Κυριακή 29 Ιουνίου
εβδομάδα πρεμιέρας η εβδομάδα που μας πέρασε...
…στις 24 Ιουνίου 1935
γίνεται στη Δρέσδη η πρεμιέρα της όπερας σε 3 πράξεις Die Schweigsame Frau [The Silent Woman] του Richard Strauss [Ρίχαρντ Στράους] σε λιμπρέτο του Stefan Zweig βασισμένο στην αναγεννησιακή κωμωδία του Ben Jonson, Epicœne, or The silent woman, υπό τη διεύθυνση του Karl Böhm. To 1929 πεθαίνει ο φίλος και δια βίου λιμπρετίστας τoυ Strauss, Hugo von Hofmannsthal ενώ ήδη επεξεργάζονταν μαζί ένα νέο έργο. Αναζητώντας τον αντικαταστάτη του ο Strauss έρχεται σε επαφή με τον αρκετά νεότερό του αλλά ήδη διακεκριμένο συγγραφέα Stefan Zweig. Λίγο αργότερα ο Sweig του κάνει δύο προτάσεις για λιμπρέτο από τις οποίες ο Strauss επιλέγει τη δεύτερη: την Σιωπηλή Γυναίκα. Το λιμπρέτο ολοκληρώθηκε στις αρχές του 1933 και ο συνθέτης το χαρακτήρισε ως το καλύτερο κωμικό λιμπρέτο που γράφτηκε ποτέ μετά τους Γάμους του Φίγκαρο του Lorenzo Da Ponte.
Ο κεντρικός ήρωας του Ben Jonson είναι ένας νεαρός υπηρέτης που υποκρίνεται τη γυναίκα για να παρασύρει τον ηλικιωμένο ήρωα του έργου (Sir Morosus) σ’ ένα γάμο παρωδία. Ωστόσο ο Sweig προτίμησε να αντικαταστήσει τον υπηρέτη με γυναίκα! Ο Strauss δεσμεύτηκε να συνθέσει ένα έργο σε στυλ οπερέτας, συμπεριλαμβάνοντας έτσι εκτενή τμήματα πρόζας. Ένα χρόνο αργότερα η παρτιτούρα ήταν έτοιμη. O Strauss χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τη ναζιστική γραφειοκρατία ώστε ένα λιμπρέτο γραμμένο από εβραίο συγγραφέα* να γίνει δεκτό από την Όπερα της Δρέσδης.
Η πρεμιέρα ήταν κυριολεκτικά sold-out, όμως αξίζει να σημειωθεί ότι εξαιτίας της «πατρότητας» του λιμπρέτου, ο Χίτλερ και ο Γκέμπελς αρνήθηκαν να παραστούν!
Μετά τη 2η ή 3η παράσταση το έργο κατέβηκε καθώς η Γκεστάπο είχε υποκλέψει μια επιστολή του Strauss προς τον Zweig στην οποία αναφερόταν το αίτημά του συνθέτη προς τον συγγραφέα για τη δημιουργία του λιμπρέτου μιας ακόμα όπερας. Μετά από αυτό το περιστατικό ο Strauss παραιτήθηκε από το αξίωμά του ως Πρόεδρος του Ναζιστικού Ινστιτούτου Μουσικής [Reichsmusikkammer].
*τόσο ο ίδιος ο Strauss όσο και ο Zweig ήταν μέλη της εβραϊκής κοινότητας με τη διαφορά ότι ο Strauss είχε καταφέρει να κερδίσει την αποδοχή των ναζί.
R. Strauss: Die schweigsame Frau - 1972 – complete
O Richard Strauss (Μόναχο, 1864 - Γκάρμις-Παρτενκίρχεν, 1949) ήταν γερμανός συνθέτης και αρχιμουσικός.Λίγο μετά τον θάνατο του R.Wagner και του J.Brahms, αναδείχθηκε ως ο σημαντικότερος εν ζωή γερμανός συνθέτης.
