Το «Συνέβη σε Χάλκινη Άμμο» είναι το ένατο έργο του βραβευμένου θεατρικού συγγραφέα και ηθοποιού Στέφανου Κακαβούλη (Παιδιά του πατρός, ΒΕΝΤ), που ανεβαίνει σε αθηναϊκή σκηνή. Πραγματεύεται την ερωτική σχέση μεταξύ δύο αντρών που υπηρέτησαν μαζί στο στρατό έχοντας ο ένας για τον άλλον συναισθήματα που δεν εκδηλώθηκαν ποτέ στη διάρκεια της θητείας. Μετά χάνονται. Ο ένας κάνει οικογένεια ακολουθώντας μια ετεροφυλόφιλη ζωή ενώ ο άλλος μια συνειδητά ομοφυλόφιλη. Συναντώνται μετά από 15 χρόνια και τα συναισθήματα αυτά που έχουν μεγεθυνθεί μέσα τους βρίσκουν τώρα ευκαιρία να εκφραστούν επηρεάζοντας δραστικά τη μέχρι τώρα ζωή τους.
Τι σε ενέπνευσε για να γράψεις το έργο;
Η έμπνευση Άρη, το ξέρεις κι εσύ πολύ καλά σαν άτομο που γράφεις, μπορεί να έρθει από οτιδήποτε. Μια εικόνα που φευγαλέα πέρασε από μπροστά σου, μια ανάμνηση που ήρθε να ερμηνεύσει κάτι στο παρόν ή να θυμίσει κάτι που πήγε να λησμονηθεί. Ένα έντονο συναίσθημα, μια κουβέντα, μια μουσική….όλα μπορεί να γίνουν έναυσμα, για να αρχίσει αυτή η ηδονική εμμονή – γιατί περί εμμονής πρόκειται – που θα καταλήξει σ’ ένα γραπτό κείμενο. Το τι μορφή θα ναι αυτό το κείμενο τώρα, ποίημα, διήγημα, μυθιστόρημα, θεατρικό…αυτό προκύπτει στην πορεία και από το ποιο είδος θα εκφράσει καλύτερα αυτό που νιώθεις. Ο θεατρικός λόγος μου ‘ναι ο πιο οικείος λόγω τριβής μου με το θέατρο σαν ηθοποιός άρα πολύ εύκολα οδηγούμαι σ’ αυτόν. Ένα βασικό στοιχείο όμως που πρέπει να ξεκαθαρίσει αρκετά νωρίς είναι η πρόθεση. Το τι θέλω να μεταδώσω μέσα από αυτή την ιστορία. Καλές οι εικόνες, οι μουσικές, τα συναισθήματα, η επιθυμία, ο οίστρος…όλα καλά και δημιουργικά κι αποτελούν ισχυρό καταφύγιο για μας που έχουμε τη χαρά να το βιώνουμε. Αλλά το σημαντικότερο όλων είναι να μην ξεχνάμε ότι αυτό το έργο θέλουμε να απευθυνθεί, να αφορά και να μεταδώσει ιδέες και συναισθήματα σε άλλους. Στους θεατές εν προκειμένω. Αυτό τον παράγοντα δεν πρέπει να τον ξεχνάμε. Σε όλη τη διάρκεια του γραψίματος λοιπόν ρωτώ τον εαυτό μου « ποιον αφορά αυτό τώρα που γράφεις;» «γιατί να τον αφορά;» «θα τον κάνει να σκεφτεί πέρα από αυτά που έχει συνηθίσει να σκέφτεται;» «θα του ανοίξει παραθυράκια στο μυαλό;»
Για το Συνέβη σε Χάλκινη Άμμο λοιπόν χρειάστηκαν κάποια βιώματα από το στρατό, ένας χωρισμός, εικόνες από μια χάλκινη παραλία κι ένα τραγούδι. Συγκεκριμένα το Man in the Rain του Mike Oldfield. Δεν έχει κάτι που να αφορά στο έργο αλλά θυμάμαι μια μέρα πέρσι το καλοκαίρι που το άκουγα σε repeat και μου χε κολλήσει ο στίχος «living in a world that you can never be a part of». Κάπως ήρθε και κόλλησε με τη διάθεση και τη φόρτιση των ημερών και οι δύο άντρες άρχισαν να εμφανίζονται μπροστά μου. Όσον αφορά τη πρόθεση τώρα νομίζω ότι ήθελα επιτέλους ο κόσμος να δει στη σκηνή δύο άντρες, χωρίς ίχνος κλισέ συμπεριφοράς – να μοιράζονται έναν έρωτα χωρίς στοιχεία περιθωρίου, κατάρας, αρρώστιας και όλων αυτών που δυστυχώς μας έχουν συνηθίσει ότι συνδέονται με μια ομοφυλόφιλη ζωή.
