑΤΚΙ+ free press «Antivirus» και ηγείται του «LGBTQI+ & Voice Up: Project Greece», «έργο δέσμευσης για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα στην Ελλάδα» που συνδέεται με τον τομέα επικοινωνίας για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και χρηματοδοτείται από την Ε.Ε.
Παράλληλα, στο πλαίσιο του φετινού Athens Pride, μόλις έκανε πρεμιέρα η νέα καμπάνια με τίτλο «H αγάπη κάνει την οικογένεια» που ετοίμασε η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, σε συνεργασία με τις Οικογένειες Ουράνιο Τόξο. Μια καμπάνια αγάπης και συμπερίληψης, σε σκηνοθεσία Μαρίνας Δανέζη, που εστιάζει επίσης στα αυτονόητα δικαιώματα των νομικά ανυπεράσπιστων στην Ελλάδα ομόφυλων οικογενειών, γιατί «η αγάπη από μόνη της έχει τη δύναμη να ταρακουνήσει, να αναθεωρήσει, να εξημερώσει και να εξελίξει».
«ΠΕΣ ΤΟ ΝΑΙ»: Πανελλήνια καμπάνια για την ισότητα στον γάμο.
— Ωραία, έστω ότι αύριο αναγνωρίζεται και στην Ελλάδα ο γάμος για όλους. Θα έχετε τελειώσει με αυτά τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα ή θέλετε κι άλλα;
Όσο σημαντική κι αν είναι η ισότιμη πρόσβαση στο δικαίωμα στον γάμο και την παιδοθεσία, δεν είναι το τέρμα της δικαιωματικής διαδρομής ούτε αποτελεί πανάκεια. Η ζωή εξελίσσεται διαρκώς, το ίδιο και οι ανάγκες. Επίσης, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί η αναγνώριση του γάμου να αποτελέσει αφετηρία άλλου τύπου διαχωρισμών, ακόμα και μέσα στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, που θα σχετίζονται με το πόσο ομοκανονικά (ή ετεροκανονικά, αν θέλετε) θα θεωρούνται κάποια άτομα συγκριτικά με όσα επιλέγουν να ζήσουν χωρίς συμβάσεις. Άλλωστε, ακόμα κι αν επιτευχθεί απόλυτη ισονομία στα χαρτιά, έχουμε ακόμα αρκετό δρόμο μέχρι να ισχύσει αυτό και στην πράξη, που περνά μέσα από την παιδεία, την εκπαίδευση, την αλλαγή νοοτροπιών και στερεοτύπων. Το ίδιο ισχύει και για θέματα ορατότητας, ταυτότητας και έκφρασης φύλου, την προστασία απέναντι στην ομοφοβική/τρανσφοβική βία και το μπούλινγκ. Ίσως θα σας στενοχωρήσω, λοιπόν, αλλά θα συνεχίσουμε να «ενοχλούμε» και να διεκδικούμε.
Πάνος Λάμπρου
Μέλος της πολιτικής γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ και εκ των οργανωτών των «γάμων της Τήλου»
«Ήταν η πιο γλυκιά “παρανομία” που έχω ζήσει – χρειαζόταν ως κυβέρνηση να συγκρουστούμε πιο ηχηρά με τον θρησκευτικό και κοινωνικό συντηρητισμό».
Οι γάμοι της Τήλου ήταν η πιο γλυκιά «παρανομία» που έχω ζήσει. Νιώθω όμορφα που ήμουν ένας από τους μάρτυρες και έβαλα φαρδιά-πλατιά την υπογραφή μου. Ήταν μία από τις πιο ελπιδοφόρες κινήσεις ενός κινήματος που αναζητούσε, και αναζητά και σήμερα, χώρους ορατότητας, ελευθερίας, δικαιοσύνης και δικαιωμάτων. Η Τήλος ήταν η αρχή μιας δυναμικής παρέμβασης, μια πραγματική τομή. Άλλαξε τα δεδομένα, δείχνοντας ότι οι ανάγκες και οι επιθυμίες των ανθρώπων δεν καθορίζονται αποκλειστικά από τις άνωθεν κινήσεις αλλά εν πολλοίς και από τη δική τους δράση. Χρωστάμε πολλά στα δύο ζευγάρια και σε όσα άτομα συνέβαλαν στο να γίνει πραγματικότητα, όπως επίσης στον τότε δήμαρχο Τήλου, τον Τάσο Αλιφέρη, ο οποίος είχε το θάρρος να «παρανομήσει» και να κάνει πράξη το αυτονόητο.