Κατά τη διάρκεια μιας καλλιτεχνικής καριέρας η οποία διήρκεσε περίπου οκτώ δεκαετίες, καταπιάστηκε σχεδόν με όλα τα μουσικά είδη, όμως έμεινε γνωστότερος για τα συμφωνικά του ποιήματα [tone poems, τα οποία γράφτηκαν την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα] και τις όπερές του [από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα]. Καθώς η συνθετική του «ενηλικίωση» συνέπεσε με την εποχή όπου οι λέξεις «αστός» και «καλλιτέχνης» γίνονταν όλο και πιο ασύμβατες μεταξύ τους, ο Strauss κατάφερε να διαχειριστεί αυτούς τους δύο κόσμους (της τέχνης και της κοινωνίας) με έναν αξιοσημείωτο συνδυασμό ειλικρίνειας και ειρωνείας.
Αντίθετος προς τις μεταφυσικές αναζητήσεις του R.Wagner και αδιάφορος προς τις φιλοσοφικές προθέσεις του G.Mahler, o Strauss αξιοποίησε στο έργο του τα παράδοξα, τις αντιφάσεις και την πιθανότητα εμβάθυνσης στη σύγχρονη καθημερινή ζωή. Οι νέες δυνατότητες που οραματίστηκε για τη μουσική διατυπώνονται καθαρά μέσα από τον εκλεκτικισμό της όπερας Der Rosenkavalier [ο Ιππότης με το Ρόδο] στην οποία η σκόπιμη αντιπαράθεση σύγχρονων και αναχρονιστικών στοιχείων δημιουργεί έναν στυλιστικό πλουραλισμό ο οποίος σκιαγραφεί τον έντονο μουσικό πειραματισμό που θα ακολουθήσει προϊόντος του 20ου αιώνα.
===
…στις 25 Ιουνίου 1910
γίνεται στο Παρίσι η πρεμιέρα του μπαλέτου σε μια πράξη και τρείς σκηνές L'Oiseau de Feu [Το Πουλί της Φωτιάς] σε μουσική Igor Stravinsky [Ιγκόρ Στραβίνσκυ]. Το μπαλέτο αυτό ήταν η πρώτη παραγγελία του ιμπρεσάριου Sergei Diaghilev προς το νεαρό και άγνωστο ακόμα τότε Igor Stravinsky δια λογαριασμό των Ballets Russes και χορογραφήθηκε από τον Michel Fokine.
Αργότερα θα δώσουν τη δική τους εκδοχή για τη χορογραφία στη μουσική του Stravinsky και άλλα εξέχοντα ονόματα του χορού όπως οι Adolph Bolm, George Balanchine, Serge Lifar, και Maurice Béjart. Η πρεμιέρα ήταν τεράστια επιτυχία και καθιέρωσε αυτόματα τον συνθέτη ως ένα από τα πρώτα ονόματα της εποχής. Το μπαλέτο αυτό ήταν η έναρξη της πολυετούς συνεργασίας του Stravinsky με τον Diaghilev και το μπαλέτο του. Ο ίδιος ο Diaghilev φέρεται να είπε χαρακτηριστικά στην Tamara Karsavina (την χορεύτρια που ερμήνευσε τον ομώνυμο ρόλο στην πρεμιέρα) «Mark him well. He is a man on the eve of celebrity…».
Το μπαλέτο βασίζεται σ’ ένα ρωσικό λαϊκό παραμύθι που αφηγείται την περιπέτεια του Πρίγκιπα Ivan στο μαγικό βασίλειο του Kashchei του Αθάνατου, το οποίο είναι τόσο ονειρικό όσο και εφιαλτικό. Τριγυρνώντας στους κήπους του ονειρικού αυτού κόσμου ο Ivan αιχμαλωτίζει το Πουλί της Φωτιάς στο οποίο υπόσχεται να χαρίσει την ελευθερία με αντάλλαγμα τη βοήθειά του. Το Πουλί της Φωτιάς κρατά την υπόσχεσή του και χρησιμοποιώντας τις μαγικές του δυνάμεις καταφέρνει να λυτρώσει τον Πρίγκιπα από την ονειρική «φυλακή» του Kashchei του Αθάνατου.
Igor Stravinsky, L'Oiseau de feu (Mariinsky - Valery Gergiev)
Εκτός από την εκδοχή του μπαλέτου, η οποία είναι γραμμένη για τεράστια ορχήστρα και χορό, ο Stravinsky διασκεύασε το Πουλί της Φωτιάς σε τρείς διαφορετικές εκδοχές υπό μορφή σουίτας, οι οποίες προορίζονταν για εκτέλεση από μικρότερες ορχήστρες και χωρίς σκηνική δράση [concert performance].