Τι σου έμεινε πιο πολύ απ' τη δική σου στρατιωτική θητεία;
Επιγραμματικά θα μπορούσα να χωρέσω εικόνες μιας θητεία 18 μηνης εκ των οποίων τους 16 αμετάθετος σε τάγμα του Διδυμοτείχου στις παρακάτω λέξεις: καψόνια, μπάφοι, αυτοκτονία, βιασμός, φιλία, σκοπιά, χιόνι, φυλάκιο, έρωτας, ΕΔΕ, διοικητήριο, σχοινάκια, κουνούπια, Κατζολία, F δε κάτζι, 1ο γραφείο. Αν κρατήσω το απόσταγμα όλων αυτών των λέξεων σε μια φράση θα σου μιλήσω για μια εμπειρία ωρίμανσης ψυχικής και νοητικής μακριά από μαξιλαράκια ασφαλείας.
Πώς αποφάσισες να υπάρχουν μόνο δύο άτομα επί σκηνής;
Όλο το έργο είναι η σχέση αυτών των δύο αντρών. Αυτά που κουβαλάνε, αυτά που τους έχουν φορτώσει, αυτά που θέλουν να εκφράσουν, αυτά που βιώνουν και που θέλουν να βιώσουν. Γι’ αυτό κι αν κάτι απογειώσει την παράσταση είναι η χημεία μεταξύ των δύο ηθοποιών. Αυτή η ζητούμενη, αναγκαία χημεία που τόσο σπάνια και δύσκολα τη βιώνεις με τον άλλον πάνω στη σκηνή. Αυτή όμως είναι που κερδίζει το θεατή και τον κάνει συμμέτοχο στην ιστορία. Όσο καλούς ηθοποιούς και να χεις , όσο δυνατό κείμενο και να λένε, όσο ευρηματική σκηνοθεσία, αν δεν πείθει η σχέση κι η επαφή μεταξύ τους όλα τινάζονται στον αέρα. Σκέψου στιγμές από ερμηνείες που σε έχουν στιγματίσει….
Εγώ συγκλονίζομαι πραγματικά όταν βλέπω ηθοποιούς να έχουν τέτοια επαφή που να τους βγαίνουν κοιτάγματα και αγγίγματα που ξέρεις, νιώθεις ότι είναι πέραν της σκηνοθεσίας. Πέραν των συμφωνηθέντων στις πρόβες. Εκεί δημιουργείται η μαγεία. Νιώθουν και αισθάνονται οικεία, ανοικτά και ασφαλείς ο ένας με τον άλλον που ξεχνιούνται απόλυτα μέσα σ’ αυτό που βιώνουν. Χωρίς ανταγωνισμούς και ανασφάλειες – τις οποίες τις έχουμε σε πρώτη ζήτηση οι ηθοποιοί… Είμαι τυχερός λοιπόν που είναι ο Αλέξανδρος ο άλλος άντρας. Παρ’ όλες τις ανασφάλειες και αναστολές που είχε σε σχέση με το έργο και το ρόλο αρχικώς – μιας κι είναι έξω από το δικό του κόσμο και οπτική – με εμπιστεύτηκε, ανοίχτηκε, ένιωσε και δόθηκε σ’ αυτό απόλυτα. Ίσως να ‘ταν και κέρδος τελικά το ότι μπήκε σε άγνωστα μονοπάτια γιατί ο ρόλος είναι ένας άντρας που αργεί να συνειδητοποιήσει τι πραγματικά θέλει και πρέπει να κάνει υπέρβαση για να το ομολογήσει. Για να επιστρέψω στην επιλογή των δύο αντρών λοιπόν, δεν χωρούσε άλλος χαρακτήρας ανάμεσά τους. Ήθελα να χουν όλο το χώρο να ξεδιπλωθούν και να εκτεθούν μεταξύ τους. Να δουν οι θεατές όσο το δυνατόν πιο πολλές πλευρές τους ώστε να ταυτιστούν μαζί τους.