Ως Τομέας Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ ήμασταν εξαρχής υπέρ της πλήρους ισονομίας, συνεπώς και υπέρ του δικαιώματος του γάμου και της παιδοθεσίας. Η θέση αυτή έγινε δεκτή από το συνέδριο του κόμματος. Παρότι, όμως, ως κυβέρνηση πήραμε σοβαρές νομοθετικές πρωτοβουλίες –θυμίζω τις αντιδράσεις και τις καμπάνες της Ορθοδοξίας να χτυπούν πένθιμα– (σύμφωνο συμβίωσης, νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου) που άλλαξαν συνειδήσεις, οι βηματισμοί δεν ολοκληρώθηκαν, καθώς θα έπρεπε ένα νομοσχέδιο να συμπεριλάβει το σύνολο των δίκαιων αιτημάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
Δεν αναζητώ δικαιολογίες. Μια εξήγηση θα ήταν η συνύπαρξη στο κυβερνητικό σχήμα με τους Ανεξάρτητους Έλληνες, που ήταν ένα διαρκές (και όχι μόνο στα ζητήματα αυτά) εμπόδιο. Αλλά, όπως είπα, αυτό δεν συνιστά δικαιολογία. Από την πλευρά μου, με όποια ευθύνη μού αναλογεί, μια δημόσια συγγνώμη στους χιλιάδες ανθρώπους που δεκαετίες τώρα υφίστανται διακρίσεις, βία και αποκλεισμό. Χρειαζόταν να συγκρουστούμε πιο θαρραλέα και πιο ηχηρά με τον θρησκευτικό και κοινωνικό συντηρητισμό.
Ωστόσο, η θέση του ΣΥΡΙΖΑ υπέρ της πλήρους ισονομίας παραμένει σαφής. Γι’ αυτό, άλλωστε, έχουμε ετοιμάσει σχέδιο νόμου που θα αφορά τον γάμο για όλα τα άτομα και την παιδοθεσία, την πρόσβαση στις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ανεξαρτήτως φύλου και μια μεταβατική διάταξη για να διορθώσουμε τα προβλήματα που αφορούν διακρίσεις λόγω σχέσης που βιώνουν τα παιδιά τα οποία μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς.
Αν θα στηρίζαμε μια αντίστοιχη νομοθετική πρωτοβουλία της ΝΔ; Δύσκολα μπορώ να φανταστώ τη βαθιά δεξιά και συντηρητική αυτή κυβέρνηση να το πράττει. Στο υποθετικό αυτό σενάριο, η δική μου απάντηση είναι αυτονόητη: πρώτα οι ανάγκες των ανθρώπων, πρώτα το δίκιο. Εφόσον, λοιπόν, η πρωτοβουλία αυτή καλύπτει τα αιτήματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, ασφαλώς ναι. Αλλά χρήσιμο θα ήταν να απαντήσει και η ΝΔ στο ερώτημα τι θα κάνει εκείνη τώρα που ο ΣΥΡΙΖΑ θα καταθέσει στο Κοινοβούλιο το σχέδιο νόμου.
Γρηγόρης Βαλλιανάτος
Πολιτικός επιστήμονας
«Στην Ελλάδα ισχύει εδώ και σαράντα χρόνια ένας νόμος που προβλέπει πολιτικό γάμο για όλους, αλλά δεν εφαρμόζεται».
Ήμουν εκείνος που σκηνοθέτησε και έστησε τους γάμους, βρήκε τους γαμπρούς και τις νύφες και τους πάντρεψε ως κουμπάρος. Τον πασόκο δήμαρχο Τήλου Τάσο Αλιφέρη τον βρήκαν ο Καμάς και ο Λάμπρου του ΣΥΡΙΖΑ που βοήθησαν πολύ. Θα δικαιωθούμε, αν και με τους ρυθμούς της ελληνικής Δικαιοσύνης. Αποζημιώσεις ορίζει το ΕΔΔΑ με την απόφασή του κάθε φορά.
Ο νόμος 125/1982 γράφτηκε από την επιτροπή Μάνεση έτσι ώστε να ΜΗΝ συμπεριλαμβάνει φύλο των μελλόνυμφων ή των συζύγων στο κείμενό του. Αυτό έγινε λόγω ρητής πρόθεσης των ακαδημαϊκών συντακτών του να συμπεριλάβει ζευγάρια του ίδιου φύλου. Πηγή, ο Αριστόβουλος Μάνεσης που μου είπε. Άρα στην Ελλάδα ισχύει εδώ και σαράντα χρόνια ένας νόμος που προβλέπει πολιτικό γάμο για όλους, χωρίς εξαιρέσεις. Δεν τηρείται, γιατί ο Άρειος Πάγος(!) επιλέγει να ερμηνεύει τον γάμο σύμφωνα με τη γνώμη του Ρωμαίου νομοκανονικού Μοδεστίνου(σικ), που έγραψε πως γάμος είναι η ένωση ανδρός και γυναικός!