Stravinsky: "L'oiseau de feu" (suite) - Georges Prêtre
Ο Igor Stravinsky (Οράνιενμπάουμ, 1882 - Νέα Υόρκη, 1971) ήταν ρώσος συνθέτης που όμως έζησε το μεγαλύτερο μέρος του παραγωγικού του βίου εκτός Ρωσίας, αποκτώντας αρχικά τη γαλλική υπηκοότητα (1934) και την συνέχεια την αμερικανική (1945). Πολύπλευρος, πολυγραφότατος, άσκησε τεράστια επιρροή στους συνθέτες του 20ου αιώνα, ενώ το σύνολο του έργου του εξακολουθεί να χαίρει ακόμη και σήμερα καθολική και αμείωτη αποδοχή και θαυμασμό.
Μελετώντας το έργο του γρήγορα διαπιστώνει κανείς ότι ο Stravinsky άγγιξε σχεδόν όλες τις σημαντικές τάσεις του αιώνα του (από τον φολκλορισμό στον νεοκλασικισμό έως και τον σειραϊσμό), ενώ ασχολήθηκε και με τη μουσική των περασμένων αιώνων.Κατά κάποιο τρόπο η γεωγραφική κινητικότητα της ζωής του αντανακλάται στο έργο του: δηλαδή αν και δεν έχασε ποτέ την επαφή με το «υλικό» που του παρείχε η ρωσική καταγωγή του, με την πάροδο του χρόνου τα ρωσικά χαρακτηριστικά έπαψαν να είναι το ίδιο ορατά κι αναγνωρίσιμα όπως στα πρώτα του έργα.Παρολ’ αυτά η μουσική του διατηρεί σε όλη του την πορεία μια συνέχεια σε ότι αφορά την τεχνική και τη σκέψη του. Με λίγα λόγια το συνολικό έργο του Stravinsky χαρακτηρίζεται από κοσμοπολιτισμό και πλούσια ιστορική συνείδηση.
===
…στις 26 Ιουνίου 1870
γίνεται στο Μόναχο η πρεμιέρα της όπερας σε τρείς πράξεις Die Walküre [Βαλκυρία] σε μουσική και λιμπρέτο του Richard Wagner [Ρίχαρντ Βάγκνερ]. Είναι η δεύτερη κατά σειρά όπερα από την επική τετραλογία του Wagner, Der Ring des Nibelungen [Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν, οι άλλες τρείς είναι: 1η Das Rheingold – Ο Χρυσός του Ρήνου, 3η Siegfried – Ζίγκφριντ και 4η Götterdämmerung – Το Λυκόφως των Θεών].Η ιστορία βασίζεται στη Σκανδιναβική μυθολογία σύμφωνα με την οποία οι Βαλκυρίες ήταν ελάσσονες γυναικείες θεότητες, οι οποίες αποφάσιζαν για την τύχη των στρατιωτών στο πεδίο της μάχης. Ωστόσο ο τίτλος της όπερας είναι γραμμένος στον ενικό καθώς αναφέρεται στην Βαλκυρία με το όνομα Brünnhilde η οποία εμφανίζεται ως ένας από τους κεντρικούς χαρακτήρες του έργου.
Κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας και κυνηγημένος από τους εχθρούς ο Siegmund [γιος του ανώτατου Θεού Wotan και μιας θνητής] βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι του Hunding. Κατά τη διαμονή του εκεί ερωτεύεται τη Sieglinde, τη σύζυγο του Hunding η οποία ανταποκρίνεται στον έρωτά του. Όταν ο Hunding επιστρέφει στο σπίτι του, ο Siegmund δεν του φανερώνει το πραγματικό του όνομα. Ο Hunding αν και δεν συμπαθεί καθόλου τον ξένο είναι υποχρεωμένος από τους νόμους της φιλοξενίας να του προσφέρει καταφύγιο, κι έτσι τον καλεί σε δείπνο. Εκεί συζητούν και ο Hunding αναφέρει ότι είναι εχθρός του Siegmund, ενώ ο Siegmund αφηγείται τη ζωή του χωρίς ωστόσο να αποκαλύπτει την πραγματική του ταυτότητα. Η Sieglinde έχοντας ακούσει την αφήγηση ναρκώνει τον σύζυγό της και υποδεικνύει στον Siegmund ένα δέντρο στον κορμό του οποίου κάποιος ξένος σφήνωσε κάποτε ένα σπαθί. Ο Siegmund πηγαίνει και τραβάει το σπαθί από τον κορμό και τότε η Sieglinde του αποκαλύπτει ότι είναι η δίδυμη αδερφή του. Ο Siegmund παίρνει την αδερφή του και το σπαθί και εγκαταλείπουν το σπίτι.