Εκτός των άλλων κρατάς και πρωταγωνιστικό ρόλο. Πώς είναι να κάνεις τόσα πολλά μαζί;
Εκτιμώ πολύ την ευκαιρία που μου δίνεις μέσα από αυτή την κουβέντα, Άρη, οπότε θέλω να ‘μαι ειλικρινής. Είναι το μόνο όπλο των καλλιτεχνών. Η άμεση, άφοβη, τολμηρή, επικριτική, καταπιεσμένη, παρεξηγήσιμη, επηρμένη ειλικρίνεια. Μακάρι να μην τα έκανα όλα. Μακάρι να είχα κάποια πλάτη, παραγωγή πίσω μου, να μου εξασφάλιζε τα απαραίτητα ώστε να μπορώ να κρατήσω μόνο μια ιδιότητα και να δοθώ σ’ αυτήν εκατό τοις εκατό. Δεν φαντάζεσαι τι ανακούφιση θα ήταν αυτό. Πόσους φόβους, ανασφάλειες, εντάσεις και άγχη θα γλίτωνα αλλά….η πραγματικότητα με θέλει μέχρι στιγμής μοναχικό καβαλάρη. Αισθάνομαι τυχερός πραγματικά κι είναι μεγάλο κέρδος που σε κάθε έργο μου που έχω ανεβάσει έχουν βρεθεί άνθρωποι να πιστέψουν σε μένα και δίνουν τον χρόνο και πολύτιμα κομμάτια της ψυχής τους για να στηθεί η παράσταση. Με αμφίβολη ή μηδαμινή ανταμοιβή συνήθως. Μόνο επειδή πιστεύουν σ’ αυτήν. Είναι ανεκτίμητο αυτό! Δεν είναι η πρώτη φορά λοιπόν που κρατώ πάνω από μία ιδιότητα σε δικό μου έργο άρα οι δυσκολίες και η διαδικασία ήταν γνώριμα. Ίσως να είναι κι από τις πιο ήπιες εμπειρίες γιατί είχα να κάνω μόνο με έναν ηθοποιό και με έναν ρόλο που είναι αρκετά κοντά μου και στα δικά μου εκφραστικά μέσα.
Θα 'θελα να μείνει στο κοινό η ιδέα ότι ο έρωτας δεν έχει να κάνει με το κορμί αλλά με τον ψυχικό και εγκεφαλικό συντονισμό που βιώνουν δύο άνθρωποι ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας.
Δεν μαθαίνουμε ποτέ τα κανονικά ονόματα των ηρώων. Γιατί;
Να σε πάω λίγο στον Shakespeare τώρα; «Όνομα! Τι είναι το όνομα;» αναρωτιέται η λαβωμένη από έρωτα τα Ιουλιέτα στο μπαλκόνι της. Μέσα στη ζάλη λοιπόν της συγγραφής και στις εικόνες που έρχονταν στον ύπνο μου, γιατί εκεί παίρνουν οι χαρακτήρες μορφή σε μένα – στα όνειρα – εκεί για κάποιο λόγο αποφάσισα αυτοί οι δύο άντρες να μην βαφτιστούν με όνομα. Κάθε όνομα σε πάει και σε κάποια εικόνα ή δίνει κάποια χαρακτηριστικά στον άλλον, δεν είναι έτσι; Ακόμα κι αν αυτά δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ειδικά εμείς οι συγγραφείς πάμε να δώσουμε ονόματα που να σημαίνουν κάτι για τον χαρακτήρα, συμβολικά , ή γιατί μας αρέσουν πολύ σαν ήχος. Αυτούς τους δύο άντρες δεν ήθελα να τους χαρακτηρίσω με οτιδήποτε. Γι’ αυτό και στην εναρκτήρια σκηνή που είναι αρκετά ποιητική και αφαιρετική εμφανίζονται σαν δύο μορφές γυμνές που γεννιούνται στο μυαλό ενός συγγραφέα με σκοπό να εκτεθούν στα φώτα της πλατείας και να καούν μπροστά στα μάτια των θεατών ώστε να τους κάνουν να νιώσουν και να σκεφτούν. Ας είναι τα βιώματα και τα συναισθήματα αυτά που θα τους δώσουν ταυτότητα και όχι το όνομα που επέλεξε κάποιος άλλος γι’ αυτούς. Το «φίλε» που αποκαλεί ο ένας τον άλλον, είναι αρκετό.