Και οι δυο τελευταίες κυβερνήσεις, όπως και οι προηγούμενες, διατηρούν νομικό καθεστώς απαρτχάιντ σε βάρος των ΛΟΑΤΚΙ+ στην Ελλάδα. Ένας νόμος που να απαγορεύει τις διακρίσεις με βάση την έμφυλη ταυτότητα στις πράξεις και στις παραλήψεις του Δημοσίου χρειάζεται, που να καταργεί και κάθε αντίθετη διάταξη, και τελειώσαμε με τα νομικά. Δεν το κάνουν γιατί δεν πιστεύουν πως οι ψηφοφόροι τους το στηρίζουν. Η κοινωνία πάντα είναι ανέτοιμη για τέτοιες αλλαγές, όμως είναι οι πολιτικές ηγεσίες που μπορούν να οδηγήσουν σε αυτές.
Θεοφανώ Παπαζήση
Ομότιμη καθηγήτρια Νομικής ΑΠΘ
«Υπάρχει απόλυτη ανάγκη νομοθέτησης του ομόφυλου γάμου με πλήρη δικαιώματα γονεϊκότητας»
Ο γάμος είναι σχέση κοινωνική, συνδεδεμένη άμεσα με μια οργανωμένη κοινωνία. Στις μητριαρχικές κοινωνίες πυρήνας ήταν η μητέρα. Αυτή γνώριζε τα παιδιά που γεννούσε και αυτά συνδέονταν μαζί της με τρόπο σαφή και αδιαμφισβήτητο. Η πατριαρχία δημιούργησε την ανάγκη της ασφάλειας της καταγωγής του παιδιού από τον πατέρα, από τον οποίο θα έλκυε δικαιώματα. Οι Ρωμαίοι το διατύπωσαν με σαφήνεια «η μητέρα είναι πάντα βέβαιη, ο πατέρας δεικνύεται από τον γάμο». Ο γάμος ήταν από την αρχαιότητα τυπική σχέση με πανηγυρικό χαρακτήρα σε δημόσιο χώρο, στοιχείο που διατήρησε μέχρι τις μέρες μας. Στα ρωμαϊκά χρόνια υπήρχε και ο γάμος με usus (χρήση), σχέση ανάλογη με αυτήν της σύγχρονης συμβίωσης. Ο γάμος ιερολογούνταν στο Βυζάντιο μετά τον εντέκατο αιώνα και στη Δύση από τον δέκατο έκτο. Η συμβίωση των ετερόφυλων ήταν πάντα άτυπη και συνήθως κρυφή. Για ομόφυλους δεν γινόταν λόγος.
Το 1989 η Δανία ξάφνιασε τον κόσμο, αναγνωρίζοντας με νόμο ως έννομη γαμική σχέση την καταχωρισμένη συμβίωση των ομοφύλων για λόγους ισότητας προς τη συμβίωση των ετεροφύλων. Πλήθος χωρών ακολούθησε. Μετά τη δεκαετία του ’70 οι συμβιώσεις ετεροφύλων κέρδισαν έδαφος και διεκδίκησαν νομική αναγνώριση (marriage de fait). Από τα τέλη του ’80 και οι συμβιώσεις των ομοφύλων έγιναν περισσότερο ορατές. Το 1994 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ψήφισμα ζήτησε από τα κράτη-μέλη να τροποποιήσουν τις νομοθεσίες τους για να αναγνωρίσουν στα πρόσωπα του ίδιου φύλου ίση πρόσβαση σε σχέση γάμου ή όμοια με γάμο (συμβίωση) και απόκτηση τέκνων.
Η Ελλάδα θεσμοθέτησε το 2008 το σύμφωνο συμβίωσης για τους ετερόφυλους, ενώ για τους ομόφυλους χρειάστηκε ο νόμος 4356/2015 που τους αναγνώρισε ίσα δικαιώματα με αυτά των συζύγων, χωρίς δικαιώματα σε γονεϊκή σχέση ή τεκνοθεσία. Στο ελληνικό δίκαιο η σύναψη γάμου απαιτεί ελεύθερη, χωρίς όρους συμφωνία ενήλικων μελλονύμφων (1350 ΑΚ). Αυτή η διατύπωση, ασεξική, δηλαδή χωρίς αναφορά σε φύλο, θα αρκούσε ερμηνευτικά για να αναγνωριστεί ο γάμος για ομοφύλους. Η συντεταγμένη πολιτεία το αρνήθηκε πεισματικά.