Στον τόπο των Θεών η Brünnhilde, κόρη του Wotan, παίρνει εντολή από τον πατέρα της να υπερασπιστεί τον Siegmund στη μονομαχία του με τον Hunding. Όμως η Fricka, η σύζυγος του Wotan, υποστηρίζει ότι ο Siegmund πρέπει να ηττηθεί εξαιτίας της αιμομιξίας που διέπραξε, η οποία αντιτίθεται στους Νόμους των Θεών. Δεσμευμένος από τον όρκο του να τιμά τους Νόμους, ο Wotan ανακαλεί την εντολή που έδωσε στην Brünnhilde. Ωστόσο, όταν συναντά τον Siegmund και τη Sieglinde, η Brünnhilde αποφασίζει να αψηφήσει Wotan. Ο Wotan αναγκάζεται να εμφανιστεί ο ίδιος και να εξασφαλίσει την νίκη του Hunding επί του Siegmund, κομματιάζοντας το σπαθί του γιού του. Μαζεύοντας τα κομμάτια από το σπαθί, η Brünnhilde βοηθά την Sieglinde διαφύγει.
Εξοργισμένος από την πράξη της Brünnhilde, ο Wotan την καθαιρεί από τη θέση της και την καταδικάζει να γίνει θνητή, βυθισμένη σε μαγικό ύπνο επάνω στην κορυφή του βουνού και έρμαιο του κάθε περαστικού. Αυτός που θα την ξυπνήσει από τον μαγικό ύπνο, θα την κάνει γυναίκα του. Η Brünnhilde παρακαλώντας πείθει τον πατέρα της να περικυκλώσει την κορυφή του βουνού με φωτιά έτσι ώστε μόνο κάποιος ατρόμητος άντρας να μπορέσει να την πλησιάσει.
(ολόκληρη η όπερα…)
Wagner - Die Walküre, Bayreuth 1992 (Barenboim, Tomlinson, Elming, Secunde)
(…και ασφαλώς το πασίγνωστο απόσπασμα "Ride of the Valkyries")
Wagner - Die Walküre: "The Ride of the Valkyries" (Boulez)
Αν και ολόκληρη η τετραλογία έκανε για πρώτη φορά πρεμιέρα έξι χρόνια αργότερα, το 1876 στο Φεστιβάλ του Mπαϊρόιτ, η Βαλκυρία ανέβηκε ξεχωριστά αμέσως μετά την ολοκλήρωση της παρτιτούρας το 1870 κατόπιν επιμονής του προστάτη του Wagner, του βασιλιά Λουδοβίκου Β' της Βαυαρίας.
Ο Richard Wagner (Λειψία, 1813 - Βενετία, 1883) ήταν γερμανός ρομαντικός συνθέτης, αρχιμουσικός, ποιητής και συγγραφέας και αδιαμφισβήτητα ένας από εκείνους τους δημιουργούς που άλλαξαν με το έργο τους την πορεία της μουσικής. Η μουσική του έντονα εκφραστική και ιδιαίτερα περιγραφική, κυριάρχησε στον 19ο αιώνα και δίχασε το μουσικό κόσμο. Ακόμα κι έναν αιώνα μετά το θάνατό του εξακολουθεί να ασκεί έντονη επιρροή σε αμέτρητους συνθέτες. Ο ίδιος εμπνεύστηκε μεταξύ άλλων από το πνεύμα της Γερμανικής Όπερας όπως αυτό εμφανίζεται στα έργα του Carl Maria von Weber, και σε κάποιο βαθμό από τους μεγαλεπήβολους στόχους του Giacomo Meyerbeer, τον οποίο κατά τ’ άλλα περιφρονούσε. Όνειρό του ήταν το «Συνολικό Έργο Τέχνης», μια ιδέα που επεξεργαζόταν ήδη από το 1850 (αρκετά πριν από τη σύνθεση του Τριστάνου). Με τον όρο αυτό δεν εννοούσε την ταυτόχρονη εφαρμογή όλων των τεχνών (ποίησης, μουσικής, μιμητικής, χορού, αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής) όπως στην Μπαρόκ όπερα, αλλά μια νέου είδους «διαπλοκή» όλων αυτών.