Τι θα ήθελες να μείνει στους θεατές;
Οτιδήποτε τους κάνει να κουβαλήσουν κομμάτια της παράστασης μέσα τους και τους παρακινήσει να την προτείνουν και σε άλλο κόσμο να έρθει. Η μεγαλύτερη ανταμοιβή και ικανοποίηση είναι να βλέπεις ανθρώπους να έρχονται γιατί άκουσαν καλά πράγματα για τη παράστασή σου. Σαν δημιουργός τώρα, που φιλοδοξώ ή ελπίζω ότι ένα έργο τέχνης μπορεί να αλλάξει κοινωνίες ή τρόπους σκέψης θα 'θελα να μείνει στο κοινό η ιδέα ότι ο έρωτας δεν έχει να κάνει με το κορμί αλλά με τον ψυχικό και εγκεφαλικό συντονισμό που βιώνουν δύο άνθρωποι ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Ακούγεται πολύ φιλόδοξο έως αδύνατον κάτι τέτοιο αλλά τι σημασία θα ‘χε ένα έργο τέχνης αν δεν αποσκοπεί στο φαινομενικά αδύνατον;
Είναι το ένατο θεατρικό που γράφεις. Πώς θεωρείς ότι εξελίσσεται η γραφή σου με τον καιρό;
Το Συνέβη σε Χάλκινη Άμμο είναι το ένατο έργο που βλέπει το φως της σκηνής. Το δωδέκατο όμως που έχω γράψει. Τρία ακόμα περιμένουν να ορθώσουν θεατρικό ανάστημα. Για την εξέλιξη της γραφής, τώρα, οι πιο κατάλληλοι να μιλήσουν είναι αναγνώστες ή καλύτερα θεατές που έχουν παρακολουθήσει κάποια έργα μου κι μπορούν να έχουν άποψη όσον αφορά τις διαφορές, το ύφος και το περιεχόμενο. Σαν είδος έχω επιλέξει το ψυχολογικό δράμα γιατί αυτό με βοηθάει να εκφράσω καλύτερα τις σκέψεις και την ιστορία μου. Έχω ακούσει ότι υπάρχουν ποιητικά στοιχεία ή υπερβατικά σε κάποια σημεία. Κι ένα κοινό γνώρισμα νομίζω ότι είναι οι εκτενείς μονόλογοι που δίνουν το χώρο στον ήρωα να εκτεθεί, να απογυμνωθεί και να βάλει το θεατή πολύ βαθιά στη ψυχοσύνθεσή του. Κάθε έργο καταπιάνεται με διαφορετικό θέμα οπότε νομίζω ότι η αξία του είναι στο κατά πόσο καταφέρνει να φωτίσει διαφορετικές οπτικές και πλευρές ώστε να αφήσει το θεατή με μια εντύπωση αμφιβολίας ή και ανοικτής σε πολλές ερμηνείες. Θα φέρω παράδειγμα από την παράσταση «Παιδιά του πατρός» που έθιγε την ιστορία ενός καθολικού παιδεραστή ιερέα που βίαζε ανήλικα παιδιά. Ένα θέμα που ξανάφερε στην επικαιρότητα και η οσκαρική ταινία Spotlight φέτος. Τιμή μου που δέχτηκε να βουτήξει στο ρόλο ο μεγάλος ηθοποιός Σπύρος Φωκάς. Στην τελευταία λοιπόν σκηνή που δίνεται η ευκαιρία στον δράστη να μιλήσει και να απευθυνθεί στα ενήλικα πλέον θύματα του, αυτά που έλεγε και ο τρόπος που τα εξέφραζε έκαναν το κοινό να συγκινηθεί και σχεδόν να τον συμπαθήσει. Σαν συγγραφέα και σκηνοθέτη λοιπόν της παράστασης, δεν θα μπορούσε παρά να με συνεπάρει αυτό το γεγονός γιατί ανέτρεπε την αναμενόμενη αντίδραση που όλοι θα περίμεναν. Της τιμωρίας και της απέχθειας. Φώτιζε στην ουσία μία πλευρά που δεν μας περνάει από το μυαλό γιατί όλοι είμαστε συνηθισμένοι να κρίνουμε με βάση κάποια κοινά κριτήρια και στεγανά.
Παρόμοια κριτήρια και οπτικές ευελπιστώ να ανατρέψει και η παράσταση του «Συνέβη σε Χάλκινη Άμμο». Τέτοιες στιγμές είναι νομίζω που η τέχνη δικαιολογεί την αξία της. Όταν βάζει το λιθαράκι της στην όποια αλλαγή ή εξέλιξη της κοινωνίας και του πνεύματος γενικά.