Η αναγνώριση γάμου στους ομόφυλους έχει σημασία για δύο λόγους:
Αφενός για την τυπική ισότητα, αφού ο γάμος θα τελείται ενώπιον του δημάρχου, όπως και των ετεροφύλων. Το ενδεχόμενο ιερολογίας είναι δευτερεύον, διότι εξαρτάται από τη θέση κάθε θρησκευτικής αρχής και την ιδεολογία των μελλονύμφων.
Αφετέρου για την ουσιαστική ισότητα. Ο νόμος 4356/2015 με το σύμφωνο αναγνώρισε στους ομόφυλους δικαιώματα ίσα με των συζύγων στη μεταξύ τους σχέση. Απομένει η ρύθμιση των σχέσεων με τα τέκνα, οι οποίες είναι σχεδόν λυμένες για τους ετερόφυλους συμβιούντες. Οι ομόφυλοι όμως απουσιάζουν από το κάδρο της οικογενειακής φωτογραφίας.
Τα προβλήματα είναι πολλά και καυτά. Οι ομόφυλοι μπορεί να έχουν τέκνα, είτε από προηγούμενους γάμους οι άνδρες είτε από δικές τους σχέσεις ή ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (ΙΥΑ) οι γυναίκες. Μια ομοφυλόφιλη γυναίκα έχει πρόσβαση σε ΙΥΑ, η σύντροφός της όμως δεν αποκτά γονεϊκή συγγένεια με το τέκνο, παρά το σύμφωνο. Ο άνδρας δεν έχει νομικά πρόσβαση σε παρένθετη μητέρα. Ο θεσμός έχει προβλεφθεί μόνο για γυναίκες με αδυναμία κύησης. Αλλά και η μεταθανάτια γονιμοποίηση ρυθμίζεται για ετερόφυλα ζευγάρια.
Η υιοθεσία είναι ατομική και συνεπάγεται την κατάργηση της σχέσης με τον φυσικό γονέα. Μόνο σύζυγοι μπορούν να υιοθετήσουν το ίδιο παιδί. Πρακτικά αν η σύντροφος της γυναίκας που έχει παιδί το υιοθετήσει, αυτό θα σημάνει την κατάργηση της σχέσης του παιδιού με τη φυσική του μάνα. Αυτό όμως δεν είναι το ζητούμενο. Το ίδιο και αν ο σύντροφος του άνδρα υιοθετήσει το παιδί του. Το παιδί δεν μπορεί να συνδέεται νομικά με τους δύο συντρόφους, εφόσον δεν υπάρχει γάμος. Συνέπεια αυτού είναι η αδυναμία κληρονομικής διαδοχής, άσκησης γονικής μέριμνας ή επιμέλειάς του από την/τον σύντροφο του γονέα του και ό,τι άλλο συνεπάγεται αυτή η έλλειψη. Υπάρχει, επομένως, απόλυτη ανάγκη νομοθέτησης του ομόφυλου γάμου με πλήρη δικαιώματα γονεϊκότητας. Το σύμφωνο πρέπει κι αυτό να συνεχίσει να υπάρχει για να εξυπηρετεί τους σκοπούς του. Το σίγουρο είναι ότι ο γάμος των ομοφυλόφιλων δεν πρόκειται να κάνει τον ήλιο να ανατέλλει από τη Δύση ούτε να προκαλέσει σεισμούς, λοιμούς, καταποντισμούς και πανδημίες».
1. Το ψήφισμα εγκρίθηκε με ψήφους 159 υπέρ, 98 κατά, 18 αποχές, «Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων», C 61 (1994), 144 και Χατζητρύφων - Παπαζήση, «Το φύλο και η συμπεριφορά του: Οικογένειες από ομόφυλα ζευγάρια», εκδ. Επίκεντρο, 2007, σ. 227, επ. Ειδικά Παπαζήση, «Το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για την ομοφυλοφιλία και η νομική κατάσταση στην Ελλάδα», σε «Το φύλο και η συμπεριφορά του: Ομοφυλοφιλία-ομοφυλοφοβία» (επιμέλεια: Παπαζήση-Χατζητρύφων-Κτενίδης), εκδ. Παρατηρητής, 2004, σ. 33 = ΕΕπΔΣΘ 21/2000, 70.