…επίσης στις 26 Ιουνίου 1912
γίνεται στο Φεστιβάλ της Βιέννης η πρεμιέρα της Συμφωνίας αρ.9 του Gustav Mahler [Γκούσταβ Μάλερ], από την Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης και υπό τη διεύθυνση του Bruno Walter. Πρόκειται για την τελευταία ολοκληρωμένη Συμφωνία του Mahler και η παρτιτούρα της ολοκληρώθηκε το 1909. Το συγκεκριμένο έργο φέρει ορισμένα ασυνήθιστα χαρακτηριστικά σε σχέση με την παραδοσιακή μορφή της συμφωνίας. Κατ’ αρχήν ο πλήρης τίτλος του έργου είναι «Συμφωνία αρ.9 σε Ρε μείζονα» (τονικότητα με την οποία κανονικά θα πρέπει να ξεκινάει και να ολοκληρώνεται το έργο), ωστόσο το 4ο και τελευταίο μέρος της είναι γραμμένο στη Ρε ύφεση μείζονα.
Επίσης παρόλο που η παράδοση θέλει τι 1ο και 4ο μέρος μιας συμφωνίας να είναι γραμμένα σε γρήγορο tempo, ο Mahler την ανατρέπει χρησιμοποιώντας αργούς ρυθμούς, προβλέποντας κατ’ αυτό τον τρόπο ακούσια την αλλοτριωμένη σχέση του επερχόμενου μουσικού εξπρεσιονισμού με την παράδοση. Ο Mahler πέθανε το Μάιο του 1911 πριν προλάβει ν’ ακούσει την πρεμιέρα του έργου του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Συμφωνία αρ.9 έχει ηχογραφηθεί ή μαγνητοσκοπηθεί συνολικά σε περισσότερες από 100 διαφορετικές εκδοχές [σε δίσκους γραμμοφώνου των 78 στροφών, σε δίσκους βινυλίου LP, σε CD και σε DVD].
Mahler 9th Symphony (Previn)
Ο Gustav Mahler (Kaliste, Βοημία, 1860 – Βιέννη 1911) ήταν αυστριακός συνθέτης, αρχιμουσικός και πιανίστας και γόνος μιας γερμανόφωνης εβραϊκής οικογένειας. Συνέθεσε κυρίως Συμφωνίες και Lieder (τραγούδια). Το αντισυμβατικό μουσικό του πνεύμα άσκησε τεράστια επιρροή στους συνθέτες του 20ου αιώνα, ενώ έτυχε ευρύτατης αποδοχής από το ακροατήριο της εποχής του, και όχι μόνο. Οι 10 Συμφωνίες του ανήκουν στα ωραιότερα μουσικά μνημεία από την περίοδο της παρακμής της αυστρο-γερμανικής κυριαρχίας στα ευρωπαϊκά μουσικά πράγματα, και σκιαγραφούν την επανάσταση που πρόκειται να επιφέρει στη βιενέζικη μουσική παράδοση η μουσική των Arnold Schönberg, Alban Berg, και Anton Webern. Σε τέσσερις από τις Συμφωνίες του χρησιμοποιεί την ανθρώπινη φωνή, πετυχαίνοντας ένα συνδυασμό τραγουδιού και συμφωνικής φόρμας, ο οποίος αν και δεν ήταν καινοφανής, παρέμεινε για πάντα απαράμιλλος. Ο Mahler υπήρξε επίσης εξαιρετικός αρχιμουσικός, κυρίως της όπερας (καθώς μ’ αυτό τον τρόπο κέρδιζε τα προς το ζην), ενώ η δεκαετία κατά την οποία διετέλεσε διευθυντής ορχήστρας της Όπερας της Βιέννης (1897-1907), θεωρείται το ζενίθ των επιτευγμάτων της.
σχόλια