2. Οι γάμοι της Τήλου, που είχαν κυρίως πολιτικό χαρακτήρα, ακυρώθηκαν με άνωθεν εντολή προς τις τοπικές εισαγγελικές αρχές να ασκήσουν νομικά αβάσιμη αγωγή ακυρότητας, η οποία κερδήθηκε από το Δημόσιο σε όλους τους βαθμούς, γεγονός που ντροπιάζει την ελληνική πολιτεία.
Βασίλης Χειρδάρης
Ποινικολόγος, δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
«Δεν υπάρχει κανένα κώλυμα για τον ομόφυλο γάμο στο ισχύον νομοθετικό πλαίσιο»
Αρχικά ήμουν πληρεξούσιος δικηγόρος και των δύο ομόφυλων ζευγαριών που είχαν κοινές θέσεις στα θέματά τους αλλά και κοινή αντιμετώπιση. Στη συνέχεια, λόγω του θλιβερού συμβάντος του θανάτου των δύο γυναικών, τον αγώνα συνέχισε στα ελληνικά δικαστήρια μόνο το ανδρικό ζευγάρι, το οποίο, αφού εξάντλησε όλα τα ένδικα μέσα στη χώρα μας, άσκησε προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) που έκανε δεκτό το αρχικό prima facie (αρ. προσφυγής 19586/18) και πλέον αναμένεται η εξέλιξη της υπόθεσης.
Οι γάμοι των ομοφύλων στην Τήλο ήταν απολύτως νόμιμοι. Ακόμα και οι αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων παραδέχονται ότι υφίσταντο όλοι οι προβλεπόμενοι από τον Αστικό Κώδικα τύποι και προϋποθέσεις. Σε κανένα ελληνικό νομοθετικό κείμενο δεν προβλέπεται ως προϋπόθεση για τη σύναψη γάμου η διαφορετικότητα του φύλου ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Επίσης, δεν υπάρχει ρητή διατύπωση στον νόμο απαγόρευσης γάμου μεταξύ ομοφύλων. Στον νόμο αναφέρεται απλώς ο όρος «μελλόνυμφοι», τον οποίο τα εγχώρια δικαστήρια ερμήνευσαν στενά, επικαλούμενα τον παρωχημένο ορισμό του γάμου από τον Μοδεστίνο που λέει ότι «γάμος είναι η διά παντός ένωση ανδρός και γυναικός». Απαγόρευσαν έτσι στους ομοφύλους ένα θεμελιώδες δικαίωμα, όπως αυτό του γάμου.
Θεωρώ ότι στο νομοθετικό πλαίσιο δεν υπάρχει κώλυμα για σύναψη γάμου μεταξύ ομοφύλων. Κάτι τέτοιο δεν το απαγορεύει ούτε το ελληνικό Σύνταγμα. Έτσι δίνεται η δυνατότητα στο κράτος να προχωρήσει στην αναγνώριση ενός τέτοιου είδους γάμου με μια ρητή νομοθετική διατύπωση για να ξεπεράσει τις νομολογιακές αντιρρήσεις των δικαστηρίων. Όταν, δε, το ελληνικό κράτος έχει δώσει το δικαίωμα νομιμοποίησης των ομόφυλων σχέσεων με το σύμφωνο συμβίωσης, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην προχωρήσει και στο ανώτατο επίπεδο μιας σχέσης, όπως είναι ο γάμος. Στο εξωτερικό διαρκώς αυξάνονται οι νομοθετικές πρωτοβουλίες για τον γάμο των ομοφύλων.
Είναι θέμα χρόνου να το κάνει και η χώρα μας. Δυστυχώς, ακόμα δεν υπάρχει απόφαση του ΕΔΔΑ που να υποχρεώνει τα κράτη να θεσμοθετήσουν τέτοιο γάμο. Το Στρασβούργο περιμένει να υιοθετηθεί ο γάμος των ομοφύλων από την πλειοψηφία των 47 κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης ώστε να τον καταστήσει υποχρεωτικό μέσω της νομολογίας του. Όμως αυτό είναι μια λάθος προσέγγιση. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι θέμα πλειοψηφιών αλλά προάσπισης των δικαιωμάτων των μειοψηφιών και κάθε πολίτη. Νομίζω ότι είναι πια καιρός να δοθεί λύση, τόσο από τα κράτη όσο και από το ΕΔΔΑ. Ήδη έχουν αργήσει.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
